Ostatni zryw niepodległych
Drugi rozbiór Rzeczpospolitej
Próbę ratowania resztek dorobku reformatorskiego oraz choćby pozoru niezależności Rzeczpospolitej Stanisław August Poniatowski oparł na uległości wobec carycy. Ta zaś na początek dała wolną rękę targowiczanom. Szybko jednak okazało się, że zapał nowych dysponentów władzy sprowadzał się do nieudolnego przywracania elementów ustrojowych, takich jak Rada Nieustająca czy dawny ustrój parlamentarny, które wobec powszechnego poparcia dla dzieła Sejmu Wielkiego praktycznie nie miały szans zadziałać. Dodatkowo prywata i wręcz grabież majątku narodowego oraz konfiskowanego emigrantom do reszty dopełniały kompromitacji konfederatów.
Opłakana sytuacja wewnątrz Polski przy jednoczesnym komplikowaniu się sytuacji międzynarodowej stały się przyczyną zgody Rosji na kolejny rozbiór. Prusy naciskały na takie rozwiązanie, choć było pewne, że bez przyzwolenia Katarzyny II niczego nie przedsięwezmą. Rosja przychyliła się do ich żądań uznając, że o ile Austria nie będzie mogła wycofać się z walk z rewolucyjną Francją, o tyle Prusy - niezaspokojone kosztem ziem polskich - nie zechcą przerzucić swoich sił na zachód. Jak to określają niektórzy historycy - Polska miała zapłacić rachunek za walkę osławionej armii pruskiej z rewolucją. W dniu 23 stycznia 1793 r. Katarzyna II i Fryderyk Wilhelm II podpisali traktat wzorowany na tym z 1772 r.
Przyporządkuj cytaty do odpowiednich wyrażeń.
<i>w tych okolicznościach najlepszym Dobrem Kraju</i>, <i>Będąc powolnym radom i życzeniom tej Monarchini</i>, <i>Najjaśniejsza Imperatorowa</i>, <i>zabezpieczenie całości państwa</i>
| Jakie cele stawia sobie król? | |
| Kto decydował o losie Rzeczypospolitej? | |
| W jaki sposób król Polski mógł osiągnąć swoje cele? | |
| Czym kieruje się władca przystępując do konfederacji targowickiej? |
Czy w prezentowanej formule przystąpienia króla do konfederacji znajdują się poniższe treści?
| Treść | tak | nie |
| Stwierdzenie świadczące o pozytywnym stosunku do konfederacji | □ | □ |
| Świadczące o pozytywnej ocenie skutków jej działania | □ | □ |
Dwoje władców, którzy wzięli udział w drugim rozbiorze Polski. Wprawdzie oboje deklarowali przyjazne nastawienie do Rzeczpospolitej, to zdecydowali się na okrojenie jej terytoriów, zarówno w II, jak i III rozbiorze, walcząc zbrojnie przeciwko próbującym się bronić Polakom.
Na portrecie króla Prus władca prawą ręka wskazuje na panoramę miasta, a przed nią obóz wojskowy, lewa ręka spoczywa na mapie, przedstawiającej okolice Frankfurtu nad Menem. W 1792 r. w drodze powrotnej z Szampanii (kraina we Francji), gdzie wojska pruskie walczyły z rewolucyjną Francją, Prusacy oswobodzili miasto z okupacji francuskiej. Prusacy nie włączyli wówczas miasta do swoich posiadłości, ale walczyli z obcym – francuskim agresorem w imieniu Niemiec.
Zwróć uwagę na jakie elementy wskazali artyści w portretach wykonanych z inspiracji i na zlecenie samych panujących.
| Katarzyna II | Fryderyk Wilhelm II | |
| Władza i jej symbolika | □ | □ |
| Sukcesy wojskowe | □ | □ |
| Bezinteresowna walka z najeźdźcą | □ | □ |
Na podstawie sposobu kreowania swojej osoby przez Katarzynę II oraz Fryderyka Wilhelma II spróbuj określić, którego z nich mogli Polacy postrzegać jako ewentualnego sprzymierzeńca.
Zasięg aneksji i jego sformalizowanie na sejmie w Grodnie
W drugim rozbiorze Polski Prusy zagarnęły Wielkopolskę, najlepiej pod względem gospodarczym rozwiniętą część Rzeczpospolitej z rozwiniętym rolnictwem, dużą produkcją rzemieślniczą i nowoczesnymi strukturami społecznymi. Prowincja ta miała kapitalne - z pruskiego punktu widzenia – znaczenie strategiczne, bowiem łączyła Śląsk z Prusami zaokrąglając linię graniczną.
Rosja tym razem przyłączyła ważne z jej punktu widzenia tereny Ukrainy. Zdobycie pełnego dostępu do Morza Czarnego stwarzało perspektywy przyspieszonego rozwoju tych ziem i, co ważniejsze, skierowanie tego potencjału do nowych portów (np. założonej w 1794 r. Odessy).
