III Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń: 7. wskazuje relacje między kulturami: lokalną, regionalną, narodową i europejską, ujawniające się w konkretnych dziełach sztuki i praktykach kultury.
Nauczysz się
przedstawiać życie i twórczość Bronisławy Wajs – poetki tworzącej w języku romskim;
przedstawiać w skrócie historię Romów;
wymieniać i krótko charakteryzować najważniejsze grupy romskie mieszkające na terenie Polski;
charakteryzować poezję Papuszy;
przedstawiać najważniejsze filmy nt. Papuszy;
porównywać i analizować teksty kultury, jakimi są poezja i film.
Papusza
Rvl0r8B8MRDsc1
Ilustracja przedstawia Papuszę, cygańską poetkę. Starsza kobieta widoczna od pasa w górę,siedzi w pomieszczeniu na łóżku. Jest uśmiechnięta, ubrana w biały golf, lewą rękę uniosła do szyi. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny pulsujący punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Papusza w języku romskim oznacza Lalkę.
Ilustracja przedstawia Papuszę, cygańską poetkę. Starsza kobieta widoczna od pasa w górę,siedzi w pomieszczeniu na łóżku. Jest uśmiechnięta, ubrana w biały golf, lewą rękę uniosła do szyi. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny pulsujący punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Papusza w języku romskim oznacza Lalkę.
Papusza (Bronisława Wajs) 17.08.1908—8.02.1987, bi.gazeta.pl, CC BY 3.0
Papusza – właściwie Bronisława Wajs, cygańska poetka tworząca w języku romskim. Data urodzenia jest nieznana, przyjmuje się, że urodziła się 17 sierpnia 1908 r. lub 30 maja 1910 r. prawdopodobnie w Lublinie. Sama Papusza podawała 1909 jako rok urodzenia. Zmarła 8 lutego 1987 r. w Inowrocławiu. Jej imię w języku romskim oznacza Lalkę. Należała do grupy Roma Polska. Jej tabor wędrował po Podolu, Wołyniu i okolicach Wilna. W grupie Wajsów byli muzykanci, harfiści, kobiety zajmowały się także wróżeniem. Podczas II wojny światowej ukrywali się w lasach zachodniej Ukrainy. Po wojnie i zmianie granic tabor Wasjów zaczął wędrować na Ziemiach Odzyskanych. Po nakazach meldunku i osiedlania się, Papusza wraz z rodziną mieszkała w Żaganiu, następnie w Gorzowie Wielkopolskim (1954‑1981), a od 1981 r. w Inowrocławiu.
W wieku 16 lat została wydana za mąż za brata ojczyma – Dionizego Wajsa, starszego od niej o 24 lata. Poetka była bezpłodna – wraz z mężem przygarnęli chłopca Władysława, nazywanego pieszczotliwie Tarzanem.
Papusza jako jedna z nielicznych w taborze potrafiła czytać i pisać. Była samoukiem – prosiła chodzące do szkoły dzieci o pokazywanie jej liter. Jej nauczycielką była także żydowska sklepikarka z Grodna.
Jako poetka została odkryta przez Jerzego Ficowskiego. Uznanie środowiska literackiego nie pomogło jej w życiu codziennym. Zapłaciła wysoką cenę za przekroczenie zasad normujących pozycję kobiety w romskiej społeczności. Została z niej wykluczona i oskarżona o zdradę cygańskich tajemnic. To wszystko spowodowało, że poetka zachorowała psychicznie, miała urojenia, stany lękowe i depresję. Kilkakrotnie przebywała w szpitalu psychiatrycznym.
RktUf3DoIV3Wd1
Ilustracja interaktywna przedstawia Papuszę z synem Tarzanem. Stoją na łące, Papusza obejmuje syna prawą ręką, na kolorowy sweter ma zarzuconą pasiastą chustę. Chłopiec ubrany jest w ciemną pelerynę z wysoko podniesionym kołnierzem i czapkę na głowie. W tle widać dom wśród drzew. Ilustracja jest czarno-biała. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny pulsujący punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Papusza nie mogła mieć dzieci, dlatego wraz z Dionizym wzięli na wychowanie chłopca, którego pieszczotliwie nazywali Tarzanem.
Ilustracja interaktywna przedstawia Papuszę z synem Tarzanem. Stoją na łące, Papusza obejmuje syna prawą ręką, na kolorowy sweter ma zarzuconą pasiastą chustę. Chłopiec ubrany jest w ciemną pelerynę z wysoko podniesionym kołnierzem i czapkę na głowie. W tle widać dom wśród drzew. Ilustracja jest czarno-biała. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny pulsujący punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Papusza nie mogła mieć dzieci, dlatego wraz z Dionizym wzięli na wychowanie chłopca, którego pieszczotliwie nazywali Tarzanem.
Papusza z synem Tarzanem, muzeum.tarnow.pl, CC BY 3.0
Papusza żyła w biedzie, zajmowała się wróżeniem, opieką nad schorowanym mężem. Dzięki Tuwimowi, otrzymywała nieregularne stypendia z Ministerstwa Kultury. Ostatnie lata życia spędziła u swojej siostry Janiny Zielińskiej w Inowrocławiu.
Twórczość
Papusza jako poetka została odkryta przez poetę Jerzego Ficowskiego, który w 1949 r. dołączył do taboruTabortaboru Wajsów, w którym ukrywał się przed służbą bezpieczeństwa (bezpiekąBezpiekabezpieką). To dzięki niemu poetka zaczęła spisywać w języku romskim swoje pieśni, które są bliskie gawędzie. Utwory nie posiadają regularnego rytmu. W swojej twórczości Papusza opisuje utracony świat wolności i wędrujących taborów, losy swojego narodu, miłość do natury. Pieśni mają korzenie w tradycjach romskich.
