1. Powiadamianie, ostrzeganie i alarmowanie

W celu zapobiegania skutkom katastrof naturalnych, awarii technicznych lub działań terrorystycznych, mogących spowodować wystąpienie skażeń chemicznych, biologicznych bądź promieniotwórczych, a także dla przeprowadzania niezbędnych treningów i ćwiczeń stworzono w Polsce jednolity Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania (KSWSiA). W jego skład wchodzą systemy: obserwacji, pomiarów, analiz, prognozowania skażeń i powiadamiania o skażeniach (funkcjonują one lub są uruchamiane i rozwijane w sytuacjach wystąpienia skażeń powstałych na skutek katastrofy naturalnej albo awarii technicznej, działań terrorystycznych albo na skutek zagrożenia wojennego lub wojny), a także organy i jednostki organizacyjne, które dokonują analizy skażeń i oceny sytuacji oraz opracowują, ogłaszają i wprowadzają działania interwencyjne. Miejsce i rolę KSWSiA w systemie bezpieczeństwa państwa prezentuje poniższa grafika.

RNHS36sETZK631

Ilustracja przedstawia schemat struktury w obrębie której istnieje Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania. Rozpisane są w nim zależności pomiędzy KSWSiA, jego podjednostkami oraz organami zwierzchnymi. I tak główną częścią systemu jest Centrum Dystrybucyjne KSWSiA przekazujące dyspozycje Resortowym systemom wykrywania skażeń i alarmowania o nich oraz Organom i jednostkom organizacyjnym analizującym i oceniającym sytuację skażeń. Sam System stanowi, wraz z innymi systemami kierującymi bezpieczeństwem państwa, część Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (RCB). Jest to organ podlegający bezpośrednio premierowi i Radzie Ministrów wraz z Rządowym Zespołem Zarządzania Kryzysowego, a w sytuacjach nagłych Ministrowi Spraw Wewnętrznych.

Podstawowym dokumentem prawodawstwa Rzeczypospolitej Polskiej odnoszącym się do systemu wykrywania skażeń i alarmowania jest rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach z 7 stycznia 2013 r. Rozporządzenie to nie tylko określa zasady funkcjonowania omawianego systemu, ale także definiuje najważniejsze pojęcia (czynności), których poznanie jest niezbędne do zrozumienia działania Krajowego Systemu Wykrywania Skażeń i Alarmowania. Zbiorczo prezentuje je poniższa grafika interaktywna.

RJLqnnFjE3gvK1

Aplikację tworzy ułożony w okrąg z 9 okrągłych ilustracji diagram. W środku, pomiędzy ilustracjami, mieści się hasło: Podstawowe pojęcia związane z KSWSiA. Ilustracje to czarne piktogramy na jasnożółtym tle. Ilustracja nr 1 przedstawia czarny dzwonek; po obu stronach dzwonka umieszczono po trzy zakrzywione linie w kształcie półksiężyca. Nad dzwonkiem znajduje się napis: Alarm. Ilustracja 2 to ekran smartfona, przed którym mieści się dłoń i palec wskazujący skierowany na numer 112. Nad piktogramem widnieje napis: Alarmowanie. Ilustracja nr 3 przedstawia osobę siedzącą między dwoma komputerami. W tle znajduje się ekran i napis: Monitorowanie skażeń. Ilustracja nr 4 to uchwycenie biegnącej w prawo osoby, która oświetla sobie drogę latarką. Na ilustracji nr 5 znajduje się osoba skierowana przodem do obserwatora. Jej lewa dłoń jest powiększona kilkakrotnie, wzniesiona i otwarta na znak „stop”. Powyżej umieszczono napis: Ostrzeganie. Ilustracja nr 6 przedstawia siedzące w dwóch rzędach w auli osoby, w tle mieści się ekran z wyświetlaną postacią pośrodku. Piktogramowi towarzyszy napis: Powiadamianie. Ilustracja nr 7 przedstawia wykres słupkowy. Powyżej mieści się napis: Prognozowanie. Na ilustracji nr 8 znajduje się czarne jabłko. Na jego powierzchni mieszczą się trzy połączone okręgi. Powyżej ulokowano napis: Skażenie. Ilustracja nr 9 przedstawia dwie równoległe faliste linie, dzielące poziomo ilustrację na dwie części. Poniżej mieszczą się dwie ryby, które w miejscu oka mają narysowane białe krzyżyki. Powyżej napis: Zakażenie.