Podobnie jak w przypadku I rozbioru również teraz mocarstwa rozbiorowe chciały uzyskać formalne uznanie przez Rzeczypospolitą cesji terytorialnej. Nie było to łatwe, gdyż na wieść o traktacie do oporu wezwała nawet zdradziecka generalność Targowicy. Przygotowywano się również do zwołania archaicznego pospolitego ruszenia, ale mocniejsze tupnięcie Katarzyny położyło temu kres. „Oburzeni” sytuacją, do której doprowadzili, przywódcy targowicy Ksawery Branicki i Szczęsny Potocki udali się na emigrację.
Skoro najbardziej skorzy do zdrady okazali się tak oporni, to posłowie ze zwołanego do Grodna na czerwiec sejmu tym bardziej nie chcieli zaaprobować dyktatu. Rzeczywiście, mimo asysty wojsk rosyjskich nie można było wymusić podjęcia stosownej uchwały, aż w końcu marszałek sejmu Stanisław Bieliński, uparte milczenie posłów uznał za zgodę na traktat. Uzyskał za swoją zdradę sowite wynagrodzenie od ambasadora rosyjskiego - 100 tys. zł oraz sygnet z brylantem.
Oceń zyski dwóch państw zaborczych z zagarniętych na szkodę Rzeczypospolitej terytoriów:
| Prusy | Rosja | |
| Ułatwiających komunikację między poszczególnymi prowincjami państwa | □ | □ |
| Zyskiwały cenne pod względem gospodarczym tereny | □ | □ |
| Zyskiwały tereny ludne | □ | □ |
| Zyskiwała tereny, które zaokrąglały granice państwa | □ | □ |
| Zyskiwały tereny które historycznie należały do tych państw | □ | □ |
Odpowiedz tak lub nie lub udzielając szerszej wypowiedzi na następujące pytania.
| Czy miasto prezentowane na grafice: | tak | nie |
| otoczone było pasmem murów i umocnień? | □ | □ |
| posiada rozbudowane port? | □ | □ |
| układ miasta był regularny i przemyślany? | □ | □ |
| ulicy były proste i krzyżowały się pod kątem prostym? | □ | □ |
| ulice malowniczo wiły się? | □ | □ |
| w pobliży portu znajdowały się wielkie magazyny? | □ | □ |
Na podstawie odpowiedzi określ, jakie cele stawiano sobie przy zakładaniu miasta.
- Ekonomiczne ożywienie zaplecza i rozwój handlu.
- Wzniesienie znaczącej twierdzy broniącej okolicznych terenów.
- Wzniesienie ośrodka administracji.
W drugiej poł. XVIII w. zakończyła się epoka najazdów tatarskich i ziemie ukraińskie zaczęły się szybko zaludniać i zagospodarowywać. Polskie ziemiaństwo i wielkie fortuny magnackie skorzystały z tego rozwoju najbardziej. Wyrazem pomyślności ekonomicznej stało się wznoszenie wspaniałych rezydencji i pałaców.
Znajdź na mapie fizycznej wschodniej Europy Tulczyn. Zastanów się, do jakiego portu morskiego było najbliżej z tego majątku.
- Odessa
- Petersburg
- Gdańsk
- Ryga
Do kogo należały porty na północnym wybrzeżu Morza Czarnego pod koniec XVIII w.? Kto był zainteresowany handlem z terenami ukraińskimi należącymi wówczas do Polski?
Branicki końcowe lata życia spędził w swoich olbrzymich posiadłościach na Ukrainie w pałacu Białej Cerkwi.
Należy podkreślić, że był to kolejny magnat, który budował fortunę na rozwoju ziem ukrainnych w drugiej połowie XVIII w., ziem włączonych do Rosji w wyniku II rozbioru
Zwróć uwagę na sposób przedstawiania dziecka na obrazie z końca XVIII w.
Czy dziecko okazuje strach w stosunku do ojca prezentowanego jako rycerza i męża stanu?
Czy naśladują ojca?
Zajmują sie zabawą?
Traktat rozbiorowy pomiędzy Rzecząpospolitą a Imperium Rosyjskim 1793W imię Najświętszej i Niepodzielnej Trójcy Świętej,
Waśnie i niepokoje, które wstrząsnęły Królestwem Polskim na skutek rewolucji starego ustroju, przeprowadzonej jednostronnie i przemocą 3 maja 1791 roku, stale burząc się i rozprzestrzeniając, wbrew usiłowaniom Jej Cesarskiej Mości Wszech Rosji by je stłumić i uspokoić, stały się jawnym zagrożeniem spokojnego bytu państw ościennych. Jej Cesarska Mość poczuwa się być zobowiązaną do poczynienia tych uwag mocą tych niezaprzeczalnych praw, jakie nabyła jako sprawiedliwe odszkodowanie za wszystkie koszty i ofiary, jakie poniosła w czasie interwencji na rzecz Rzeczypospolitej, by osiągnąć porozumienie z mocarstwami ościennymi, w sprawie najodpowiedniejszych środków, jakie mają być podjęte do osiągnięcia jej celów.
