1. Złamania kończyn

Układ kostny dorosłego człowieka składa się z 206 kości. Połączone ze sobą, tworzą rusztowanie dla ciała człowieka, nadając mu jego kształt. Niektóre kości pełnią funkcje ochronne, jak np. klatka piersiowa czy czaszka, a inne magazynują sole mineralne i wytwarzają krew. Wszystkie one mogą ulec złamaniu, czyli przerwaniu ciągłości tkanki kostnej w wyniku urazu, który przekraczał granice jej elastyczności. Najbardziej narażone na złamania są tzw. kości długie, czyli kość udowa, piszczelowa, strzałkowa, promieniowa, ramienna i łokciowa, zaznaczone na poniższym szkielecie.

Złamanie należy podejrzewać, jeśli stwierdzi się następujące objawy:

• ból nasilający się przy ruchu;

• obrzęk;

• wylew krwawy, miejscowe zasinienie;

• zniekształcenie, nienaturalne ułożenie kończyny;

• ograniczenie ruchomości kończyny;

• tarcie odłamów – objaw, który można zauważyć, ale nie należy go wywoływać ani szukać na siłę;

• rana, z której mogą wystawać odłamy kostne – w przypadku złamań otwartych.

R1WABJ1vmymgS1

Ilustracja przedstawia szkielet kostny człowieka ustawiony przodem do obserwatora. Najważniejsze i najbardziej narażone na złamanie kości kończyn opisane są po prawej stronie. Wyróżniono sześć kości, licząc od góry: na ręce kość ramienną powyżej łokcia, kości łokciową i promieniową poniżej łokcia, na nodze kość udową powyżej kolana oraz grubszą kość piszczelową i cieńszą kość strzałkową poniżej kolana.

Jeżeli osoba, która doznała urazu, ma jeden (albo kilka) z powyższych objawów, z dużym prawdopodobieństwem możemy założyć, że doszło do złamania.
Złamania klasyfikuje się na podstawie towarzyszących im uszkodzeń, przebiegu szczeliny złamania oraz wzajemnego położenia względem siebie odłamów kostnych. Ich rodzaje wraz z obrazowym przedstawieniem uszkodzeń prezentuje galeria 1. Informacje te pozwalają dokładnie opisać rodzaj uszkodzenia i zaplanować optymalne leczenie.

RSNXOBcPpbd1r1

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer jeden przedstawia pęknięcie widoczne na górnej kości biegnące pod kątem ostrym do krawędzi kości.

R170BgFOel15b1

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer dwa przedstawia złamanie przebiegające w poprzek górnej kości.

RzXEYn2qpBiNx1

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer trzy przedstawia trzy złamania przebiegające w poprzek górnej kości w niewielkiej odległości od siebie.

Ry22UTT8Htm2u1

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer cztery przedstawia złamanie przebiegające w poprzek górnej kości. W miejscu złamania kość jest przemieszczona, przez co końce kości w tym miejscu nie znajdują się dokładnie naprzeciw siebie.

R1Htfuig0BM4K1

Galeria prezentuje rodzaje złamań na przykładzie rysunku przedstawiającego kości przedramienia. Ilustracja przedstawia zarys przedramienia prawej ręki skierowany wyprostowanymi palcami w prawą stronę. Na ilustrację naniesiono schematyczne rysunki kości przedramienia ułożone równolegle do siebie. Przykład numer pięć przedstawia złamanie przebiegające pod kątem ostrym do krawędzi kości. Ostro zakończony koniec kości przebija skórę i wystaje poza ciało.

2. Zwichnięcia

Zwichnięcia są bardzo bolesne i polegają na wzajemnym przemieszczeniu się względem siebie powierzchni stawowych kości wraz z uszkodzeniem struktur współtworzących stawstawstaw (więzadła, torebka stawowa). Przyczyną zwichnięcia jest przekroczenie zakresu ruchu stawu. Najczęściej zwichnięciu ulega staw skokowy, kolanowy, ramienny i biodrowy. Zwykle łatwo je rozpoznać, ponieważ powodują widoczne zmiany w prawidłowych obrysach stawów, co można zaobserwować w galerii 2.