Papusza debiutowała utworem Patrzę tu, patrzę tam (Dikchaw daj, dikchaw doj) w 1951 r. w Nowej Kulturze. Do opublikowania wiersza przyczynił się Julian Tuwim, któremu Ficowski przesłał tłumaczenie.
Patrzę tu, patrzę tam – wszystko się chwieje! Śmieje się świat! Gwiazd zatrzęsienie nocą! Gadają, mrugają, migocą.
Gwiazdy! Kto je rozumie, ten nocą nie chce zasnąć, na Mleczną Drogę spogląda jasną, wie, że to droga szczęśliwa że w dobre strony przyzywa.
Patrzę tu, patrzę tam – jak się księżyc myje w ciepłych wodach, niby w strumieniu pod lasem Cyganeczka młoda.
Cóż to się dzieje Wszystko się chwieje. To świat się śmieje. (1951, tłum. J. Ficowski)
Papusza, Patrzę tu, patrzę tam (Dikchaw daj, dikchaw doj), w: Krystyna Kamińska, Papusza czyli Wielka tajemnica. Wybór tekstów, Gorzów Wielkopolski 1992, s. 69‑70.
R1RRA75VId9yq1
Ilustracja interaktywna przedstawia Papuszę od pasa w górę. Starsza kobieta stoi przed mikrofonem ustawionym na stojaku. Usta ułożone ma w taki sposób, jakby śpiewała. Ciemne włosy Papuszy są zaczesane gładko do tyłu, w uszach ma duże kolczyki, na ramiona zarzuciła czarną chustę. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny pulsujący punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Papusza jako jedna z nielicznych w taborze umiała czytać i pisać. Była samoukiem.
Ilustracja interaktywna przedstawia Papuszę od pasa w górę. Starsza kobieta stoi przed mikrofonem ustawionym na stojaku. Usta ułożone ma w taki sposób, jakby śpiewała. Ciemne włosy Papuszy są zaczesane gładko do tyłu, w uszach ma duże kolczyki, na ramiona zarzuciła czarną chustę. Na ilustracji umieszczony jest interaktywny pulsujący punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Papusza jako jedna z nielicznych w taborze umiała czytać i pisać. Była samoukiem.
Papusza w trakcie wystąpienia, cyganskawyspa.pl, CC BY 3.0
W 1956 r. wydano tomik Pieśni Papuszy z komentarzem Juliana Tuwima w formie rozmowy z Jerzym Ficowskim. Za najlepszy wiersz Papuszy uważa się Pieśń cygańską z Papuszy głowy ułożoną (Gili romani Papuszakre szerestyr utchody):
W lesie wyrosłam jak złoty krzak, w cygańskim namiocie zrodzona, do borowika podobna. Jak własne serce kocham ogień. Wiatry wielkie i małe wykołysały Cyganeczkę i w świat pognały ją daleko...
Deszcze łzy mi obmywały, słońce, mój ojciec cygański, złoty, ogrzewało mnie i pięknie opaliło mi serce.
Z modrego zdroju nie czerpałam sił, tylko przemyłam oczy... Niedźwiedź po lasach się włóczy jak srebrny księżyc, wilk boi się ognia, nie ugryzie Cyganów.
[…] Oj, jak pięknie przy namiocie, śpiewa sobie dziewczyna, płonie wielkie ognisko! Oj, jak pięknie, ludzie, z daleka wielkanocnych pieśni ptaków słuchać, kwilenia dzieci, i tańca, i śpiewania chłopaków i dziewczyn.
[…] Oj, jak pięknie szumi nam las - to on mi śpiewa piosenki. Oj, jak pięknie odpływają rzeki, to one mi serce cieszą. Jak pięknie wpatrzeć się w toń rzeki i powiedzieć jej wszystko.
Bo nikt mnie nie zrozumie, tylko lasy i wody. To, co tu opowiadam, wszystko, wszystko już dawno minęło i wszystko, wszystko ze sobą wzięło - i moje lata młode.
(1950/1951, tłum. J. Ficowski)
Papusza, Pieśń cygańska z Papuszy głowy ułożona, (Gili romani Papuszakre szerestyr utchody), w: tejże, Lesie, ojcze mój, Warszawa 2013, s. 51‑53.
R1c0OMeHGZR5M1
Ilustracja interaktywna przedstawia Jerzego Ficowskiego i Papuszę. Oboje widoczni są od pasa w górę. Starsza kobieta z czarnymi, zaczesanymi do tyłu włosami, lekko się uśmiecha. Po jej prawej stornie widać łysiejącego mężczyznę w marynarce. Oboje patrzą przed siebie. Na ilustracji umieszczony pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Jerzy Ficowski jest autorem pierwszej monografii na temat polskich Romów pt. Cyganie polscy, wydanej w 1953 r.
Ilustracja interaktywna przedstawia Jerzego Ficowskiego i Papuszę. Oboje widoczni są od pasa w górę. Starsza kobieta z czarnymi, zaczesanymi do tyłu włosami, lekko się uśmiecha. Po jej prawej stornie widać łysiejącego mężczyznę w marynarce. Oboje patrzą przed siebie. Na ilustracji umieszczony pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Jerzy Ficowski jest autorem pierwszej monografii na temat polskich Romów pt. Cyganie polscy, wydanej w 1953 r.
Jerzy Ficowski i Papusza, culture.pl, CC BY 3.0
Tłumaczem Papuszy był Jerzy Ficowski. Do dziś zachowało się ok. 40 własnoręcznie zapisanych przez poetkę wierszy oraz kilka tekstów opisujących życie Romów. Dużo tekstów i listów, m.in. Juliana Tuwima, Papusza spaliła podczas jednego z nawrotów choroby psychicznej. Wajs pisała bardzo niewyraźnie, z błędami, gubiła litery i całe sylaby. Ficowski nigdy nie zwrócił się do poetki z prośbą o pomoc w odczytaniu i tłumaczeniu, aby nie zrazić jej do dalszego zapisywania utworów.