Rezultatem tego porozumienia jest deklaracja, którą wydali Jej Cesarska Mość imperatorowa Wszech Rosji i Jego Królewska Mość król Prus 9 kwietnia 1793 roku do Prześwietnych Skonfederowanych Stanów Rzeczypospolitej, obradujących w Grodnie, jedno przez swojego ambasadora nadzwyczajnego i pełnomocnego, a drugie przez posła nadzwyczajnego.
Jego Królewska Mość król Polski, po konsultacji z Radą Nieustającą Rzeczypospolitej, uznał za niezbędne zwołanie sejmu nadzwyczajnego w celu rozważenia żądań Sankt Petersburga i Berlina. Sejm ten zwołany, skonfederowawszy się zgodnie z regułami, postanowił rozpocząć przyjazne negocjacje z każdym z tych dworów by w ten sposób uregulować i położyć kres ich odnośnym roszczeniom.
W tym celu Jej Cesarska Mość imperatorowa Wszech Rosji mianowała i wyposażyła w pełnomocnictwa jej rzeczywistego radcę prywatnego Jakoba Sieversa, kawalera orderów Świętego Aleksandra Newskiego i Świętej Anny, ambasadora nadzwyczajnego i ministra pełnomocnego przy Jego Królewskiej Mości i Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej, a ze swej strony Jego Królewska Mość i Najjaśniejsza Rzeczpospolita:
Z Senatu:
Ignacego Massalskiego, księcia, biskupa wileńskiego, prezydenta
Wojciecha Skarszewskiego, biskupa chełmskiego
Józefa Kossakowskiego, biskupa inflanckiego
Michała Radziwiłła, księcia, wojewodę wileńskiego
Piotra Ożarowskiego, kasztelana wojnickiego
Józefa Oborskiego, kasztelana ciechanowskiego
Ministrów:
Fryderyka Moszyńskiego, marszałka wielkiego koronnego
Ludwika Tyszkiewicza, marszałka wielkiego litewskiego
Szymona Kossakowskiego, generała armii litewskiej
Józefa Zabiełłę, generała armii litewskiej
Antoniego Sułkowskiego, księcia, kanclerza wielkiego koronnego
Kazimierza Konstantego Platera, podkanclerzego litewskiego
Michała Kleofasa Ogińskiego, podskarbiego wielkiego litewskiego
Teofila Załuskiego, hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego, podskarbiego nadwornego koronnego
Antoniego Dziekońskiego, podskarbiego nadwornego litewskiego
Z Izby Poselskiej:
Józefa Ankwicza, hrabiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego, posła województwa krakowskiego
Leonarda Kossakowskiego, posła województwa krakowskiego
Konstantyna Jankowskiego, posła województwa sandomierskiego
Franciszka Kunickiego, posła ziemi chełmskiej
Ksawerego Walewskiego, posła województwa wołyńskiego
Józefa Rokitnickiego, posła województwa płockiego
Tadeusza Staniszewskiego, posła ziemi czerskiej
Jana Ostroroga, księcia Świętego Cesarstwa Rzymskiego, posła ziemi czerskiej
Stanisława Bielińskiego, posła z Warszawy, marszałka sejmowego
Stanisława Klickiego, posła z Warszawy
Szczepana Zabrzyckiego, posła ziemi nurskiej
Józefa Szyszkę, posła z Lidy
Jana Kleczkowskiego, posła województwa trockiego
Macieja Zyniewa, starostę brzeźnickiego, posła z Grodzieńszczyzny
Michała Kossakowskiego, szambelana, posła z Kowna
Ludwika Giełguda, posła ze Żmudzi
Michała Łopotta, posła województwa nowogródzkiego
Ci pełnomocnicy, we właściwej formie upoważnieni, zebrawszy się razem i wymieniwszy swoje plenipotencje, uchwalili co następuje:
Artykuł I
Od dzisiejszego dnia po wieczne czasy nastąpi stan niezmąconego pokoju i doskonałe przyjacielskie zjednoczenie pomiędzy Jej Cesarską Mością imperatorową Wszech Rosji, jej spadkobiercami , następcami i wszystkimi jej prowincjami z jednej strony i jego Królewską Mością królem Polski, wielkim księciem Litwy, jego następcami, jak również pomiędzy Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim z drugiej strony. By wzmocnić i utwierdzić wzajemną przyjaźń, wysokie układające się strony zobowiązują się puścić w niepamięć nie tylko przeszłość, lecz także zwracać baczną uwagę, by zniszczyć w zarodku wszelką niezgodę, która mogłaby na nowo popsuć szczerą przyjaźń pomiędzy nimi jak też doskonałą harmonię i zgodę pomiędzy ich poddanymi.
