Opisywanie i określanie rzeczy i czynności
Aby przekazać jakąś informację o kimś, mówimy, że „ktoś robi coś”, np. „Uczeń przegląda wiadomości”. W wypowiedzi tej wskazujemy osobę („uczeń”), opisujemy jej czynność („przegląda”), a nawet wymieniamy przedmiot („wiadomości”). Zdanie można wzbogacić informacjami o właściwościach (cechach, przymiotach) osób i rzeczy (np. zdolny uczeń, krótkie wiadomości), a także czynności (długo przegląda, zawsze przegląda, stale przegląda). Jakie są zjawiska i osoby – nazwane przez rzeczownik – określamy zwykle za pomocą przymiotnika. Natomiast aby opisać jak, kiedy i gdzie nastąpiły jakieś zdarzenia, czynności i stany, które wyrażają się za pomocą czasowników, korzystamy z przysłówka.
Uzupełnij powiedzenia, związki frazeologiczne odpowiednimi wyrazami. Możesz skorzystać z dowolnego słownika frazeologicznego.
Kto pierwszy, ten .............
.............. głowie dość dwie słowie.
Przyczepić się do kogoś jak rzep do ............ ogona.
Ktoś ............ duchem.
Być ................ młodym.
............ wyjść na czymś.
Ktoś jest ............ jak skała.
...................... jest zawsze pod latarnią.
Myśleć o ...................... migdałach.
Robić ............ minę do ............ gry.
Szukać ........................ dnia.
.............. otworzyć oczy.
Tłumaczyć coś z .................. na nasze.
Zastanów się, jakie cechy i właściwości wyrażają przymiotniki i przysłówki, których użyto w zadaniach. Zastanów się, co i jak opisują słowa, które uzupełniłeś w podanych związkach frazeologicznych.
Właściwości rzeczy i czynności
Zastanów się, w jaki sposób opisujemy ludzi i rzeczy znane nam z otoczenia. Pomyśl też, jak mówimy o okolicznościach czynności czy zdarzeń. W gramatyce mamy specjalne konstrukcje, za pomocą których opisujemy cechy, wygląd, wady i zalety osób i przedmiotów, a także rzeczy abstrakcyjnych. Głównie korzystamy z przymiotnika, który się stopniuje, na przykład: dobra – lepsza – najlepsza książka. Podobnie możemy opisać cechy czynności: dobrze / źle to zrobiłeś. Posługujemy się wówczas przysłówkami. Co więcej, za pomocą przysłówków również możemy te czynności lub stany oceniać albo mówić o ich intensywności: dobrze – lepiej – najlepiej to wygląda.
Przymiotniki głównie opisują, jakie są rzeczy, ludzie, zjawiska. Zwykle są określeniami rzeczowników.
Przysłówki głównie opisują jak, gdzie i kiedy nastąpiły zdarzenia, czynności i stany. Zwykle są określeniami czasowników.
Przymiotniki i przysłówki możemy stopniować, czyli pokazywać intensywność lub wzmocnienie jakiejś cechy. Dodajemy wówczas cząstki:
„(ej)szy”, „naj-” → do wyrazu przymiotnikowego,
„-ej”, „naj-” → do wyrazu przysłówkowego.
Możemy również to samo znaczenie oddać za pomocą wyrazów „bardziej” i „najbardziej”.
Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
wesoły | weselszy | najweselszy |
Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
wesoło | weselej | najweselej |
Jeżeli możliwe jest stopniowanie proste, daje się mu pierwszeństwo przed stopniowaniem opisowym.
Uzupełnij tabelę, wstawiając w różne rubryki przymiotniki w różnych stopniach.
| Stopień równy | Stopień wyższy | Stopień najwyższy |
|---|---|---|
| najcieplejszy | ||
| najwłaściwszy | ||
| piękniejszy | ||
| chłodny | ||
| bogatszy | ||
| najserdeczniejszy |
Zastąp jednowyrazowe formy przymiotnika wyrażeniami ze słowem „bardziej” lub „najbardziej” według wzoru:najładniejszy – najbardziej ładny.
czytelniejszy - ..................................
najsprawniejszy - ......................................
miłościwszy - ........................................
jaśniejszy - ............................
najsympatyczniejszy - ..............................................
głodniejszy - ................................
Przymiotnik
Przymiotnik – to część mowy, która określa przede wszystkim rzeczownik. Odpowiada głównie na pytania: jaki?, jaka?, jakie?; czyj?, czyja?, czyje?; który?, która?, które? Bardzo często przymiotnik stoi w otoczeniu rzeczownika – nic dziwnego, używamy go przecież, aby opisać świat nazwany przez rzeczownik.
To sąsiedztwo przymiotnika i rzeczownika odbija się w gramatyce, ponieważ przymiotnik odmienia się przez 7 przypadków, 2 liczby i przez rodzaje (rodzaj męski, żeński i nijaki w liczbie pojedynczej oraz męskoosobowy i niemęskoosobowy w liczbie mnogiej). Przymiotnik zawsze ma taką samą formę gramatyczną jak rzeczownik, dla którego jest określeniem. Najbardziej ten związek dwóch wyrazów widać w formie rodzaju, np.:
pies – rzeczownik rodzaju męskiego
papuga – rzeczownik rodzaju żeńskiego
kurczę – rzeczownik rodzaju nijakiego
wesoły (pies) – przymiotnik rodzaju męskiego
wesoła (papuga) – przymiotnik rodzaju żeńskiego
wesołe (kurczę) – przymiotnik rodzaju nijakiego
LICZBA POJEDYNCZA | LICZBA MNOGA |
wesoły kolega – przymiotnik rodzaju męskiego | weseli koledzy – przymiotnik rodzaju męskoosobowego |
wesoła koleżanka – przymiotnik rodzaju żeńskiego | wesołe koleżanki – przymiotnik rodzaju żeńskiego |
wesołe psisko – przymiotnik rodzaju nijakiego | wesołe psiska – przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego |
Określ przypadek i liczbę oraz rodzaj przymiotnika. Wstaw dane według wzoru:Już wczoraj w sklepie zabrakło wody gazowanej (dopełniacz, liczba pojedyncza, rodzaj żeński).
narzędnik, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, mianownik, liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy, biernik, liczba pojedyncza, rodzaj męski, celownik, liczba mnoga, rodzaj męskoosobowy, dopełniacz, liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy
Lubię latem obserwować przepiękny zachód słońca. ....................................................................................................
Nasz dyrektor kierował w ostatnim czasie nowoczesnymi fabrykami. ....................................................................................................
Najlepsi zawodnicy z naszej drużyny szybko dotarli na metę. ....................................................................................................
Dociekliwym czytelnikom nie spodobały się te krótkie wiadomości. ....................................................................................................
Bardzo lubię zapach kolorowych jabłoni. ....................................................................................................
Niektóre przymiotniki można zastępować krótszymi formami, np.:pewny – pewien,rady – rad.Podaj krótsze formy wybranych przymiotników.
zdrowy – ............
godny – ..............
rady – ............
warty – ............
świadomy – ................
pełny – ............
Przysłówek
Przysłówek – opisuje najczęściej czas, miejsce, intensywność jakichś czynności, zdarzeń, stanów. Określa zatem czasownik, może też być określeniem przymiotnika. To nieodmienna część mowy, którą wskazujemy, posługując się pytaniami: jak?, kiedy?, gdzie?, np.:
Wczoraj wieczorem (kiedy?) Jan pisał e‑mail.
Jan wesoło i głośno (jak?) podśpiewuje.
Jan kręci się blisko (gdzie?).
Bardzo często przysłówki można utworzyć od przymiotników, np.:
duży → dużo,
względny → względnie.
Do przymiotników dopisz ich przysłówkowe odpowiedniki.
wąski – ............
ładny – ..............
chłodny – ................
ciekawszy – ..................
bogaty – ............
milszy – ............
Wiemy już, że przymiotniki i przysłówki służą do tego, aby określać właściwości. W tabeli pojawiają się wyrazy i nazwy cech. Spróbuj połączyć je ze sobą.
pasażerski, ogromny, długi, krótko, mały, wczoraj, rudy, miesięcznie, gorący, duszno, białawy, przestrzennie, daleko, stale, niebieski, powtórnie, krótki, wielce, szeroki, lisi
| INTENSYWNOŚĆ | |
|---|---|
| CZAS | |
| POWTARZALNOŚĆ | |
| DŁUGOŚĆ | |
| PRZESTRZEŃ | |
| PRZYNALEŻNOŚĆ DO CZEGOŚ | |
| JAKOŚĆ |