W 1962 r. Papusza została przyjęta do Związku Literatów Polskich. Jej utwory zostały przetłumaczone na niemiecki, angielski, francuski, hiszpański, szwedzki, włoski i polski. Ostatnie wiersze opublikowała w 1970 r.
Papusza, czyli wielka tajemnica. Wybór tekstów, Gorzów Wlkp., 1992.
Poetka otrzymała także nagrody:
Lubuska Nagroda Kulturalna (1958),
Nagroda Kulturalna Nadodrza (1978),
Nagroda Gorzowska (1978).
Potępienie i wykluczenie
W grupie Roma Polska istniał rygorystyczny zakaz udzielania nie‑Romom jakichkolwiek informacji na temat cygańskich tradycji, obyczajów, norm i języka romskiego. W 1953 r. Jerzy Ficowski wydał książkę Cyganie polscy, w której opisał wierzenia, prawa moralne i dodał mały słownik wyrażeń romskich. Starszyzna oskarżyła Papuszę, jako najbliższą przyjaciółkę Ficowskiego, o zdradzenie obcemu tajemnic. Za karę poetka została wkluczona ze społeczności, pobito ją, grożono włóczeniem za końmi. Wajs odeszła z taboru i przeżyła w wykluczeniu ok. 30 lat. Nie opuścił jej tylko starszy, schorowany mąż. To wszystko doprowadziło do choroby psychicznej i przerw w pisaniu. Poetka nigdy nie oskarżała Ficowskiego o swoje nieszczęścia, do końca życia uważała go za przyjaciela, nazywała go Braciszkiem (Pszałoro).
RzCH7xSogPxli1
Ilustracja interaktywna przedstawia Papuszę z rodziną. Na tle budynków gospodarskich stoi młoda kobieta w suto marszczonej spódnicy i jasnej bluzce z mężczyzną w szarm garniturze. Przed nimi widać grupkę osób złożoną z kobiet i dzieci w różnym wieku. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Po wydaniu książki Jerzego Ficowskiego Cyganie polscy Papusza została oskarżona o zdradę cygańskich tajemnic i wykluczona ze spłeczności cygańskiej, poza którą przeżyła ok. 30 lat.
Ilustracja interaktywna przedstawia Papuszę z rodziną. Na tle budynków gospodarskich stoi młoda kobieta w suto marszczonej spódnicy i jasnej bluzce z mężczyzną w szarm garniturze. Przed nimi widać grupkę osób złożoną z kobiet i dzieci w różnym wieku. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Po wydaniu książki Jerzego Ficowskiego Cyganie polscy Papusza została oskarżona o zdradę cygańskich tajemnic i wykluczona ze spłeczności cygańskiej, poza którą przeżyła ok. 30 lat.
Papusza z rodziną, muzeum.tarnow.pl, CC BY 3.0
Ficowski o znajomości z Papuszą mówił:
Spadły na nią gromy potępienia, a jej imię w szerokich kręgach cygańszczyzny stało się niemal synonimem odstępstwa. Gdyby nie doszło przed laty do mojej wędrówki w taborze, w którym i ona wędrowała, nie dowiedzielibyśmy się nigdy o leśnej poetce, być może nie powstałyby i z pewnością nie zostałyby pismem utrwalone jej najpiękniejsze wiersze. Ale - wolno przypuszczać - Papusza byłaby szczęśliwsza, nie doznałaby tylu klęsk.
Sama Papusza pod koniec życia powiedziała: Gdybym się nie nauczyła czytać i pisać, ja głupia, byłabym może szczęśliwa.
Romowie
Życie i twórczość Papuszy stało się inspiracją m.in. dla filmowców i muzyków.
Filmy:
1974 – Papusza, reż. Maja i Ryszard Wójcikowie, film dokumentalny,
1991 – Historia Cyganki, reż. Greg Kowalski, muz. Jan Kanty Pawluśkiewicz, film dokumentalny,
2013 – Papusza, reż. Joanna Kos‑Krauze, Krzysztof Krauze, film fabularny z tytułową rolą Jowity Budnik.
R1eLDuEtSmoEr1
Ilustracja interaktywna przedstawia Jowitę Budnik, jako Papuszę w filmie "Papusza" Młoda kobieta sieci przy drewnianym stole, widoczna jest od pasa w górę. Kobieta ma ciemne włosy oraz dużę kolczyki w kształcie kół w uszach. Na bluzkę narzucony ma ciemny szal, prawą rękę oparła na stole, patrzy w dal. Na stole stoi butelka , kieliszek i talerz z jedzeniem. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Film Joanny Kos-Karuze i Krzysztofa Krauzego pt. Papusza z tytułową rolą Jowity Budnik miał premierę w 2013 r.
Ilustracja interaktywna przedstawia Jowitę Budnik, jako Papuszę w filmie "Papusza" Młoda kobieta sieci przy drewnianym stole, widoczna jest od pasa w górę. Kobieta ma ciemne włosy oraz dużę kolczyki w kształcie kół w uszach. Na bluzkę narzucony ma ciemny szal, prawą rękę oparła na stole, patrzy w dal. Na stole stoi butelka , kieliszek i talerz z jedzeniem. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Film Joanny Kos-Karuze i Krzysztofa Krauzego pt. Papusza z tytułową rolą Jowity Budnik miał premierę w 2013 r.
Jowita Budnik jako Papusza w filmie „Papusza”, culture.pl, CC BY 3.0
Książki:
2011 – Magdalena Machowska, Bronisława Wajs – Papusza. Między biografią a legendą, Wydawnictwo Nomos, Kraków,
2013 – Angelika Kuźniak, Papusza, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Muzyka:
1994 – prawykonanie poematu symfonicznego Jana Kantego Pawluśkiewicza pt. Harfy Papuszy napisanego do wierszy Papuszy, reż. Krzysztof Jasiński. W obsadzie była m.in. gwiazda The Metropolian Opera (Nowy Jork) – Gwendolyn Bradley. Poemat został rozpisany na głosy, chór i orkiestrę. Pokazuje sens poezji Papuszy, opisuje jej miłość do świata i natury, pokazuje niełatwy los Romów.