Artykuł II
W celu zbudowania tego korzystnego systemu wiecznego pokoju na bardziej solidnym fundamencie, wydaje się być zasadne i niezbędne, by zatwierdzić i określić granice, które w przyszłości na zawsze oddzielą Imperium Rosyjskie i Królestwo Polskie. Tedy jego Królewska Mość król Polski, tak sam jak i jego następcy, Stany Sejmujące Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego odstępują niniejszym traktatem nieodwołalnie i po wieczne czasy, bez prawa powrotu i jakichkolwiek zastrzeżeń na rzecz Jej Cesarskiej Mości imperatorowej Wszech Rosji, jej spadkobierców i następców: kraje, prowincje i okręgi zakreślone linią na mapie, tak, że linia ta zaczyna się w miejscowości Druja, która znajduje się na lewym brzegu Dźwiny, niedaleko klina Żmudzi, stąd wiedzie przez Narocz i Dąbrowę, kierując się skrajem województwa wileńskiego na miejscowość Stołpce, przecina Nieśwież, później Pińsk, a stąd idzie przez Kuniew pomiędzy Wyszogródkiem i Nową Groblą niedaleko granicy z Galicją, wzdłuż niej aż do biegu Dniestru, który w końcu opuszcza w Jahorliku, w miejscu przebiegu teraźniejszej granicy rosyjskiej. Wyżej określona linia będzie na zawsze wyznaczać granicę pomiędzy Imperium Rosyjskim i Królestwem Polskim.
Jego Królewska Mość król i Stany Sejmujące Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego odstępują w sposób jak najbardziej formalny, uroczysty i zobowiązujący Jej Cesarskiej Mości imperatorowej Wszech Rosji, jej spadkobiercom i następcom, wszystko to, co w konsekwencji powinno przypaść Imperium Rosyjskiemu, w szczególności wszystkie kraje i okręgi, które rzeczona linia oddziela od teraźniejszych terytoriów Polski, z całą własnością, suwerennością i niepodległością, z wszystkimi miastami, twierdzami, wsiami i przysiółkami, rzekami i wodami, ich lennikami, poddanymi i mieszkańcami, zwalniając wyżej wymienionych z przysięgi złożonej Jego Królewskiej Mości i Koronie Królestwa Polskiego z wszystkimi prawami tak duchownymi jak świeckimi, w ogóle z tym wszystkim, co się tyczy niepodległości tych krajów. Jego Królewska Mość król i Rzeczpospolita Polska obiecują w sposób jak najbardziej stanowczy i uroczysty, że nigdy nie będą bezpośrednio lub pośrednio, pod żadnym pretekstem wysuwać roszczeń do krajów i prowincji, przekazanych niniejszym traktatem.
Traktat rozbiorowy pomiędzy Rzecząpospolitą a Imperium Rosyjskim 1793
Fragment traktatu rozbiorowego przytacza argumentację Rosji odnoszącą się przyczyn, które „zmusiły" ją do zgody na rozbiory, mimo że miała gwarantować nienaruszalność terytorialną. Na czerwono zaznacz te wyrazy, które mają negatywny wydźwięk emocjonalny (oznaczają zamęt, zagrożenie i niszczenie), a na zielono te, które mają wydźwięk pozytywny (związane są z ładem i porządkiem).
{czerwony}Waśnie i niepokoje{/czerwony}, które {czerwony}wstrząsnęły{/czerwony} Królestwem Polskim na skutek {czerwony}rewolucji{/czerwony} starego ustroju, {czerwony}przeprowadzonej jednostronnie i przemocą{/czerwony} 3 maja 1791 roku, {czerwony}stale burząc się{/czerwony} i rozprzestrzeniając, wbrew usiłowaniom Jej Cesarskiej Mości Wszech Rosji by je stłumić i {zielony}uspokoić{/zielony}, stały się {czerwony}jawnym zagrożeniem spokojnego bytu{/czerwony} państw ościennych.
Do jakich wydarzeń odnoszą się wyrazy z obu kategorii w powyższym ćwiczeniu?
Czy rzeczywisty przebieg wydarzeń (użycie siły, walki itd) zgadzają się z tymi argumentami?
Przeczytaj jeszcze raz fragment tekstu precyzujący granice zaborów (Pierwszy akapit artykułu II traktatu rozbiorowego). I odpowiedz na pytania.
Czy granice wyznaczają tradycyjne granice krain historycznych?
Czy dotychczasowy podziały administracyjne obowiązujące na tych terenach?
Czy do określenia granic przywoływane są elementy topograficzne: linia, punkt, figura geometryczna?
Czy przy pomocy takich określeń można wyznaczyć tereny tworzące pełną jedność społeczną (np. powiązania językowe kulturowe czy ekonomiczne)?
Polska „kadłubowa”
Po rozbiorach Polska liczyła 215 tys. km kw. i 3,7 mln mieszkańców. Państwo miało dość dziwny kształt, a stołeczna Warszawa znajdowała się kilkadziesiąt kilometrów od granicy. Pod względem gospodarczym obszar tego państwa również nie stanowił spójnej całości. Wprawdzie dysponowało ono dostępem do morza, ale z braku liczącego się portu wykorzystanie tego faktu było więcej niż problematyczne. Powiązanie wybrzeża z zapleczem też było iluzoryczne.
Sejm grodzieński rozwiązał 15 września konfederację targowicką, która przestała być użytecznym narzędziem. W jej miejsce zawiązano kolejną konfederację (grodzieńską), która umożliwiła stworzenie ustroju dla okrojonego państwa buforowego.