RRmbrqGEJNSHZ1

Galeria przedstawia przykłady zwichnięć kończyn. Pierwsze zdjęcie prezentuje lewą dłoń widzianą z góry. Palce wyprostowane, palec serdeczny wygięty pod nienaturalnym kątem i wyraźnie opuchnięty powyżej stawu.

RKTrcVntD7OGi1

Galeria przedstawia przykłady zwichnięć kończyn. Drugie zdjęcie prezentuje nogę od połowy łydki do połowy uda wspartą na poduszce, wyprostowanej nogi. Kolano ma nieprawidłowy obrys, z prawej strony jest wyższe, niż powinno i opuchnięte.

R1M6sA7isBSLq1

Galeria przedstawia przykłady zwichnięć kończyn. Trzecie zdjęcie prezentuje czarnobiały obraz z kliszy rentgenowskiej. Dwie kości przemieszczone względem siebie. Staw górnej kości jest przemieszczony i wsparty na dolnej kości w nieprawidłowy sposób.

Zwichnięcia są bardzo bolesne, ale nie stanowią zagrożenia życia. Każde zwichnięcie musi być nastawione przez lekarza (nie wolno tego robić samodzielnie!). Im szybciej po wypadku poszkodowany znajdzie się u specjalisty, tym łatwiej będzie nastawić przemieszczoną kość.

3. Skręcenia

Skręcenie, tak jak zwichnięcie, spowodowane jest przekroczeniem zakresu ruchu stawu. Również dochodzi tu do urazu struktur współtworzących staw (więzadeł, torebki stawowej; patrz ilustracja 3), jednak różnica polega na tym, iż po skręceniu powierzchnie stawowe kości wracają do fizjologicznej pozycji. Typowe objawy skręcenia to ból, (w spoczynku lub przy ruchach), obrzęk stawu, zasinienie jego okolicy (jak na fotografii obok), czasem zwiększony zakres ruchu w stawie. 

R1SZIHynPZBmo1

Fotografia przedstawia skutki skręcenia stawu skokowego. Zbliżenie na leżącą na czerwonej poduszce stopę i odcinek powyżej kostki. Górna część stopy opuchnięta. Poniżej kostki, wzdłuż podeszwy, siny pas skóry. Powyżej kostki fioletowe sine miejsca.

W lżejszych przypadkach skręceń uraz ten kończy się na łagodnych zasinieniach i obrzękach, z zachowaniem stabilności stawu. W ciężkich skręceniach, przebiegających z całkowitym rozerwaniem więzadeł, objawy początkowo mogą być identyczne, jednak po ustąpieniu obrzęku staw jest niestabilny.

RZAop7ODKkxk31

Ilustracja przedstawia schemat budowy stawu, czyli miejsca w którym łączą się ze sobą dwie kości, z zaznaczonymi wszystkimi elementami kluczowymi skręceń. Punkty bezpośredniego styku kości to chrząstki stawowe w jamie stawowej, czyli przestrzeni obejmowanej przez torebkę stawową. Ruchome połączenia między stawami wzmacniają podłużne pasma tkanek, czyli więzadła, a za ruch odpowiadają ścięgna..

4. Unieruchamianie kończyn

Udzielanie pomocy przy urazach kostno‑stawowych rozpoczynamy rutynowo od oceny bezpieczeństwa miejsca zdarzenia oraz czynności życiowych poszkodowanego (przytomności i oddechu). Czasem rzucające się w oczy i często groźnie wyglądające urazy kończyn odwracają uwagę od możliwych współistniejących obrażeń, które mogą mieć dramatyczne skutki.
Pierwsza pomoc w przypadku złamań, zwichnięć i skręceń opiera się na bardzo prostych zasadach – należy unieruchomić kończynę w możliwie komfortowy i stabilny sposób oraz nie powodować niepotrzebnych ruchów ani wstrząśnień. Takie postępowanie ma na celu zapobieganie przemieszczaniu się kości oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Unieruchamiając kończyny, robimy to w pozycji najwygodniejszej dla poszkodowanego. Pamiętając przy tym, że w przypadku uszkodzenia kości unieruchamiamy uszkodzoną kość z dwoma sąsiadującymi stawami, a w przypadku uszkodzenia w stawie – uszkodzony staw z dwiema sąsiednimi kośćmi.