Romowie są bardzo zróżnicowaną etnicznie grupą rozproszoną w Europie, Azji i obu Amerykach. Według badań pochodzą z Indii. Przez Persję i Bizancjum przybyli do Europy. Pierwsze wzmianki o Romach na terenach europejskich odnotowano w XIV w. na Bałkanach, następnie na Węgrzech. W XV w. pojawili się w Europie Zachodniej. Jedną z nazw Romów był Lud Faraona, ze względu na legendę jakoby pochodzili z Egiptu. Przybywający do Europy Cyganie podawali się za pątników lub uchodźców, którzy uciekli przed prześladowaniami ze względu na wyznawaną religię. Wiele państw wydawało edykty nakazujące osiedlenie Romom. Dochodziło także do prześladowań – powstała m.in. negatywna legenda jakoby Cyganie mieli pochodzić od biblijnego Kaina.
Podczas II wojny światowej zginęło od 150 do 600 tys. Romów. Eksterminację Cyganów przez II Rzeszę nazywamy Porajmos (Pochłonięcie). Akcja miała na celu całkowite wymordowanie narodu romskiego. 2 sierpnia 1944 r. w KL Auschwitz II – Birkenau zlikwidowano cygański obóz rodzinny, w wyniku czego życie w komorach gazowych straciło 2897 osób. Przez całą wojnę w samym Auschwitz Niemcy zamordowali 20 tys. Romów z różnych części Europy. Od 1997 r. 2 sierpnia jest Dniem Pamięci o Zagładzie Romów.
RpZYH0ifh9WtB1
Ilustracja interaktywna przedstawia jedną z nielicznych zachowanych fotografii obozowych więźniarki obozu cygańskiego w KL Auschwitz - Birkenau. Widać trzy zdjęcia tej samej młodej kobiety z ogoloną głową. Zdjęcie widoczne po lewej stronie przedstawia prawy profil kobiety z widocznym numerem więziennym oraz napisem KL Auschwitz. Zdjęcie środkowe przedstawia kobietę patrzącą na wprost. Zdjęcie po prawej stronie przedstawia kobietę w ciemnej chusteczce na głowie i twarzą lekko zwróconą w prawo. Na wszystkich zdjęcia twarz kobiety jest smutna. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Przez całą wojnę w samym Auschwitz Niemcy zamordowali 20 tys. Romów z różnych części Europy.
Ilustracja interaktywna przedstawia jedną z nielicznych zachowanych fotografii obozowych więźniarki obozu cygańskiego w KL Auschwitz - Birkenau. Widać trzy zdjęcia tej samej młodej kobiety z ogoloną głową. Zdjęcie widoczne po lewej stronie przedstawia prawy profil kobiety z widocznym numerem więziennym oraz napisem KL Auschwitz. Zdjęcie środkowe przedstawia kobietę patrzącą na wprost. Zdjęcie po prawej stronie przedstawia kobietę w ciemnej chusteczce na głowie i twarzą lekko zwróconą w prawo. Na wszystkich zdjęcia twarz kobiety jest smutna. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Przez całą wojnę w samym Auschwitz Niemcy zamordowali 20 tys. Romów z różnych części Europy.
Jedna z nielicznych zachowanych fotografii obozowych więźniarki obozu cygańskiego w KL Auschwitz-Birkenau, auschwitz.org, CC BY 3.0
Dziś na świecie żyje od 8 do 15 mln osób narodowości romskiej.
Romowie posługują się językiem romskim należącym do rodziny języków indoeuropejskich, podrodziny indoaryjskiej. Jest to jedyny autochtonicznyAutochtonicznyautochtoniczny język indoaryjski używany w Europie. Romski wywodzi się z sanskrytu, nie ma uznawanego standardu literackiego. Jest bardzo zróżnicowany i podzielony na liczne dialekty. Romowie nie przekazują swojego języka obcym.
Romowie w Polsce
Romowie w Polsce pojawili się na początku XV w. Od 1971 r. posiadają prawa obywatelskie. W latach 30. XX w. w Polsce żyło ok. 30 tys. Romów – głównie wędrowali taborami. Po II wojnie światowej w wyniku licznych ustaw i przepisów Romowie zostali zmuszeni do osiedlenia się. Obecnie w Polsce żyje od 17 do 35 tys.
Polscy Romowie nie są grupą jednolitą. Dzielimy ich na 4 główne grupy językowo‑etnograficzne:
Roma Polska – prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm.
Bergitka Roma – Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia, wyznają katolicyzm.
Kełderasze – pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny, od XIX w. zaczęli wędrówki po Europie, w okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia.
Lowarzy – pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia), XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w. Wyznawcy katolicyzmu i prawosławia.
RDGuEwSyysuhD1
Ilustracja interaktywna przedstawia młodą Cygankę wróżącą z dłoni. Kobieta ubrana jest w jasną bluzkę i ciemną narzutkę, włosy ma splecione w warkocz a na głowie zawiązana chustkę. Osoba, która podała jej dłoń nie jest widoczna.Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Tradycyjnymi cygańskim zajęciami był handel, muzyka, rzemiosło (kowalstwo, ślusarstwo, stolarstwo), kuglarstwo i wróżbiarstwo.
Ilustracja interaktywna przedstawia młodą Cygankę wróżącą z dłoni. Kobieta ubrana jest w jasną bluzkę i ciemną narzutkę, włosy ma splecione w warkocz a na głowie zawiązana chustkę. Osoba, która podała jej dłoń nie jest widoczna.Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Tradycyjnymi cygańskim zajęciami był handel, muzyka, rzemiosło (kowalstwo, ślusarstwo, stolarstwo), kuglarstwo i wróżbiarstwo.