Przywrócono prawa kardynalne. Wyłącznie dla ich ochrony pozostawiono liberum veto. Sejm miał być zwoływany na 8 tygodni co 4 lata. Władzę wykonawczą ponownie powierzono Radzie Nieustającej. Mieszczanie musieli się pogodzić z powrotem do sytuacji sprzed reform, choć zachowali gwarancje nietykalności osobistej i majątkowej. Królowi i rządowi zakazano prowadzenia polityki zagranicznej, które to obowiązki przejęła Rosja.
Rzeczypospolita Obojga Narodów straciła praktycznie niezależność, zachowując co najwyżej pewne formy autonomii w ramach protektoratu rosyjskiego.
Znajdź mapę głównych szlaków handlowych Europy z okresu XVI‑XVIII w. Wyznacz trasę wywozu towaru drogą morską z głównych miast Rzeczypospolitej po drugim rozbiorze.
Czy w przypadku wyboru najkrótszych dróg konieczne byłoby uiszczanie opłat celnych?
Na podstawie takiej analizy sformułuj wypowiedź o możliwości samodzielnego bytu ekonomicznego państwa w takich granicach.
Przygotowanie i wybuch powstania
Okazało się jednak, że nawet tak okrojone formy życia państwowego nie były trwałe. Odwołanie konstruktora nowej politycznej formy państwa, ambasadora Jacoba Sieversa i zastąpienie go bardziej bezwzględnym Josifem Igelströmem, były tego dobitnym dowodem. Nowy dyplomata zachowywał się z tak ostentacyjnym lekceważeniem, że w kontekście późniejszych wydarzeń można sądzić, iż chciał sprowokować wybuch i dać pretekst do likwidacji protektoratu.
Sytuacja panująca w Polsce skłaniała do zawiązywania spisków. Rysowały się dwa stronnictwa. Jedno - bardziej umiarkowane - chciało oprzeć się na Konstytucji i wciągnąć do współpracy króla. Drugie - bardziej radykalne (głównie z Kuźnicy Kołłątajowskiej) - nastawione było na bardziej rewolucyjne działania i wzorując się na przykładach francuskich dążyło nawet do usunięcia króla i ogłoszenia republiki.
Bezpośrednim impulsem do podjęcia działań stały się żądania Ingelströma, aby zredukować o połowę armię polską. Rada Nieustająca niechętnie, ale zdecydowała się na taki krok w dwóch terminach - 1 i 15 marca 1794 r. Aby uniknąć demobilizacji 1200‑osobowy oddział Antoniego Madalińskiego ruszył spod Ostrołęki w kierunku Krakowa. W odpowiedzi na to zaczęły się przemieszczać wojska rosyjskie, m.in. z garnizonu krakowskiego, co pozwoliło przybyłemu z Saksonii Tadeuszowi Kościuszce 24 marca 1794 r. na krakowskim Rynku zaprzysiąc akt powstania. Rozpoczęły się zmagania o utrzymanie niepodległości.
Odnajdź listę cudzoziemców odznaczonych tym orderem przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Sprawdź w odsyłaczach do haseł encyklopedycznych, ile spośród tych osób było związanych z Rosją.
Wskaż prawdziwe dokończenia zdania: Procentowy udział grupy osób związanych z Rosją wśród wszystkich cudzoziemców odznaczonych tym orderem świadczy o
- lekceważeniu Rosji.
- zależności od Rosji.
- politycznym charakterze decyzji o nadawaniu odznaczenia cudzoziemcom.
- wielkich zasługach dla Polski odznaczonych osób.
Sprawdź, czym „zasłużyli” się dla Polski (zwróć uwagę na podane w nawiasach daty przyznania orderów):
Nikołaj Repnin (1764)
Otto Magnus von Stackelberg (1773),
Jacob Sieversa (1793),
Aleksander Suworow (1796)?
Zwróć uwagę na stroje osób przedstawionych na powyższym obrazie. Były to:
- tradycyjne kontusze szlacheckie.
- stroje wzorowane na mundurach francuskich (sprawdź jak ubierała się gwardia republikańska we Francji rewolucyjnej).
Sformułuj krótką wypowiedź na temat symbolicznej wymowy przemian ubioru na prezentowanym obrazie.
Pierwsze starcia i insurekcja w Warszawie
Kościuszko, zgodnie ze swoją przysięgą, stawał się Naczelnikiem Sił Zbrojnych Narodowych. Uzurpował sobie władzę dyktatorską w celu oswobodzenia kraju od obcego żołnierza i zabezpieczenia jego granic. Hasło insurekcji „Wolność, Całość i Niepodległość” ewidentnie transponowało hasło rewolucji francuskiej, zmieniając jednak jego ostrze społeczne na polityczne. Pospiesznie rozpoczęto zaciąg uzbrajając ok. 2000 chłopów, co wraz z żołnierzami Madalińskiego dawało 4 tys. oddział. Trudno to było nazwać armią.