Opasek uciskowych używamy wtedy, gdy ucisk bezpośredni jest nieskuteczny bądź niemożliwy do wykonania. Zakładamy ją 5 -10 cm powyżej zranienia, by nie uciskała stawów. Pamiętaj, żeby nie przykrywać opasek i zapisać dokładny czas założenia opaski uciskowej

R1B7VQTcDPksx1

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 1. Szeroki bandaż rozwinięty w formie pionowego paska. Fragment bandaża znajduje się powyżej i poniżej uda.

RcKqLKmFDBxos1

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 2. Bandaż owinięty wokół uda, powyżej rany. Ratownik zawiązuje opaskę. Wkłada kawałek kijka i zawiązuje węzeł wokół.

RGxuxTdYrnAiD1

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 3. Ratownik trzyma kijek po obu stronach węzła. Obkręca kijek delikatnie aby docisnąć bandaż wokół uda.

RaFISclwJuPTM1

Cztery ilustracje ułożone w rzędzie obok siebie. Każda ilustracja przedstawia kolejne etapy zakładania opaski uciskowej na nodze, powyżej kolana. Rana w wyniku złamania otwartego znajduje się powyżej kolana. Ilustracja 4. Powyżej opaski uciskowej umieszczony jest drugi bandaż. Obwiązany wokół uda. Węzeł na boku. Kijek umieszczony w opasce uciskowej powyżej kolana jest umieszczony pod bandażem w drugiej opasce uciskowej.

Złamanie zamknięte jednej kości udowej może powodować utratę nawet 1 l krwi, złamanie obu kości udowych może więc być przyczyną krwotoku zagrażającego życiu.
Do unieruchomienia złamania najlepiej stosować specjalnie przeznaczony do tego sprzęt – druciane szyny Kramerai3WwOhKwvd_d547e267szyny Kramera lub szyny próżniowei3WwOhKwvd_d547e261szyny próżniowe, które można łatwo dopasować do kształtu i położenia kończyny. Jeżeli jednak nie dysponujemy takim sprzętem, możemy użyć każdej rzeczy, która znajduje się na miejscu, jeśli tylko pozwoli ona na stabilizację kończyny (deski, kije, koce, swetry, itp.).
Do unieruchomienia kończyny górnej można użyć chusty trójkątnej lub wykonać prowizoryczny temblak wywijając podkoszulkę, sweter czy marynarkę osoby poszkodowanej. Kilka takich sposobów prezentuje galeria 4.

RARX93oct4JmI1

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręku w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek pierwszy przedstawia pierwszy etap unieruchamiania za pomocą chusty trójkątnej. Na ilustracji młody mężczyzna stoi przodem do obserwatora, a jego prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, przedramię na wysokości pasa. Lewa ręka luźno wzdłuż boku. Trójkątna chusta podłożona zgiętą pod ręką. Górny koniec chusty zawinięty wokół szyi. Dolny koniec chusty zwisa w dole, wiodąca od niego do górnego końca różowa strzałka wskazuje kierunek wiązania chusty. Róg boczny chusty na wysokości łokcia, lecz wyraźnie za niego wystaje.

R13HwdUISwUPU1

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręku w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek drugi przedstawia drugi etap unieruchamiania za pomocą chusty trójkątnej. Na ilustracji młody mężczyzna stoi przodem do obserwatora, a jego prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, przedramię na wysokości pasa. Lewa ręka luźno wzdłuż boku. Zgięta ręka unieruchomiona chustą złożoną w temblak. Dwa rogi chusty związane na barku zdrowej ręki, przedramię ręki zgiętej spoczywa w chuście. Boczny róg chusty związany przy łokciu tworząc dodatkowy element unieruchamiający.