Cyganka podczas wróżenia, romuzeum.pl, CC BY 3.0
Kultura
Na romską kulturę największy wpływ miał nomadyzm. Wykształcił się silny podział na grupy, nawet niektóre zawody były przynależne danej grupie. Tradycyjnymi cygańskim zajęciami był handel, muzyka, rzemiosło (kowalstwo, ślusarstwo, stolarstwo), kuglarstwo i wróżbiarstwo.
Normy i zasady życia w społeczności romskiej sankcjonuje romanipen, kodeks praw znany tylko Romom. Najważniejszym przewinieniem jest brak lojalności wobec swojej grupy. Przestrzegania romanipen pilnuje rada starszych i Szero Rom (Głowa Romów). Spory rozwiązuje sąd – celo u Polska Roma i kris w Kełderaszy.
R1LGq15gvZ4qy1
lustracja interaktywna przedstawia fragment zdobień tradycyjnego romskiego wozu. Na dwóch drewnianych kolumnach ozdobionych kwiatowym wzorem widoczne są rzeźbione figury smoków w zielonym kolorze z czerwonymi zdobieniami. Smoki mają długie ogony, krótkie łapy, na tułowiu widoczny jest grzebień. Każdy smok ma jedną głowę z otwartą szeroko paszczą, w której widać ostre duże zęby. Przed zdobieniami stoi oglądająca je kobieta w zielonej chustce na głowie i granatowej kurtce w białe pasy na ramionach. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Kher, czyli dom u Cyganów miał potrójne znaczenie – wóz, namiot i zwykły dach nad głową w okresie zimy. Podczas wędrówki taborami Romowie pozostawiali na drzewach różne znaki, tzw. śpery, dzięki którym utrzymywali między sobą kontakt.
lustracja interaktywna przedstawia fragment zdobień tradycyjnego romskiego wozu. Na dwóch drewnianych kolumnach ozdobionych kwiatowym wzorem widoczne są rzeźbione figury smoków w zielonym kolorze z czerwonymi zdobieniami. Smoki mają długie ogony, krótkie łapy, na tułowiu widoczny jest grzebień. Każdy smok ma jedną głowę z otwartą szeroko paszczą, w której widać ostre duże zęby. Przed zdobieniami stoi oglądająca je kobieta w zielonej chustce na głowie i granatowej kurtce w białe pasy na ramionach. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Kher, czyli dom u Cyganów miał potrójne znaczenie – wóz, namiot i zwykły dach nad głową w okresie zimy. Podczas wędrówki taborami Romowie pozostawiali na drzewach różne znaki, tzw. śpery, dzięki którym utrzymywali między sobą kontakt.
Fragment zdobień tradycyjnego romskiego wozu, romuzeum.pl, CC BY 3.0
R1a0tKqgvSQB41
Ilustracja interaktywna przedstawia tradycyjny ubiór kobiety romskiej. widoczna jest bluzka, spódnica i naszyjnik, wszystkie części garderoby w kolorach: czerwień, pomarańcz, granat, żółć. Czerwona bluzka z naszytymi kolorowymi zdobieniami z tyłu wiązana jest tasiemką. Naszyjnik na czerwonym sznurku umieszczone ma ozdobne blaszki. Kolorowa, suto marszczona spódnica posiada liczne zdobienia i naszycia. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Charakterystycznym strojem kobiecym jest długa fałdzista spódnica, chusta i bogate ozdoby. Mężczyzn nie obowiązują żadne reguły dotyczące ubioru.
Ilustracja interaktywna przedstawia tradycyjny ubiór kobiety romskiej. widoczna jest bluzka, spódnica i naszyjnik, wszystkie części garderoby w kolorach: czerwień, pomarańcz, granat, żółć. Czerwona bluzka z naszytymi kolorowymi zdobieniami z tyłu wiązana jest tasiemką. Naszyjnik na czerwonym sznurku umieszczone ma ozdobne blaszki. Kolorowa, suto marszczona spódnica posiada liczne zdobienia i naszycia. Na ilustracji umieszczony jest pulsujący interaktywny punkt zawierający dodatkowe informacje:
Punkt 1: Charakterystycznym strojem kobiecym jest długa fałdzista spódnica, chusta i bogate ozdoby. Mężczyzn nie obowiązują żadne reguły dotyczące ubioru.
Tradycyjny romski ubiór kobiecy, romuzeum.pl, CC BY 3.0
Jerzy Ficowski i film o Papuszy
RFmDJm2jtgYl6m58065f1115125f65_00000000000041
Audiobook pt. Jerzy Ficowski – nie tylko „odkrywca” Papuszy
Audiobook pt. Jerzy Ficowski – nie tylko „odkrywca” Papuszy
Film animowany pt. "Papusza" - Film Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauze.