Jedyne co udało się powstańcom, to zaskoczenie. Ani Rosjanie, ani Prusacy nie spodziewali się rozpoczęcia działań zbrojnych i nie przeprowadzili koncentracji swoich oddziałów. Dzięki owemu zaskoczeniu Kościuszko zdołał zaatakować pod Racławicami korpus rosyjski odnosząc 4 kwietnia 1794 r. spektakularne zwycięstwo, które jednak nie miało żadnego znaczenia strategicznego. Zwycięzcy szeroko ogłosili sukces, podkreślając udział w nim chłopów. Umocnienie nastrojów niepodległościowych nastąpiło w wyniku powstania w Warszawie 17 kwietnia. Na czele buntowników w stolicy stanął Jan Kiliński, zamożny mistrz cechu szewców na Starym Mieście. W dwa dni w wyniku zaciekłych walk zdołano pokonać garnizon rosyjski. Król Stanisław August Poniatowski praktycznie stał się zakładnikiem powstańców, choć tymczasowa przewaga skrzydła umiarkowanego z powracającym na stanowisko prezydenta Ignacym Wyssogotą Zakrzewskim gwarantowała władcy bezpieczeństwo
Kolejnym ogniskiem insurekcji stało się Wilno, gdzie Jakub Jasiński w nocy z 22 na 23 kwietnia zdołał rozbroić garnizon rosyjski. Mimo tych niewielkich sukcesów sytuacja Polaków walczących o wyzwolenie kraju od obcych wojsk była niezwykle trudna. Istniały praktycznie trzy odosobnione centra insurekcji, władza centralna była raczej iluzoryczna, a powołanie przez Jasińskiego osobnej Rady Najwyższej Litewskiej jeszcze podkreślało brak koordynacji.
Zwróć uwagę na prezentowane umundurowanie i rynsztunek. Czy były one ujednolicone? Zastanów się: kto powinien zapewnić żołnierzom mundury, broń i amunicję?
- każdy, kto służy w armii
- państwo
- rodzina żołnierza
Na podstawie tych informacji określ, jaki w XVIII w. wpływ na państwo i jego organizację miało posiadanie dużej armii.
Porównaj prezentowany obraz z fragmentem tekstu „Traktat rozbiorowy pomiędzy Rzeczypospolitą a Imperium Rosyjskim 1793” zaprezentowanym na początku lekcji. Czy opis wydarzeń prezentowany przez Rosję mógł się odnosić się do wydarzeń pokazanych na grafice?
Uzasadnij swoją opinię.
Wskaż na elementy świadczące, że Kiliński był szewcem:
| Element | tak | nie |
| szabla w dłoni | □ | □ |
| kontusz | □ | □ |
| czapka | □ | □ |
| fakt, że miał na stopach buty | □ | □ |
Gdybycie nie wiedzieli, kogo prezentuje pomnik, uznalibyście, że przedstawia on:
- szlachcica
- mieszczanina
- polskiego Żyda
- chłopa
Radykalizacja powstania
Wydarzenia w Wilnie ujawniły wzrost radykalizmu. Jasiński domagał się represji i karania targowiczan oraz przeciwników powstania. Zaprzedanego Rosjanom hetmana Szymona Kossakowskiego po krótkim procesie skazano i powieszono (25 kwietnia).
W Polsce pod koniec XVIII w. krążyło pisemko ulotne skierowane przeciwko Kossakowskiemu:
Nagrobek Szymonowi KossakowskiemuPrzechodniu! Wstrzymay twe modły, BOG ie za Prawych odbiera;
Jam Oyczyzny zdrayca podły- Jak kto żyie, tak umiera.
Straciłem życie i sławę, Niż pierwsze ostatnie wprzodu;
Sam sobie dałem Buławę, Stryczek był z Woli Narodu.
Śmierć mą nie głosiły Dzwony, Wyrok słuszny dni mych przerwą,
Jam tu został powieszony, I tu moje ginie ścierwoNagrobek Szymonowi Kossakowskiemu.
Przypomnij sobie informacje o bitwie pod Termopilami w starożytności i Napisie, jakimi uhonorowano poległych spartan: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny” (popularne tłumaczenie na polski).
Jakimi zabiegami literackimi starano się podkreślić negatywność oceny Kossakowskiego?
- Kontrastem między poświęceniem poległych Spartan a zdradą Kossakowskiego.
- Odmowa prawa do tradycyjnej chrześcijańskiej modlitwy za zmarłych.
- Odwołaniem w ocenach do narodu.
W Warszawie podobne wydarzenia miały miejsce 9 maja, gdy tłum kierowany przez radykalnych jakobitów, zwanych też od przywódcy Hugona Kołłątaja „hugonistami”, na plotkę o ucieczce króla rzucił się do wymierzania sprawiedliwości. Po naprędce zorganizowanych procesach powieszono kolejnych zdrajców: hetmanów targowickich Piotra Ożarowskiego i Józefa Zabiełłę, marszałka Rady Nieustającej Józefa Ankiewicza i biskupa inflanckiego Józefa Kossakowskiego.
