Opisywanie i określanie rzeczy i czynności
Aby przekazać jakąś informację o kimś, mówimy, że 'ktoś robi coś', np. 'Uczeń przegląda wiadomości'. W wypowiedzi tej wskazujemy osobę ('uczeń'), opisujemy jej czynność ('przegląda'), a nawet wymieniamy przedmiot ('wiadomości'). Zdanie można wzbogacić informacjami o właściwościach (cechach, przymiotach) osób i rzeczy (np. zdolny uczeń, krótkie wiadomości), a także czynności (długo przegląda, zawsze przegląda, stale przegląda).
Ułóż po jednym zdaniu zawierającym wyrazy: żółty, ostry, owalny, podłużny, okrągły, drewniany, biały.
Uzupełnij powiedzenia, związki frazeologiczne odpowiednimi wyrazami. Możesz skorzystać z dowolnego słownika frazeologicznego.
Kto pierwszy, ten .............
.............. głowie dość dwie słowie.
Przyczepić się do kogoś jak rzep do ............ ogona.
Ktoś ............ duchem.
Być ................ młodym.
............ wyjść na czymś.
Ktoś jest ............ jak skała.
...................... jest zawsze pod latarnią.
Myśleć o ...................... migdałach.
Robić ............ minę do ............ gry.
Szukać ........................ dnia.
.............. otworzyć oczy.
Tłumaczyć coś z .................. na nasze.
Odpowiedz, jakimi częściami mowy są wpisane przez ciebie w powyższym ćwiczeniu wyrazy. Jaką funkcję pełnią w języku?
Jakie są zjawiska i osoby – nazwane przez rzeczownik – określamy zwykle za pomocą przymiotnika. Natomiast aby opisać jak, kiedy i gdzie nastąpiły jakieś zdarzenia, czynności i stany, które wyrażają się za pomocą czasowników, korzystamy z przysłówka.
Przymiotnik
Przymiotnik – to część mowy, która określa przede wszystkim rzeczownik. Odpowiada głównie na pytania: jaki?, jaka?, jakie? (a także czyj?, czyja?, czyje?; który?, która?, które?).
Przymiotnik odmienia się przez 7 przypadków, 2 liczby i przez rodzaje (rodzaj męski, żeński i nijaki w liczbie pojedynczej oraz męskoosobowy i niemęskoosobowy w liczbie mnogiej). Przymiotnik zawsze ma taką samą formę gramatyczną jak rzeczownik, którego jest określeniem. Najbardziej ten związek dwóch wyrazów widać w formie rodzaju, np.:
pies – rzeczownik rodzaju męskiego,
papuga – rzeczownik rodzaju żeńskiego,
kurczę – rzeczownik rodzaju nijakiego,
wesoły (pies) – przymiotnik rodzaju męskiego,
wesoła (papuga) – przymiotnik rodzaju żeńskiego,
wesołe (kurczę) – przymiotnik rodzaju nijakiego.
Przymiotnik - rodzaj:
Liczba pojedyncza | Liczba mnoga |
wesoły kolega – przymiotnik rodzaju męskiego | weseli koledzy – przymiotnik rodzaju męskoosobowego |
wesoła koleżanka – przymiotnik rodzaju żeńskiego | wesołe koleżanki – przymiotnik rodzaju żeńskiego |
wesołe psisko – przymiotnik rodzaju nijakiego | wesołe psiska – przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego |
Niektóre przymiotniki można zastępować krótszymi formami, np.:pewny – pewien,rady – rad.Podaj krótsze formy wybranych przymiotników.
zdrowy – ............
godny – ..............
rady – ............
warty – ............
świadomy – ................
pełny – ............
Przysłówek
Przysłówek – opisuje najczęściej czas, miejsce, intensywność jakichś czynności, zdarzeń, stanów. Określa czasownik, może też być określeniem przymiotnika. To nieodmienna część mowy, którą wskazujemy, posługując się pytaniami: jak?, kiedy?, gdzie?, np.:
Wczoraj wieczorem (kiedy?) Jan pisał e‑mail.
Jan wesoło i głośno (jak?) podśpiewuje.
Jan znajduje się blisko (gdzie?).
Bardzo często przysłówki można utworzyć od przymiotników, np.:
duży → dużo,
względny → względnie.
