Opis – nie opis: jaka dziś pogoda?
Opis – nie opis: jaka dziś pogoda?
1. Cele lekcji
a) Wiadomości
Wprowadzenie pojęć: uosobienie, język poetycki, potoczny, zawodowy (specjalistyczny, fachowy).
Wzbogacenie słownictwa związanego z pogodą.
b) Umiejętności
Wykorzystanie poznanego słownictwa w samodzielnych wypowiedziach ustnych i pisemnych.
Rozumienie języka prognoz pogodowych, umiejętność przekładania ich na mowę potoczną.
Rozumienie lirycznych opisów pogody, przeżywanie związanych z tym nastrojów.
Zapisywanie dialogu.
c) Postawy
brak
Metoda i forma pracy
Czytanie z podziałem na role, rysunek na podstawie wiersza, pogadanka, ćwiczenia słownikowo‑frazeologiczne, drama.
3. Środki dydaktyczne
J. Tuwim, Dwa wiatry.
J. Tuwim, Kapuśniaczek.
Ew. plansza z mapą pogody.
Kredki.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Powitanie. Nauczyciel pyta, o czym ludzie rozmawiają, kiedy nie wiedzą, o czym mówić; dorośli najczęściej wtedy mówią o pogodzie – dlatego trzeba umieć rozmawiać o pogodzie. Zapisanie tematu na tablicy i w zeszytach. 3 min.
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel wybiera dwóch uczniów, którzy przeczytają głośno wiersz J. Tuwima pt. Dwa wiatry. Uczniowie zostają poinstruowani, który z nich czyta fragmenty opisujące żwawy wiatr, a który – fragmenty o spokojnym wietrze; nauczyciel udziela też wskazówek, jak należy czytać te fragmenty (pierwszy – z krzykiem i szybko, jakby się paliło; drugi – flegmatycznie i usypia‑jąco). Uczniowie czytają wiersz zgodnie z instrukcją. 5 min.
Wszystkie dzieci rysują w zeszytach „szlaczki”: dwa sploty kolorowych linii, które kształtem i kolorami odzwierciedlają intensywność dwóch wiatrów z wiersza. 2 min.
Nauczyciel pyta, czy wiatry w wierszu są opisane tak, jak rozmawia się na ogół o wietrze? Które słowa z wiersza „nie pasują” do rozmowy o wietrze w języku potocznym? Dzieci wyszukują i przytaczają przykłady takich określeń. 5 min.
Nauczyciel pyta, co mogą opisywać te wszystkie wyrazy w mowie potocznej, z czym się kojarzą i jak inaczej można te wiatry narysować? 2 min.
Kiedy padnie odpowiedź, że wiatry zachowują się jak dzieci, nauczyciel wprowadza pojęcie uosobienia. Definicję uczniowie zapisują w zeszytach. 3 min.
Połowa uczniów otrzymuje po jednym słowniku frazeologicznym na ławkę. Wyszukują związków frazeologicznych wyrazów: wiatr, wieje. Druga połowa otrzymuje słowniki wyrazów bliskoznacznych, w których szuka wyrazów zbliżonych znaczeniem do słów: wiatr, wieje. Następnie po kilka osób pisze na tablicy znalezione związki i synonimy, dotyczące pogody; pozostali uczniowie zapisują je w zeszytach. 5 min.
Dwoje uczniów staje w dwóch przeciwległych kątach klasy. Odgrywają rozmowę telefoniczną osób, które mieszkają w różnych miejscowościach. Jedna z nich opisuje szalejącą na dworze wichurę, druga zaś ledwo dostrzegalny wietrzyk. Wykorzystują jak najwięcej znalezionych w słownikach określeń. 5 min.
Każde dziecko otrzymuje odbitkę xero prasowej prognozy pogody, omawiającej natężenie wiatru i opadów. Wskazany uczeń czyta głośno prognozę tonem radiowego spikera. (Jeżeli klasa jest w posiadaniu jakiejkolwiek dużej mapy pogody z symbolami opadów i wiatru, można ją wykorzystać i wtedy uczeń odgrywa telewizyjną pogodynkę). 3 min.
Uczniowie zapisują na tablicy i w zeszytach wyrazy i wyrażenia, których używa się wyłącznie w medialnych prognozach pogody (w meteorologii). 2 min.
Nauczyciel wprowadza pojęcia: język poetycki, potoczny i zawodowy (tu: medialny). Uczniowie zapisują te pojęcia w zeszytach jedno pod drugim. Z pomocą nauczyciela ustalają i zapisują najważniejsze cechy tych trzech odmian mowy (metaforyka, frazeologizmy, wyrażenia specjalistyczne). Samodzielnie dopisują po 1 przykładzie wyrażenia charakterystycz‑nego dla każdej z odmian języka. 5 min.
c) Faza podsumowująca
Uczniowie odpowiadają na pytania nauczyciela: który rodzaj opisu jest najdokładniejszy? Który jest najbardziej nastrojowy i wyraża ludzkie uczucia? A który jest pośrodku i ma cechy zarówno jednego, jak i drugiego opisu? 2 min.
Zadanie pracy domowej: przeczytaj wiersz Juliana Tuwima pt. Kapuśniaczek. Odpowiedz, jakiego rodzaju metafory użył autor, żeby zobrazować deszcz? Zawarte w wierszu dwa liryczne opisy deszczu przekształć na język potoczny - rozmowę dwóch osób, które obawiają się, żeby kapuśniaczek nie przerodził się w ulewę. 3 min.
5. Bibliografia
Bąba Stanisław, Liberek Jarosław, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
Kowalczykowa Alina (oprac.), Matuszewski Ryszard (wstęp), Tuwim Julian, Pisma zebrane. Wiersze, t. 1‑2, Czytelnik, Warszawa 1986.
Krasoń Katarzyna, Malowniczy most do poezji: wiersze Brzechwy i Tuwima w edukacji i wspoma‑ganiu rozwoju dziecka, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 1999.
Michalak Danuta (red.), O pracy z tekstem lirycznym w szkole podstawowej, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny we Włocławku, Włocławek 1990.
Pankowska Krystyna, Drama – zabawa i myślenie, Centralny Ośrodek Metodyki Upowszechniania Kultury, Warszawa 1990.
Skorupka Stanisław, Słownik frazeologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
Latusek Arkadiusz, Pilarski Przemysław, Tomczyk Marta (red.), Nowy słownik wyrazów bliskozna‑cznych, Zielona Sowa, Kraków 2004.
6. Załączniki
a) Karta pracy ucznia
brak
b) Zadanie domowe
brak
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak