Potrafimy opisać Europę
Poruszamy się po Europie bez granic. Odwiedzamy różne miejsca, wysyłamy pozdrowienia, poznajemy przyjaciół z rozmaitych krajów. Warto więc nasze wspomnienia dobrze udokumentować również na piśmie. Przypomnijmy sobie, zanim wyruszymy w kolejną podróż, kilka ważnych uwag dotyczących trudniejszych form ortograficznych i gramatycznych, które odnoszą się do nazw własnych.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Między Wschodem a Zachodem. Miejsce Polski w Europie (dr Jolanta Kędzior) Obejrzyj nagranie. Wynotuj w punktach najważniejsze, twoim zdaniem, zagadnienia pojawiające się w wypowiedzi i przygotuj się do klasowej dyskusji na ten temat. Źródło: Między Wschodem a Zachodem. Miejsce Polski w Europie (dr Jolanta Kędzior), Contentplus.pl sp. z o.o..
Wykonaj poniższe ćwiczenia:
W poniższej tabeli wpisz właściwy dopełniacz lub miejscownik nazw krajów lub regionów europejskich. Możesz wzorować się na zdaniu: „Nigdy nie byłem w (we)…”. Jeśli masz wątpliwości, skorzystaj z dowolnego słownika ortograficznego.
| Mianownik | Dopełniacz / Miejscownik |
|---|---|
| Dania, Hiszpania | |
| Holandia, Irlandia | |
| Bretania, Nadrenia | |
| Anglia, Italia, Walia | |
| Bośnia | |
| Rosja | |
| Niemcy, Włochy |
Wyszukaj w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego nazwiska postaci ważnych dla kultury europejskiej. Zapoznaj się z dwoma wersjami ich nazwisk: rodzimą i spolszczoną. Uzupełnij luki w tabeli.
| Wersja rodzima | Wersja spolszczona |
|---|---|
| Shakespeare | |
| Russo | |
| Balzac | |
| Szopen |
Przedrostek -euro, pisownia przymiotników i nazw własnych
Coraz częściej pojawiają się w polszczyźnie nazwy własne i wyrazy pospolite, w których zapisane są odniesienia do Europy. Widać je przede wszystkim w słowach odzwierciedlających wejście Polski do Unii Europejskiej. Zapożyczane są nazwy instytucji, urzędów, dokumentów i traktatów Parlamentu Europejskiego. Wymownym znakiem są słowa z cząstką „euro-”, np.: „eurofundusze”, „europarlament”, które w prosty sposób komunikują to, co wyrażał przymiotnik „europejski” 'dotyczący Europy, taki jak w Europie’. Pierwsza uwaga dotyczy ortografii – cząstkę „euro-” zawsze piszemy łącznie z wyrazami, których „europejskość” ma ona podkreślać, np.: „eurobarometr”, „europarlament”. Dlaczego? Podobnie przecież używamy wyrazów z innymi zapożyczonymi przedrostkami – np.: „wideokonferencja”, „telekonferencja”.
Choć cząstka „euro-” dodawana jest do wielu wyrazów, nie zawsze swobodnie ją stosujemy. Decyduje o tym norma stylistyczna. Językoznawcy na ogół zalecają, aby nie łączyć jej z wyrazami rodzimymi.
Europejskie nazwy własne mają tradycyjny zapis – wielką literą wyróżniamy miasta, stolice, pasma górskie, krainy, regiony. Wielką literą wskazujemy również obywateli państw, regionów, ale już małą – jak w wypadku wszystkich nazw polskich – mieszkańców miastmieszkańców miast („wrocławianin”, „berlińczyk”, „paryżanin”). Zwykle formy męskie nazw mieszkańców i obywateli mają swoje żeńskie odpowiedniki: „Polak – Polka”, „Niemiec – Niemka”, „Norweg – Norweżka”, „Fin – Finka”, „Szwed – Szwedka”. Ortografia i gramatyka w tym wypadku nie sprawiają problemów.
Na co należy uważać?
1) Kłopoty mogą się pojawiać przy zapisie przymiotników utworzonych od nazw własnych. Warto zapamiętać następujące przykłady:
cząstkę „-ski” mają m.in. takie przymiotniki, jak: „włoski”, „hiszpański”, „francuski”, „norweski”;
cząstkę „-cki”: „szkocki” (jak „płocki”);
cząstkę „-dzki”: „szwedzki”, „oksfordzki” (jak „grudziądzki”, czyli tak kończą się wyrazy utworzone od rzeczowników zakończonych na głoski [d, dz] – „Szwed”, „Oksford”).
2) W nazwach typu „Hiszpania”, „Katalonia”, „Rumunia”, „Holandia”, czyli z ostatnimi głoskami [n’ja, d’ja], w dopełniaczu pojawia się forma -nii, -dii, bo wymawiamy je i zapisujemy jak wyrazy „mania – manii”, „melodia – melodii”. Ale już wyraz „Bośnia” wymawiamy jak „wiśnia” – stąd w dopełniaczu piszemy „Bośni” (jak „wiśni”).
3) Nie nadużywamy wielkich liter w słownictwie dotyczącym polityki, administracji, prawa Unii Europejskiej. Stosujemy podobne zasady jak w nazwach instytucji, dokumentów polskich. Zwyczajowo można używać formy „Wspólnota” jako synonimu „Unii Europejskiej”, nazwę waluty unijnej trzeba zapisać małą literą – jak inne: „złoty”, „dolar” itp.
Na koniec rzecz najtrudniejsza. Odmieniamy nazwiska obce, jeśli się przyjęły w polskim zwyczaju językowym. Szczególnie dotyczy to nazwisk znanych osób ze świata kultury europejskiej.
O szczegółowych zasadach odmiany i pisowni warto zawsze przeczytać w słowniku poprawnej polszczyzny lub w słowniku ortograficznym.
Zadaniowo
W poniższych zdaniach wybierz poprawne formy gramatyczne.
w Słowacji, na Łotwę, na Estonię, do Estonii, w Węgrzech, na Słowacji, na Węgrzech, do Łotwy
Byliśmy na wakacjach (na Słowacji / w Słowacji) ........................, a majówkę spędziliśmy (w Węgrzech / na Węgrzech) ......................... Nasi przyjaciele wybrali się (na Łotwę / do Łotwy) ........................, a potem jeszcze na dzień (na Estonię / do Estonii) .........................
Utwórz przymiotniki od podanych nazw geograficznych lub nazw własnych według wskazanego wzoru.
Haga – haski
Norweg – ................
Praga – ............
Francuz – ..................
Oxford – ....................
Irlandia – ..................
Wskaż, które z podanych niżej nazw geograficznych się odmieniają.
- Bonn
- Bazylea
- Oslo
- Helsinki
Uzupełnij luki w następujących zdaniach.
Mieszkaniec Wrocławia to .......................... / ......................, a mieszkanka Wrocławia to ...........................
W Wiedniu mieszka mój kolega ......................, a w Dreźnie jego brat – .........................
Nasz przyjaciel Grek ma siostrę .....................
Mieszkaniec stolicy Anglii to ......................, a w stolicy Niemiec mieszka .......................
Zastanów się nad poprawnością wyróżnionych nazw i wyrazów utworzonych od nazw w poniższych zdaniach. Pojawiają się tam formy poprawne oraz błędne. Opatrz znakiem plus te zdania, w których wszystkie formy są poprawne, znakiem minus zaś te, w których przynajmniej jedna forma jest błędna.
| Stwierdzenie | + | - |
| Spędzamy zwykle wakacje nad Morzem Bałtyckim, ale na narty wyjeżdżamy w Alpy lub w Dolomity. | □ | □ |
| Do Brukseli łatwo się dostać pociągami z Nadreni, Badeni lub Westfalji. | □ | □ |
| Lubię klimat Katalonii, ale w przyszłym roku udam się do Rumunii lub Bośni. | □ | □ |
| Pewna Norweżka sprzeczała się z berlińczykiem o liczbę mieszkańców Helsinek. | □ | □ |
| Trudno jednym słowem nazwać mieszkańca Oslo – słowa oślanin nie znajdziesz w słowniku. | □ | □ |
| Lubię haski poranek, praskie popołudnie, a najbardziej – paryski wieczór. | □ | □ |
| Choć pochodzę z Hiszpani, znam świetnie szwecki, norwezki, irlandzki, a nawet kilka słów w polszczyźnie. | □ | □ |
| Wiem przecież, że kobieta, która ma narodowość duńską, to Dunka, z Norwegii pochodzi Norweżka, a w Finlandii mieszka Finka. | □ | □ |
W poniższych zdaniach uzupełnij luki właściwymi nazwami lub określeniami. Wybierz poprawną formę z podanych w nawiasie.
Całe to zamieszanie było przez (norweskich / norwezkich) .................... znajomych, których poznaliśmy w słonecznej (Italii / Italji) ............! Wybraliśmy się w towarzystwie kilku osób na tradycyjną (francuską / francuzką) .................... kolację do (szweckiego / szwedzkiego) ...................... dyplomaty, który zaślubił niedawno miłośniczkę dramatów (Shakespeare’a / Shakespeara) ...............................