Do przymiotników dopisz ich przysłówkowe odpowiedniki.
wąski – ............
ładny – ..............
chłodny – ................
ciekawszy – ..................
bogaty – ............
milszy – ............
Wiemy już, że przymiotniki i przysłówki służą do tego, aby określać właściwości. W tabeli pojawiają się wyrazy i nazwy cech. Spróbuj połączyć je ze sobą.
rudy, gorący, niebieski, krótko, powtórnie, krótki, lisi, ogromny, stale, długi, wczoraj, wielce, szeroki, przestrzennie, daleko, pasażerski, miesięcznie, białawy, mały, duszno
| INTENSYWNOŚĆ | |
|---|---|
| CZAS | |
| POWTARZALNOŚĆ | |
| DŁUGOŚĆ | |
| PRZESTRZEŃ | |
| PRZYNALEŻNOŚĆ DO CZEGOŚ | |
| JAKOŚĆ |
Właściwości rzeczy i czynności
Aby opisać cechy, wygląd, wady i zalety osób i przedmiotów, a także rzeczy abstrakcyjnych, głównie korzystamy z przymiotnika, który się stopniuje, na przykład: dobra – lepsza – najlepsza książka. Podobnie opisać można cechy czynności: dobrze/źle to zrobiłeś. Posługujemy się wówczas przysłówkami. Za pomocą przysłówków również możemy te czynności lub stany oceniać albo mówić o ich intensywności: dobrze – lepiej – najlepiej to wygląda.
Przymiotniki głównie opisują, jakie są rzeczy, ludzie, zjawiska. Zwykle
są określeniami rzeczowników.
Przysłówki głównie opisują jak, gdzie i kiedy nastąpiły zdarzenia, czynności i stany. Zwykle są określeniami czasowników.
Przymiotniki i przysłówki możemy stopniować regularnie, opisowo i nieregularnie, czyli pokazywać intensywność lub wzmocnienie jakiejś cechy. Dodajemy wówczas cząstki:
'(ej)szy', 'naj-' → do wyrazu przymiotnikowego,
'-ej', 'naj-' → do wyrazu przysłówkowego.
Możemy również to samo znaczenie oddać za pomocą wyrazów 'bardziej' i 'najbardziej'.
Stopniowanie przymiotników i przysłówków:
Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
wesoły | weselszy | najweselszy |
Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
wesoło | weselej | najweselej |
Jeżeli możliwe jest stopniowanie proste, daje się mu pierwszeństwo przed stopniowaniem opisowym.
Uzupełnij tabelę, wstawiając w różne rubryki przymiotniki w różnych stopniach.
| Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
|---|---|---|
| najcieplejszy | ||
| najwłaściwszy | ||
| piękniejszy | ||
| chłodny | ||
| bogatszy | ||
| najserdeczniejszy |
Zastąp jednowyrazowe formy przymiotnika wyrażeniami ze słowem „bardziej” lub „najbardziej” według wzoru:najładniejszy – najbardziej ładny.
czytelniejszy - ..................................
najsprawniejszy - ......................................
miłościwszy - ........................................
jaśniejszy - ............................
najsympatyczniejszy - ..............................................
głodniejszy - ................................
Określ przypadek i liczbę oraz rodzaj przymiotnika. Wstaw dane według wzoru:Już wczoraj w sklepie zabrakło wody gazowanej (dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj żeński).
mianownik, liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy, dopełniacz, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski, narzędnik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, celownik, liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy
Lubię latem obserwować przepiękny zachód słońca. ....................................................................................................
Nasz dyrektor kierował w ostatnim czasie nowoczesnymi fabrykami. ....................................................................................................
Najlepsi zawodnicy z naszej drużyny szybko dotarli na metę. ....................................................................................................
Dociekliwym czytelnikom nie spodobały się te krótkie wiadomości. ....................................................................................................
Bardzo lubię zapach kolorowych jabłoni. ....................................................................................................
Opisz widok z okna twojego pokoju lub domu. W swoim opisie użyj jak największej liczby przymiotników i przysłówków.
Zaproponuj własną kolejność słów kluczy do tego tematu. Możesz kierować się tym, co cię zaciekawiło, poruszyło, zaskoczyło itp. Przygotuj krótkie uzasadnienie swojej propozycji.
Proponowane słowa klucze:
przymiotnik, przysłówek, rodzaj, cecha, opis.