Film rozpoczyna się animowanym obrazem, widać mężczyznę i kobietę siedzących na fotelu w pokoju przed telewizorem. Na ekranie telewizora widoczne są kary czarno-białego filmu Papusza. Przekazywane są także informacje przez lektora. Informacje przekazane przez lektora: tytułową rolę zagrała Jowita Budnik, jej męża Dionizego Wojasa zagrał Zbigniew Waleryś, a Jerzego Fickowskiego Antoni Pawlicki. Bohaterowie filmu mówią po romsku. Za zdjęcia odpowiadają Krzysztof Ptak i Wojciech Staroń. Autorem muzyki jest Jan Kanty Pawluśkiewicz. Na ekranie prezentowany jest kadr z filmu, kobieta z ciemnymi włosami zaplecionymi w warkocz, ubrana we wzorzysta sukienkę i zarzuconą na ramiona kwiecistą chustkę, patrzy przed siebie i lekko się uśmiecha. W tle widać zamglony las. Lektor podaje informacje na temat nagród zdobytych przez film Papusza. Na festiwalu w Gdyni otrzymał nagrodę Złote Kociaki, nagrodę młodzieżowej rady miasta. Film otrzymał też wyróżnienie jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach. Na Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa Zbigniew Waleryś dostał nagrodę Złotego Szczeniaka za drugoplanową męską kreację aktorską. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Salonikach film został nagrodzony w sekcji Open Horizons. Film otrzymał także Orły Polską Nagrodę Filmową za najlepsze zdjęcia, kostiumy, scenografię, muzykę. Jowita Budnik była nominowana w kategorii Najlepsza główna rola kobieca. Podczas wyliczania nagród pojawiają się kadry z film Kadr 1 Młoda kobieta i mężczyzna siedzą na łące pod drzewem i rozmawiają. Kadr 2 Papusza i starszy mężczyzna siedzą na sali wypełnionej ludźmi. Kadr 3 mężczyzna gra na harfie, ubrany jest w białą koszulę, czarną kamizelkę, na głowie ma czarny kapelusz. Kadr 4 wóz cygański na zaśnieżonym polu, obok wozu wędrujący ludzie. Kadr 5 Młoda kobieta siedzi w kuchni, kobieta widoczna jest od ramion w górę. Ciemne włosy zaplecione ma w warkocze, lekko się uśmiecha. Z tyłu widać wiszące na ścianie garnki i patelnie. Informacje podawane przez lektora: W 1994 roku miało miejsce prawykonanie poematu symfonicznego Jana Kantego Pawluśkiewicza pod tytułem Harfy Papuszy napisanego do wierszy Papuszy. Reżyserem był Krzysztof Jasiński, w obsadzie była między innymi gwiazda The Metrapolian Opera z Nowego Jorku- Gwendolyn Bradley. Poemat został rozpisany na głosy, chór i orkiestrę. Ukazuje on sens poezji Papuszy, opisuje jej miłość do świata i natury oraz niełatwy los Romów. W trakcie filmu prezentowane są wykonywane utwory z Harfy Papuszy. Końcowe kadry z filmu: kadr 1 obóz cygański na rozległym placu obok ruin zamku. Ludzie wykonują codzienne czynności: golą się, myją, porządkują miejsce obozowania. Kadr 2 Papusza siedzi obok palącego się ogniska.
Film animowany pt. "Papusza" - Film Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauze.
Film rozpoczyna się animowanym obrazem, widać mężczyznę i kobietę siedzących na fotelu w pokoju przed telewizorem. Na ekranie telewizora widoczne są kary czarno-białego filmu Papusza. Przekazywane są także informacje przez lektora. Informacje przekazane przez lektora: tytułową rolę zagrała Jowita Budnik, jej męża Dionizego Wojasa zagrał Zbigniew Waleryś, a Jerzego Fickowskiego Antoni Pawlicki. Bohaterowie filmu mówią po romsku. Za zdjęcia odpowiadają Krzysztof Ptak i Wojciech Staroń. Autorem muzyki jest Jan Kanty Pawluśkiewicz. Na ekranie prezentowany jest kadr z filmu, kobieta z ciemnymi włosami zaplecionymi w warkocz, ubrana we wzorzysta sukienkę i zarzuconą na ramiona kwiecistą chustkę, patrzy przed siebie i lekko się uśmiecha. W tle widać zamglony las. Lektor podaje informacje na temat nagród zdobytych przez film Papusza. Na festiwalu w Gdyni otrzymał nagrodę Złote Kociaki, nagrodę młodzieżowej rady miasta. Film otrzymał też wyróżnienie jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach. Na Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa Zbigniew Waleryś dostał nagrodę Złotego Szczeniaka za drugoplanową męską kreację aktorską. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Salonikach film został nagrodzony w sekcji Open Horizons. Film otrzymał także Orły Polską Nagrodę Filmową za najlepsze zdjęcia, kostiumy, scenografię, muzykę. Jowita Budnik była nominowana w kategorii Najlepsza główna rola kobieca. Podczas wyliczania nagród pojawiają się kadry z film Kadr 1 Młoda kobieta i mężczyzna siedzą na łące pod drzewem i rozmawiają. Kadr 2 Papusza i starszy mężczyzna siedzą na sali wypełnionej ludźmi. Kadr 3 mężczyzna gra na harfie, ubrany jest w białą koszulę, czarną kamizelkę, na głowie ma czarny kapelusz. Kadr 4 wóz cygański na zaśnieżonym polu, obok wozu wędrujący ludzie. Kadr 5 Młoda kobieta siedzi w kuchni, kobieta widoczna jest od ramion w górę. Ciemne włosy zaplecione ma w warkocze, lekko się uśmiecha. Z tyłu widać wiszące na ścianie garnki i patelnie. Informacje podawane przez lektora: W 1994 roku miało miejsce prawykonanie poematu symfonicznego Jana Kantego Pawluśkiewicza pod tytułem Harfy Papuszy napisanego do wierszy Papuszy. Reżyserem był Krzysztof Jasiński, w obsadzie była między innymi gwiazda The Metrapolian Opera z Nowego Jorku- Gwendolyn Bradley. Poemat został rozpisany na głosy, chór i orkiestrę. Ukazuje on sens poezji Papuszy, opisuje jej miłość do świata i natury oraz niełatwy los Romów. W trakcie filmu prezentowane są wykonywane utwory z Harfy Papuszy. Końcowe kadry z filmu: kadr 1 obóz cygański na rozległym placu obok ruin zamku. Ludzie wykonują codzienne czynności: golą się, myją, porządkują miejsce obozowania. Kadr 2 Papusza siedzi obok palącego się ogniska.
Film animowany pt. "Papusza" - Film Joanny Kos-Krauze i Krzysztofa Krauze.