Aplikację tworzy ułożony w okrąg z 9 okrągłych ilustracji diagram. W środku, pomiędzy ilustracjami, mieści się hasło: Podstawowe pojęcia związane z KSWSiA. Ilustracje to czarne piktogramy na jasnożółtym tle. Ilustracja nr 1 przedstawia czarny dzwonek; po obu stronach dzwonka umieszczono po trzy zakrzywione linie w kształcie półksiężyca. Nad dzwonkiem znajduje się napis: Alarm. Ilustracja 2 to ekran smartfona, przed którym mieści się dłoń i palec wskazujący skierowany na numer 112. Nad piktogramem widnieje napis: Alarmowanie. Ilustracja nr 3 przedstawia osobę siedzącą między dwoma komputerami. W tle znajduje się ekran i napis: Monitorowanie skażeń. Ilustracja nr 4 to uchwycenie biegnącej w prawo osoby, która oświetla sobie drogę latarką. Na ilustracji nr 5 znajduje się osoba skierowana przodem do obserwatora. Jej lewa dłoń jest powiększona kilkakrotnie, wzniesiona i otwarta na znak „stop”. Powyżej umieszczono napis: Ostrzeganie. Ilustracja nr 6 przedstawia siedzące w dwóch rzędach w auli osoby, w tle mieści się ekran z wyświetlaną postacią pośrodku. Piktogramowi towarzyszy napis: Powiadamianie. Ilustracja nr 7 przedstawia wykres słupkowy. Powyżej mieści się napis: Prognozowanie. Na ilustracji nr 8 znajduje się czarne jabłko. Na jego powierzchni mieszczą się trzy połączone okręgi. Powyżej ulokowano napis: Skażenie. Ilustracja nr 9 przedstawia dwie równoległe faliste linie, dzielące poziomo ilustrację na dwie części. Poniżej mieszczą się dwie ryby, które w miejscu oka mają narysowane białe krzyżyki. Powyżej napis: Zakażenie.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D9S0KGBEH

2. Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze

W przypadku wykrycia skażenia lub wystąpienia sytuacji kryzysowej, zaistniałych na skutek katastrofy naturalnej, awarii technicznej, działań terrorystycznych lub zagrożenia wojennego, ludność bezpośrednio zagrożoną informuje się o tym za pomocą sygnałów alarmowych. Natomiast w przypadku, gdy istnieje realne zagrożenie związane ze skażeniem, zakażeniem lub klęską żywiołową, ludność cywilna otrzymuje komunikaty ostrzegawcze.

W załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach opisano sposoby przekazywania sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych powszechnie obowiązujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Można się z nimi zapoznać w aplikacji 2 oraz tabeli 1, które są zamieszczone poniżej.

RbzlPoWOPuvh41

Aplikacja przedstawiająca rodzaje alarmów i sygnałów alarmowych, której interfejs ma postać tabeli demonstrującej ważne kwestie związane z ogłaszaniem i odwoływaniem alarmu. Są to, licząc od góry: opis dźwiękowego sygnału alarmowego, ogólna postać komunikatu w środkach masowego przekazu oraz opis sygnału wizualnego wykorzystywanego wyłącznie podczas ogłaszania alarmu. I tak akustyczny sygnał alarmowy na ogłaszanie alarmu to dźwięk syreny modulowany, czyli o zmiennej wysokości, emitowany w okresie trzech minut, natomiast dźwięk odwołujący alarm to trzyminutowy sygnał ciągły. Nagrania tych sygnałów można odsłuchać klikając ikonę głośnika w samym środku danego pola tabeli. Poniżej znajduje się ogólna formułka komunikatu nadawanego w mediach, rozpoczynającego się od słów Uwaga! Uwaga! Uwaga! Komunikaty te powtarzane są zawsze trzykrotnie. I wreszcie znak wizualny towarzyszący ogłaszaniu alarmu to żółty trójkąt z czarnym obrysem.

Aplikacja przedstawiająca rodzaje alarmów i sygnałów alarmowych, której interfejs ma postać tabeli demonstrującej ważne kwestie związane z ogłaszaniem i odwoływaniem alarmu. Są to, licząc od góry: opis dźwiękowego sygnału alarmowego, ogólna postać komunikatu w środkach masowego przekazu oraz opis sygnału wizualnego wykorzystywanego wyłącznie podczas ogłaszania alarmu. I tak akustyczny sygnał alarmowy na ogłaszanie alarmu to dźwięk syreny modulowany, czyli o zmiennej wysokości, emitowany w okresie trzech minut, natomiast dźwięk odwołujący alarm to trzyminutowy sygnał ciągły. Nagrania tych sygnałów można odsłuchać klikając ikonę głośnika w samym środku danego pola tabeli. Poniżej znajduje się ogólna formułka komunikatu nadawanego w mediach, rozpoczynającego się od słów Uwaga! Uwaga! Uwaga! Komunikaty te powtarzane są zawsze trzykrotnie. I wreszcie znak wizualny towarzyszący ogłaszaniu alarmu to żółty trójkąt z czarnym obrysem.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D9S0KGBEH

Decyzje o wprowadzeniu lub ogłoszeniu sygnału alarmowego bądź komunikatu ostrzegawczego, a także o ich odwołaniu podejmuje właściwy terytorialnie organ administracji publicznej.