Także Kościuszko, który zdawał sobie sprawę, że musi przesunąć swoje wojska do stolicy, stanął w obozie pod Połańcem, czekając na koncentrację sił polskich. Tu 7 maja wydał słynny Uniwersał połaniecki, który poprawiał sytuację chłopów, szczególnie tych, którzy zdecydowaliby się na służbę w szeregach powstańczych wojsk. Ustępstwa były jednak raczej symboliczne. Uniwersał znosił przywiązanie do ziemi, ale pod warunkiem spłaty wszelkich zadłużeń, poprawił też nieco prawną sytuację chłopów. Oczywiście o prawach własności do uprawianej ziemi nie wspomniano. Ograniczono też wymiar pańszczyzny, a żołnierzom zawieszano jej wykonywanie. Stąd też odzew na Uniwersał był minimalny, ale i tak stanowił on radykalny krok w sprawie „uobywatelnienia” stanu włościańskiego.
Klęska militarna
Z obozu pod Połańcem nie udało się zapobiec połączeniu wojsk rosyjskich i pruskich, a wydana pod Szczekocinami bitwa (6 czerwca 1794 r.) zakończyła się dotkliwą porażką powstańców. Resztkom wojska szczęśliwie udało się przebić do Warszawy. Prusacy zajęli Kraków bez walki. Wprawdzie wybuchło jeszcze powstanie w Wielkopolsce, ale losy insurekcji miały rozstrzygnąć się w Warszawie.
Sytuacja stała się szczególnie ciężka gdyż praktycznie rozpoczęło się oblężenie miasta. Wycofanie się Prusaków do tłumienia walk w Wielkopolsce dało jedynie chwilowy oddech. Pozwoliło jednak wojsku i patriotycznie nastawianemu mieszczaństwu na dokończenie budowy umocnień broniących stolicy. Marsz na Warszawę wycofanych z Ukrainy oddziałów rosyjskich pod dowództwem Suworowa, które trzymano tam w obawie przed zbrojnym wystąpieniem Turcji, jeszcze bardziej pogorszyło sytuację Polaków. Próba rozbicia korpusu rosyjskiego pod Maciejowicami (10 października 1794 r.) zakończyła się klęską i wzięciem rannego przywódcy powstania gen. Tadeusza Kościuszki do niewoli.
Stanowiło to punkt zwrotny w prowadzonej walce. Siły rosyjskie ruszyły w kierunku Warszawy i 4 listopada zdobyta została Praga broniona przez gen. Zajączka. Dokonano tam rzezi ludności cywilnej. Przerażone władze Warszawy poddały miasto. Przywódców insurekcji i dowódców wojskowych wywieziono do Petersburga, a króla internowano w Grodnie.
Na podstawie mapy pokazującej ruchy wojsk podczas insurekcji kościuszkowskiej określ, jaki był najważniejszy punkt odniesienia Polaków.
- Posiadania Krakowa jako tradycyjnego miejsca koronacji.
- Atak na stolicę Prus Berlin, aby zmusić jednego z przeciwników do wycofania się z wojny.
- Osłona i utrzymania Warszawy, jako symbolu niepodległości.
Wskaż na sceny niepotrzebnej przemocy prezentowane na obrazie: zabicie bezbronnego żołnierza, zabicie kobiety, gwałt w stosunku do matki chroniącej dzieci, rabunek.
Omów przebieg powstania kościuszkowskiego (uwzględnij jego etapy).
Trzeci rozbiór i utrata niepodległości
Decyzja o likwidacji państwa polskiego prawdopodobnie zapadła jeszcze w 1793 r., szukano jedynie stosownego pretekstu i momentu. Podobnie jak w przypadku poprzednich rozbiorów głos decydujący należał do Rosji. To ona dopuszczała do „podziału tortu” swoich niemieckich sojuszników. Żaden z nich nie był gotów do konfrontacji militarnej z Katarzyną. Zakres ich zdobyczy stanowił wypadkową możliwości „absorpcji” polskich zdobyczy przez Rosję oraz sytuacji międzynarodowej, szczególnie na froncie zmagań z rewolucyjną Francją.
W trzecim rozbiorze to Austria zaczęła proces aneksyjny, obawiając się wykluczenia podobnie jak w poprzednim podziale. Wydawało się to szczególne realne po zajęciu nadgranicznego Krakowa przez Prusaków. Ostatecznie Rosja podpisała porozumienie z Austrią 3 stycznia 1795, a Prusy przystąpiły do tego układu w październiku. Petersburg zadowolił się ziemiami na wschód od Bugu i Niemna, pozostałe zaś tereny rozdzielono między Austrię i Prusy. 25 listopada 1795 r. abdykował Stanisław August Poniatowski. Niepodległe Państwo Polsko‑Litewskie formalnie przestało istnieć.
Na podstawie atlasu historycznego określ, jakie państwa znajdowały się na ziemiach zagrabionych w: XI w. XIV w. XVI w.
Czy państwa zaborcze usiłowały nawiązać do tradycji któregoś z organizmów państwowych istniejących na ziemiach zabranych w przeszłości?