Film rozpoczyna się animowanym obrazem, widać mężczyznę i kobietę siedzących na fotelu w pokoju przed telewizorem. Na ekranie telewizora widoczne są kary czarno-białego filmu Papusza. Przekazywane są także informacje przez lektora. Informacje przekazane przez lektora: tytułową rolę zagrała Jowita Budnik, jej męża Dionizego Wojasa zagrał Zbigniew Waleryś, a Jerzego Fickowskiego Antoni Pawlicki. Bohaterowie filmu mówią po romsku. Za zdjęcia odpowiadają Krzysztof Ptak i Wojciech Staroń. Autorem muzyki jest Jan Kanty Pawluśkiewicz. Na ekranie prezentowany jest kadr z filmu, kobieta z ciemnymi włosami zaplecionymi w warkocz, ubrana we wzorzysta sukienkę i zarzuconą na ramiona kwiecistą chustkę, patrzy przed siebie i lekko się uśmiecha. W tle widać zamglony las. Lektor podaje informacje na temat nagród zdobytych przez film Papusza. Na festiwalu w Gdyni otrzymał nagrodę Złote Kociaki, nagrodę młodzieżowej rady miasta. Film otrzymał też wyróżnienie jury na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach. Na Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa Zbigniew Waleryś dostał nagrodę Złotego Szczeniaka za drugoplanową męską kreację aktorską. Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Salonikach film został nagrodzony w sekcji Open Horizons. Film otrzymał także Orły Polską Nagrodę Filmową za najlepsze zdjęcia, kostiumy, scenografię, muzykę. Jowita Budnik była nominowana w kategorii Najlepsza główna rola kobieca. Podczas wyliczania nagród pojawiają się kadry z film Kadr 1 Młoda kobieta i mężczyzna siedzą na łące pod drzewem i rozmawiają. Kadr 2 Papusza i starszy mężczyzna siedzą na sali wypełnionej ludźmi. Kadr 3 mężczyzna gra na harfie, ubrany jest w białą koszulę, czarną kamizelkę, na głowie ma czarny kapelusz. Kadr 4 wóz cygański na zaśnieżonym polu, obok wozu wędrujący ludzie. Kadr 5 Młoda kobieta siedzi w kuchni, kobieta widoczna jest od ramion w górę. Ciemne włosy zaplecione ma w warkocze, lekko się uśmiecha. Z tyłu widać wiszące na ścianie garnki i patelnie. Informacje podawane przez lektora: W 1994 roku miało miejsce prawykonanie poematu symfonicznego Jana Kantego Pawluśkiewicza pod tytułem Harfy Papuszy napisanego do wierszy Papuszy. Reżyserem był Krzysztof Jasiński, w obsadzie była między innymi gwiazda The Metrapolian Opera z Nowego Jorku- Gwendolyn Bradley. Poemat został rozpisany na głosy, chór i orkiestrę. Ukazuje on sens poezji Papuszy, opisuje jej miłość do świata i natury oraz niełatwy los Romów. W trakcie filmu prezentowane są wykonywane utwory z Harfy Papuszy. Końcowe kadry z filmu: kadr 1 obóz cygański na rozległym placu obok ruin zamku. Ludzie wykonują codzienne czynności: golą się, myją, porządkują miejsce obozowania. Kadr 2 Papusza siedzi obok palącego się ogniska.
m58065f1115125f65_0000000000004
m58065f1115125f65_0000000000004
Jerzy Ficowski urodził się 4 września 1924 r. w Warszawie, zmarł tamże 9 maja 2006 r. Był pisarzem, poetą, tłumaczem, publicystą. Wychował się w rodzinie inteligenckiej – jego matka była urzędniczką, a ojciec prawnikiem. Podczas II wojny światowej uczył się w tajnych kompletach, wstąpił do Armii Krajowej, był aresztowany i siedział w więzieniu na Pawiaku, walczył w powstaniu warszawskim w pułku Baszta na Mokotowie. Po powstaniu warszawskim dostał się do niewoli i był więziony w obozach jenieckich na terenie III Rzeszy. Swój udział w powstaniu warszawskim tłumaczył przyzwoitością, a nie przekonaniami. We wspomnieniach nie lubił wracać do czasów powstańczych, ponieważ zginęli tam jego wszyscy przyjaciele. Po wojnie w latach 1946‑1950 studiował socjologię i filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Jako poeta debiutował w 1946 r. utworem Ptakom niebieskim w piśmie Dziś i jutro. Dwa lata późnej wydał swój pierwszy tomik poezji Ołowiani żołnierze. Od 1948 r. był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. Publikował w wielu pismach, m.in. w Twórczości, Nowej Kulturze, Współczesności oraz w czasopismach dla dzieci Płomyku i Płomyczku. W 1975 r. podpisał Memoriał 59, w którym sprzeciwiano się zmianami w konstytucji i od tego czasu poeta zaczął wspierać opozycję. M.in. pisał odezwy dla Komitetu Obrony Robotników. W związku z działalnością opozycyjną, Ficowski został objęty cenzurą i publikował tylko w drugim obiegu pod pseudonimem Marcin Komięga lub na emigracji. W 1979 r. wydał tom wierszy Gryps. Za swoje najważniejsze wiersze uważa te zebrane w tomiku Odczytanie popiołów, w którym podejmuje trudny i bolesny temat Holocaustu. W 1986 r. otrzymał nagrodę literacką Kacetnika za ratowanie pamięci o dziedzictwie żydowskim. W 1989 r. zostaje członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Jako poeta, Jerzy Ficowski wydał 14 tomików poezji. Krytycy widzieli w jego twórczości inspirację Julianem Tuwimem i międzywojenną awangardą. Ficowski nawiązywał do groteski, świata baśniowego, pogranicza snu i jawy. Był bardzo wrażliwy na słowo. W jego poezji odnajdujemy tematy związane z