Należy pamiętać, że sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze mogą być zastosowane wyłącznie w sytuacji rzeczywistego zagrożenia. Wykorzystanie ich w ramach treningów i ćwiczeń dotyczących systemów wykrywania i alarmowania jest możliwe tylko po ogłoszeniu rozpoczęcia tych treningów lub ćwiczeń przez właściwe terytorialnie organy administracji publicznej, z 24‑godzinnym wyprzedzeniem, w środkach masowego przekazu i w sposób zwyczajowo przyjęty na danym terenie. Ogłoszenie zawiera także informacje o zakresie i zasięgu terytorialnym prowadzonego treningu lub ćwiczenia.

3. Zasady postępowania po ogłoszeniu oraz po odwołaniu alarmu lub komunikatu ostrzegawczego

Dla zapewnienia bezpieczeństwa ludności ważne jest nie tylko skuteczne przekazanie sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych, ale również odpowiednie zachowanie się po ich ogłoszeniu oraz odwołaniu. Najistotniejszą kwestią jest niepoddawanie się lękowi i panice – stanom naturalnym w sytuacji poczucia zagrożenia i niepewności. W takich chwilach należy unikać przekazywania niesprawdzonych informacji pochodzących z niepewnych, przypadkowych źródeł, myśleć w racjonalny sposób, działać stanowczo i zdecydowanie, a przede wszystkim nie ulegać presji otoczenia. Wskazana jest rozmowa, wymiana poglądów oraz chwila zastanowienia, które umożliwią wyciągnięcie wniosków i zaplanowanie dalszego działania. Dodatkowo należy:

• przejąć inicjatywę i zorganizować działanie (akcję ratowniczą, pomoc, wsparcie);

• dokonać podziału obowiązków, angażując wszystkich zebranych;

• informować i wyjaśniać w celu przekonania mieszkańców do zaplanowanego działania, stosując przy tym mocne, praktyczne i racjonalne argumenty.

W przeciwdziałaniu panice, a zarazem zapewnieniu bezpieczeństwa po ogłoszeniu oraz po odwołaniu alarmu lub komunikatu ostrzegawczego, ważne jest również stosowanie się do kilku bardzo ważnych zasad.

W razie ogłoszenia alarmu należy:

• przerwać aktualnie wykonywane czynności;

• odpowiednio się ubrać;

• wyłączyć wszystkie urządzenia elektryczne (najlepiej głównym wyłącznikiem prądu lub bezpiecznikami), odciąć dopływ gazu (wyłączyć główny zawór), wygasić paleniska w piecach, kuchenkach i kominkach;

• zabrać dokumenty osobiste, zapas żywności, indywidualne środki ochrony przed skażeniami, środki opatrunkowe oraz w miarę potrzeb i możliwości latarkę elektryczną, koc, odbiornik radiowy (na baterie) itp.;

• zamknąć okna i drzwi oraz opuścić dom/mieszkanie;

• sprawdzić, czy o alarmie zostali powiadomieni sąsiedzi;

• na wsiach należy spędzić zwierzęta z pastwisk i wybiegów do pomieszczeń gospodarskich lub ukryć je w zagłębieniach terenu, parowach, wąwozach;

• pospiesznie udać się do wyznaczonych miejsc ukrycia lub schronów;

• w razie ogłoszenia alarmu o skażeniach podczas przemieszczania się na zewnątrz budynku należy zabezpieczyć drogi oddechowe, twarz i skórę oraz unikać kontaktu z pozostawionymi na zewnątrz przedmiotami;

• na zewnątrz należy pomóc słabszym, chorym i ułomnym oraz podporządkować się ściśle poleceniom służb porządkowych obrony cywilnej;

• w schronie lub ukryciu trzeba bezwzględnie podporządkować się poleceniom służb ochronnych.

Po odwołaniu alarmu należy:

• bezwzględnie postępować zgodnie z poleceniami wydawanymi przez służby ratownicze;

• ostrożnie opuścić schron lub ukrycie, omijając jednocześnie wszelkie podejrzane przedmioty (np. zasobniki, pojemniki, torby) oraz miejsca (np. kałuże, plamy i zagłębienia terenu);

• przemieszczać się, korzystając jednocześnie z indywidualnych środków ochronnych, chyba że komunikaty służb ratowniczych zezwolą na ich nieużywanie;

• wrócić do miejsc zamieszkania wyłącznie po upewnieniu się, że zagrożenie na pewno zniknęło, a wszelkie niezbędne zabiegi sanitarne zostały wykonane;

• sprawdzić, we współpracy ze specjalistycznymi służbami, czy konstrukcja miejsca zamieszkania nie stanowi zagrożenia;

• zniszczyć wodę i żywność, która pozostała w miejscu zamieszkania;

• stale zachowywać ostrożność, a po stwierdzeniu zmian chorobowych u ludzi lub zwierząt natychmiast powiadomić odpowiednie służby.