Putin anektuje Krym: Był i będzie częścią Rosji. A Rosjan na Ukrainie zawsze będziemy bronićPutin podkreślił, że Ukraińcy to bratni naród Rosjan, a stosunki z nim zawsze będą dla Rosjan kluczowe. I opowiadał o wydarzeniach, do których miało dochodzić na początku tego stulecia.
– Prezydent Kuczma poprosił mnie o przyspieszenie procesu demarkacji granic ukraińsko‑rosyjskich. Rozumiejąc, jak jest trudny ten proces, kazałem zacząć demarkację, zgodziłem się de facto, że Krym będzie ukraiński. Wtedy dobre stosunki z Ukrainą były rzeczą najważniejszą, nie powinny być one zakładnikiem bezsensownych sporów terytorialnych - relacjonował. Ale jego zdaniem Ukraina dobrym sąsiadem nie była. - Liczyliśmy, że Rosjanie będą w niej mieszkać bezpieczni, zgodnie z prawem międzynarodowym. Stało się inaczej – próbowano pozbawić Rosjan pamięci historycznej, języka, zasymilować ich przymusowo. Rosjanie i inni obywatele Ukrainy cierpieli z powodu ciągłego kryzysu – mówił.
I kontynuował: - Zmieniali się prezydenci, premierzy, posłowie, ale stosunek do kraju pozostał ten sam. Walczyli o władzę, aktywa i pieniądze. Mało ich interesowało, jak żyją prości ludzie, że nie mają perspektyw, że muszą wyjeżdżać za żebraczą płacę. W samej Rosji pracowało ich prawie trzy miliony, zarobili ponad 20 mld dol. - 12 proc. PKB Ukrainy.
„Ludzie na Majdanie dobrzy, ale za nimi są neonaziści i rusofobowie”
Dodał, że rozumie Ukraińców, którzy wyszli na Majdan z pokojowymi hasłami - przeciwko biedzie, korupcji, żądając demokratycznych wyborów. – Ale ci, którzy stali za ostatnimi wydarzeniami, mieli inne cele – szykowali przewrót, planowali przejęcie władzy, nie zatrzymali się przed niczym. Uruchomili terror, zabójstwa, pogromy. Wykonawcami stali się nacjonaliści, neonaziści, rusofobowie. To oni definiują dzisiejsze życie na Ukrainie.
A za nimi też ktoś stoi. Zdaniem Putina Zachód. – Ich zagraniczni sponsorzy, mecenasi władzy, to ludzie inteligentni, wiedzą, do czego doprowadzą próby czystek etnicznych na Ukrainie. Rozumieją, co chcą zrobić ludzie, którzy przejęli ideologię Bandery i Hitlera – mówi .
I podkreślił: Na Ukrainie dzisiaj nie ma z kim rozmawiać. Wiele organów państwa uzurpują samozwańcy, którzy nie kontrolują niczego, a sami są pod kontrolą radykałów.
Jeszcze raz powtórzył, że Rosja działała w interesie mieszkańców półwyspu. – Rosyjskojęzyczny Krym i jego mieszkańcy poprosili o obronę ich życia. Zrozumiałe jest, że nie mogliśmy pozostawić ich w nieszczęściu, to byłoby zwykłą zdradą – oceniał.
„Nie weszliśmy na Krym, już tam byliśmy”
– Dzisiaj słyszymy z Zachodu, że łamiemy prawo międzynarodowe. Dobrze, że sobie przypomnieli, że ono istnieje – lepiej późno niż wcale. Co rzekomo łamiemy? Tak, prezydent Federacji Rosyjskiej otrzymał od parlamentu prawo do wykorzystania sił zbrojnych na Ukrainie, ale te siły nie weszły na Krym. Już i tak tam były, wzmocniliśmy je, ale nawet nie przekroczyliśmy umownej liczebności 25 tys. osób na Krymie.
Putin oceniał, że Rada Najwyższa Krymu, decydując o referendum i przyłączeniu Krymu do Rosji, wykorzystała prawo narodów do samookreślenia. – Sama Ukraina zrobiła to samo, wychodząc z ZSRR – przekonywał Putin.
I zarzucał Zachodowi oraz władzom w Kijowie hipokryzję. – Tego samego prawa odmawiają Krymianom, którzy korzystali z precedensu Kosowa, stworzonego przez Zachód w analogicznej sytuacji jak na Krymie. Kosowianie udowodnili, że niepotrzebna jest zgoda rządu centralnego na secesję. Międzynarodowe prawo nie zakazuje ogłaszania niepodległości – przekonywał.
Putin anektuje Krym: Był i będzie częścią Rosji. A Rosjan na Ukrainie zawsze będziemy bronić
Porównaj argumenty przytaczane przez polityków rosyjskich w końcu XVIII (Traktat rozbiorowy pomiędzy Rzecząpospolitą a Imperium Rosyjskim 1793) i na pocz. XXI w. Jakie elementy tej argumentacji nie uległy zmianie. zastanów się o czym to świadczy?