R11JtPo7El07p1

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręku w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek trzeci przedstawia pierwszy etap unieruchamiania za pomocą ubrania poszkodowanego. Na ilustracji młoda dziewczyna stoi przodem do obserwatora, a jej prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, z przedramieniem poziomo na wysokości pasa.

R4IBuVnDBmccM1

Galeria prezentuje dwa sposoby unieruchamiania uszkodzonej górnej kończyny, czyli ręku w wypadkach jej uszkodzenia. Rysunek czwarty przedstawia drugi etap unieruchamiania za pomocą ubrania poszkodowanego. Na ilustracji młoda dziewczyna stoi przodem do obserwatora, a jej prawa ręka jest zgięta w łokciu pod kątem dziewięćdziesięciu stopni, z przedramieniem poziomo na wysokości pasa. Dolna część podkoszulki zawinięta do góry, dwie czerwone strzałki przy łokciu i dłoni wskazują kierunek zawijania. Dłoń, przedramię, łokieć i dolna część ramienia całkowicie schowane w tym zaimprowizowanym temblaku. dolny koniec koszulki z okolic dłoni przypięty jest do materiału agrafką na wysokości klatki piersiowej.

Prostym i skutecznym sposobem unieruchomienia kończyny dolnej jest przymocowanie jej do kończyny zdrowej (o ile stan poszkodowanego i ułożenie kończyny na to pozwalają – nie należy wykonywać tego manewru na siłę). Stopy i dłonie można unieruchomić np. poduszkami czy kocem, jak zaprezentowano poniżej.

RwTX3a3ItGzZh1

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek pierwszy przedstawia pierwszy etap unieruchamiania za pomocą koca. Na ilustracji poziomo leżące nogi poszkodowanego od pasa w dół, skierowane stopami w lewo. Ubranie kompletne, obie nogi równolegle do siebie. Pomiędzy nogami od stóp do krocza włożony zwinięty koc.

R8idfrIEv1ztw1

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek drugi przedstawia drugi etap unieruchamiania za pomocą koca. Na ilustracji poziomo leżące nogi poszkodowanego od pasa w dół, skierowane stopami w lewo. Ubranie kompletne, obie nogi równolegle do siebie. Pomiędzy nogami od stóp do krocza włożony zwinięty koc. Stopy obwiązane chustą w celu unieruchomienia kończyn. Chusta przeciągnięta pod kostkami, skrzyżowana na śródstopiu i zawiązana na podeszwach stóp.

RpspkvIZEHHdo1

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek trzeci przedstawia trzeci etap unieruchamiania za pomocą koca. Na ilustracji poziomo leżące nogi poszkodowanego od pasa w dół, skierowane stopami w lewo. Ubranie kompletne, obie nogi równolegle do siebie. Pomiędzy nogami od stóp do krocza włożony zwinięty koc. Stopy, łydki oraz uda tuż powyżej kolan obwiązane chustami w celu pełnego unieruchomienia kończyn. Chusta wiążąca stopy przeciągnięta na krzyż przez kostki i śródstopie, zawiązana na podeszwach stóp.

RESgoaFWIF5Kc1

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek czwarty przedstawia pierwszy etap unieruchamiania jednej nogi za pomocą koca. Na ilustracji lewa noga bez odzieży pokazana od kolana w dół skierowana stopą w lewą stronę. Ułożona poziomo i wsparta stopą i łydką na dużej i płaskiej poduszce.

RCkoyKXLWZ9sZ1

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek piąty przedstawia drugi etap unieruchamiania jednej nogi za pomocą koca. Lewa noga ułożona poziomo, wsparta na poduszce podłożonej pod łydkę i stopę. Wokół łydki i stopy koc zwinięty w długi rulon w kształcie litery U stabilizuje kończynę. Oba końce rulonu znajdują się na tej samej wysokości tuż pod kolanem.