Po usłyszeniu komunikatu uprzedzającego o zagrożeniu skażeniami oraz komunikatu uprzedzającego o zagrożeniu zakażeniami należy:

• natychmiast włączyć odbiornik nastawiony na regionalną (lokalną) rozgłośnię radiową lub stację telewizyjną;

• oczekiwać komunikatów i zarządzeń Państwowej Inspekcji Sanitarnej i lokalnej stacji sanitarno‑epidemiologicznej;

• zastosować się do instrukcji i wskazówek zawartych w ogłaszanych komunikatach;

• sprawdzić stan posiadanych indywidualnych środków ochrony dróg oddechowych i skóry;

• sprawdzić, czy posiadane zapasy wody, żywności, pasz i leków są wystarczające;

• sprawdzić szczelność pomieszczeń ochronnych;

• odizolować i zamknąć w bezpiecznym miejscu zwierzęta hodowlane i domowe;

• unikać kontaktu z dzikimi zwierzętami, a szczególnie z gryzoniami i owadami;

• sprawdzić, czy sąsiedzi usłyszeli komunikat;

• przygotowując się do przejścia do pomieszczeń ochronnych, zabrać ze sobą radioodbiornik na baterie.

Po usłyszeniu komunikatu uprzedzającego o klęskach żywiołowych i zagrożeniu środowiska należy:

• natychmiast włączyć odbiornik nastawiony na regionalną (lokalną) rozgłośnię radiową lub stację telewizyjną;

• wysłuchać komunikatu o zagrożeniu oraz zastosować się do zarządzeń i poleceń wydawanych przez uprawnione organy administracji publicznej oraz służby ratownicze;

• sprawdzić, czy sąsiedzi usłyszeli komunikat;

• w przypadku komunikatu o spodziewanych silnych wiatrach pozamykać wszystkie okna i drzwi, usunąć z miejsc odkrytych (balkonów, tarasów, podwórek) przedmioty, które mogą zostać uniesione przez wiatr, zabezpieczyć pojazdy oraz przygotować się na przerwy w dostawach prądu, wody i gazu.

Podsumowanie

• W celu zapobiegania skutkom katastrof naturalnych, awarii technicznych lub działań terrorystycznych mogących spowodować wystąpienie skażeń chemicznych, biologicznych bądź promieniotwórczych, a także w przypadku przeprowadzania niezbędnych treningów i ćwiczeń został utworzony w Polsce jednolity Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania.

• Podstawowym dokumentem prawodawstwa Rzeczypospolitej Polskiej odnoszącym się do systemu wykrywania skażeń i alarmowania jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach.

• W przypadku wykrycia skażenia lub wystąpienia sytuacji kryzysowej, zaistniałych na skutek katastrofy naturalnej, awarii technicznej, działań terrorystycznych lub zagrożenia wojennego, ludność bezpośrednio zagrożoną informuje się o niebezpieczeństwie za pomocą sygnałów alarmowych.

• W przypadku realnego zagrożenia związanego ze skażeniem, zakażeniem lub klęską żywiołową, ludność cywilną powiadamia się o niebezpieczeństwie, podając komunikaty ostrzegawcze.

• Decyzje o wprowadzeniu lub ogłoszeniu sygnału alarmowego bądź komunikatu ostrzegawczego, a także o ich odwołaniu, podejmuje właściwy terytorialnie organ administracji publicznej.

• Sygnały alarmowe i komunikaty ostrzegawcze mogą być zastosowane wyłącznie w sytuacji rzeczywistego zagrożenia. Wykorzystanie ich w ramach treningów i ćwiczeń dotyczących systemów wykrywania i alarmowania jest możliwe tylko po ogłoszeniu tych treningów lub ćwiczeń przez właściwe terytorialnie organy administracji publicznej, przy zachowaniu właściwego wyprzedzenia, i po poinformowaniu o tym miejscowej ludności.

• Dla zapewnienia bezpieczeństwa ludności ważne jest nie tylko skuteczne przekazanie sygnałów alarmowych i komunikatów ostrzegawczych, ale również odpowiednie zachowanie po ich ogłoszeniu oraz odwołaniu.

Słowniczek

Zadania