Gospodarzy chwilowo nie było w domu. Niezwykle uprzejmy (Szwajcar / szwajcar) ................ – jak się przedstawił, (Ateńczyk / ateńczyk) .................. z pochodzenia – zaprosił nas do salonu.
Spodziewaliśmy się wystroju północnego, prawie jak znad (Kanału La Manche / kanału La Manche) ................................... Czekało nas zdziwienie – na komodach starożytne wazy z (Krety / Wyspy Krety) ............, wielkie muszle znad (Morza Adriatyckiego / morza Adriatyckiego) ......................................, a na ścianach klasycystyczne malowidła. Na jednym z nich wzgórza (Sorrento / Sorrenta) ................, pejzaże spod (Monte Cassino / Monte Cassina) .......................... i fale w pobliżu (Rodosu / wyspy Rodosu) .............
Co ładniejsze? – trudno odpowiedzieć. Sprzeczał się o to (Szwajcar / szwajcar) ................ – rodowity mieszkaniec Zurychu – z (rzymianinem / Rzymianinem) ......................, który ma willę na Piazza Venezia.
Na to wszystko wtrącił się ktoś trzeci – (ateńczyk / Ateńczyk) .................., który tak naprawdę woli klimat (Saloników / Salonik) ............... Jego zdaniem „sztuka klasyczna – sztuką klasyczną”, ale on woli litografie greckiej agory, no, może jeszcze kilka rysunków rzymskich (for / forum / forów) .............
Spokój chciał zaprowadzić pewien (Walijczyk / walijczyk) .................., dość rezolutny profesor (oksforcki / oxforcki / oksfordzki) .................... i znawca (Greki / greki) ............, (Łaciny / łaciny) .............., autor książek po (szwecku / szwedzku) ................ o historii (Dani / Danii / Danji) ............, o dziejach (Bretani / Bretanii / Bretanji) ................. Nic z tego – trochę łamaną (czesczyzną / czeszczyzną) ........................, jakby w dziwnej (polszczyznie / polszczyźnie) .......................... – swoje trzy grosze wtrącił (norweski / norwezki) ................ attaché w (Bośni / Bośnii) ............. W salonie zagotowało się od sporów, a o przyjęciu wszyscy zapomnieli. Spierano się o politykę (Hiszpani / Hiszpanii) .................., o zabytki (Katalonii / Kataloni) .................., architekturę (Rumuni / Rumunii) .............. i malarstwo (flamandzkie / flamanckie) ...................... w muzeach (Nadreni / Nadrenii) ................. Ze spotkania nic nie wyszło, bo gospodarz zadzwonił, że nie zdąży wrócić z (Pirenei / Pireneji / Pirenejów) ...................., i zaprasza wszystkich w przyszłym roku do swojego apartamentu w (Brukseli / Bruxeli) .................
Zastanów się i sformułuj definicje następujących słów z cząstką „euro-”. Zapisz je w zeszycie.
europarlamentarzysta
eurodeputowany
eurosejm
Wskaż, która z tych nazw nie pasuje do pozostałych. Czy potrafisz to uzasadnić?
Zastąp poniższe neologizmy z cząstką euro- dłuższym wyrażeniem według podanego wzoru. Zapisz je w zeszycie.
eurozwolennik – ‘zwolennik Unii Europejskiej’
euroklub – ...
euromiasto – ...
eurodowcip – ...
euroobywatel – ...
europrojekt – ...
eurodyplomacja – ...
eurobiurokracja – ...
Określ prawdziwość poniższych stwierdzeń, dotyczących zasad pisowni ważnych nazw i terminów związanych z Unią Europejską.
| Stwierdzenie | Prawda | Fałsz |
| Jeśli piszemy o oficjalnych instytucjach Unii Europejskiej, powinniśmy stosować wielkie litery – np. „Komisja Europejska”, „Przewodniczący Unii Europejskiej”, „Rada Unii Europejskiej”. | □ | □ |
| W znaczeniu potocznym (obiegowym) możemy używać wyrażeń typu „strategia lizbońska”, „konferencja europejska”, „traktat nicejski”, „prezydencja europejska” – podobnie przecież piszemy np.: „traktat wersalski”, „kongres wiedeński”. | □ | □ |
| Wszystkie nazwy dotyczące Unii Europejskiej i Parlamentu Europejskiego trzeba pisać zawsze wielkimi literami. Nawet w obiegu potocznym nie powinny się znaleźć formy typu „parlament europejski”. | □ | □ |
| W zdaniu – „W maju w Brukseli zbiorą się wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej.” – zostały poprawnie użyte małe i wielkie litery. | □ | □ |
| Cząstkę „euro-” piszemy zawsze z łącznikiem (np. euro-parlament). | □ | □ |