R10xl8efFPtrK1

Galeria składa się z sześciu ilustracji prezentującej dwa sposoby unieruchamiania jednej nogi lub obu nóg poszkodowanego. Rysunek szósty przedstawia trzeci etap unieruchamiania jednej nogi za pomocą koca. Lewa noga ułożona poziomo, wsparta na poduszce podłożonej pod łydkę i stopę. Wokół łydki i stopy koc zwinięty w długi rulon w kształcie litery U stabilizuje kończynę. Dwie chusty trójkątne obwiązane wokół poduszki, nogi i zrolowanego koca łączą ze sobą wszystkie elementy konstrukcji. Jedna chusta zawiązana powyżej kostki, a druga poniżej kolana.

Podczas unieruchamiania nie rozbieramy poszkodowanego ani nie prostujemy uszkodzonych kończyn. Należy zapewnić poszkodowanemu komfort cieplny i wsparcie psychiczne oraz regularnie monitorować jego stan. Należy także pamiętać, żeby ze złamanej kończyny możliwie szybko usunąć wszelką biżuterię, szczególnie pierścionki i bransoletki. Jeżeli dojdzie do obrzęku, po pewnym czasie może się to okazać niemożliwe. Nie podajemy także nic do jedzenia i picia, ponieważ złamanie może wymagać nastawienia podczas zabiegu operacyjnego, który wiąże się ze znieczuleniem ogólnym.

i3WwOhKwvd_d547e261

R1AlnFKF7P7xs1

Dwie fotografie ułożone obok siebie, pierwsza przedstawia rozłożoną szynę próżniową wraz z pompką, druga prezentuje szynę założoną na nogę, widoczna jest pompka i ręce pompującego

i3WwOhKwvd_d547e267

R7nmOF2GCCP4b1

Schemat przedstawiający dwa zdjęcia. Pierwsze pokazuje rozłożoną szynę wraz z wystającymi drutami, drugie już założoną szynę.

Podsumowanie

• Wskutek działania na organizm człowieka znacznych sił zewnętrznych może dojść do urazów w obrębie układu kostnego. Złamania, zwichnięcia czy skręcenia same w sobie nie stanowią zagrożenia życia, powodują jedynie znaczny ból. Jednak urazy wtórne, takie jak np. rozerwanie ostrymi krawędziami złamanej kości naczyń krwionośnych czy uszkodzenie przy zwichnięciu połączeń nerwowych, mogą spowodować trwałe kalectwo a nawet śmierć.

• Stabilizowanie uszkodzonych kończyn musi odbywać się tak, aby nie dochodziło do dalszych przemieszczeń, a w konsekwencji do powstawania nowych lub pogłębiania już istniejących urazów.

• Przy złamaniach otwartych poszkodowany jest dodatkowo narażony na zakażenia i utratę krwi – złamanie jednej kości udowej może prowadzić do utarty nawet 1 litra krwi.

• Udzielając pierwszej pomocy, nie należy różnicować złamań, skręceń i zwichnięć, tylko wszystkie urazy traktować jak złamanie (czyli unieruchomić i przetransportować poszkodowanego do szpitala lub wezwać pogotowie ratunkowe).

• Unieruchamiając kończyny, należy stosować następujące zasady:

  • przy uszkodzeniu kości unieruchamiamy kość i dwa sąsiadujące z nią stawy,

  • przy uszkodzonym stawie – staw i dwie sąsiadujące z nim kości.

• Największym błędem przy urazie jest nadmierne poruszanie uszkodzoną kończyną, co może powodować dalsze powikłania, np. przerwania ciągłości naczyń krwionośnych i spowodowanie obfitego krwawienia.

• Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychi3WwOhKwvd_1443527564024_0numerach alarmowych.

i3WwOhKwvd_1443527564024_0

R48sVWEvdwa6W1

Ogólnopolskie numery alarmowe

Słowniczek

Zadania