codziennością, prywatnością, pograniczem i peryferiami, innością, strachem, obcością, starością. Poezja była dla niego obszarem sakralnym. Mówił o niej Poezja nie jest zajęciem. To odświętne chwile. Wiersz się zdarza. Oprócz wierszy poeta pisał także teksty piosenek. Między innymi jest autorem utworu Jadą wozy kolorowe, śpiewanego przez Marylę Rodowicz. Co ciekawe, niektóre piosenki pisał po romsku, które śpiewał m.in. Michaj Bruano z zespołem Czerwono Czarni. Jerzy Ficowski był także uznanym tłumaczem, m.in. Federico Garcia Llorca. Przełożył również rumuńską i żydowską poezję ludową, dubrownicką poezję miłosną. Z romskiego przetłumaczył utwory Papuszy, z rosyjskiego – Leśmiana oraz Dos lid fun ojsgehargetn jidiszn fołk (Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie) Icchaka Kacenelsona, które jest jednym z najbardziej wstrząsających i najważniejszych świadectw Zagłady. Ficowski był badaczem życia i twórczości Brunona Schulza. Uratował spuściznę autora Sklepów cynamonowych. Dzięki Ficowskiemu zachowały się m.in. listy Schulza, odnalazł również jego obrazy. Znał Józefinę Szelińską – narzeczoną wybitnego pisarza, dzięki temu miał dużo informacji „z pierwszej ręki”. Jerzy Ficowski wydał Xięge bałwochwalczą Schulza, a w Księdze obrazów znalazły się rysunki, które udało mu się odnaleźć. Oprócz tego napisał dwie monografie dotyczące Brunona Schulza: Regiony wielkiej herezji i Okolice sklepów cynamonowych. W kręgu zainteresowań Jerzego Ficowskiego znalazły się dwie mniejszości zamieszkujące Polskę: Żydzi i Cyganie. Jest twórcą polskiej cyganologii. W latach 1949‑1951 ukrywał się przed bezpieką w taborze cygańskim Dionizego Wajsa. Tam poznał samorodną poetkę Papuszę, którą odkrył dla świata i której tłumaczył poezję. Życie Ficowskiego wśród Romów przyniosło światu nie tylko twórczość Papuszy, ale także kilka książek o zwyczajach cygańskich. Jest autorem wydanych w 1954 r. Cyganów polskich, w której opisał dzieje Romów do XV w. oraz legendy, kulturę, język, zwyczaje (skalanie, przysięgi rytualne, zachowania tabuiczne) i język. Na końcu książki zamieścił nawet mały słowik romsko‑polski. Pozycja ta stała się początkiem odrzucenia przez społeczność cygańską Papuszy, którą oskarżono o zdradę tajemnic romskich. Poetka została wyklęta przez swoich współbraci i przeżyła w wykluczeniu prawie 30 lat przypłacając to chorobą psychiczną. Jerzy Ficowski wydał także Cyganie na polskich drogach, Pod berłem pikowego króla (o wróżbach cygańskich) i Gałązka z drzewa słońca (baśnie cygańskie dla dzieci) oraz Cyganie w Polsce. Badania nad Romami i odkrycie pieśni Papuszy przyćmiło inne ważne dokonania Jerzego Ficowskiego, o którym Jerzy Kandziora napisał; Uratował od zapomnienia niejedno zjawisko lub obszar kulturowy.
m58065f1115125f65_0000000000005
m58065f1115125f65_0000000000005
Czarno‑biały film „Papusza” w reżyserii Joanny Kos‑Krauze i Krzysztofa Krauzego powstał w 2013 r. Tytułową rolę zagrała Jowita Budnik, męża Papuszy – Dionizego Wajsa zagrał Zbigniew Waleryś, a Jerzego Ficowskiego – Antoni Pawlicki. Bohaterowie mówią po romsku. Za zdjęcia odpowiadają Krzysztof Ptak i Wojciech Staroń. Autorem muzyki jest Jan Kanty Pawluśkiewicz. Kanwą filmu jest życie i twórczość romskiej poetki – Bronisławy Wajs – Papuszy. Film zdobył wiele nagród i wyróżnień na festiwalach filmowych. Na Festiwalu Filmowym w Gdyni – „Złote Kociaki”, nagrodę młodzieżowej rady miasta, nagrodę festiwali i przeglądów filmu polskiego za granicą, a także nagrodę za drugoplanową rolę męską dla Zbigniewa Walerysia, nagrodę za charakteryzację dla Anny Nobel‑Nobielskiej oraz nagrodę za muzykę dla Jana Kantego Pawluśkiewicza, na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Karlowych Warach otrzymał wyróżnienie specjalne jury, na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym „Manaki Brothers” – Krzysztof Ptak i Wojciech Staroń otrzymali „Brązową Kamerę 300”. Na Festiwalu Aktorstwa Filmowego im. Tadeusza Szymkowa Zbigniew Waleryś dostał nagrodę „Złotego Szczeniaka” za drugoplanową męską kreację aktorską, Na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Valladolid – Film otrzymał nagrodę jury młodzieżowego, nagrodę za reżyserię dla Joanny Kos‑Krauze i Krzysztofa Krauzego oraz nagrodę za najlepszą rolę męską dla Zbigniewa Walerysia, na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Salonikach – „Papusza” została nagrodzona w sekcji „Open Horizons”,film otrzymał także Orły: Polską Nagrodą Filmową za najlepsze zdjęcia, kostiumy, scenografię, muzykę. Jowita Budnik była nominowana kategorii: Najlepsza główna rola kobieca. Patrzę tu, patrzę tam – wszystko się chwieje! Śmieje się świat! Gwiazd zatrzęsienie nocą! Gadają, mrugają, migocą. Gwiazdy! Kto je rozumie, ten nocą nie chce zasnąć, na Mleczną Drogę spogląda jasną, wie, że to droga szczęśliwa że w dobre strony przyzywa. Patrzę tu, patrzę tam – jak się księżyc myje w ciepłych wodach, niby w strumieniu pod lasem Cyganeczka młoda. Cóż to się dzieje Wszystko się chwieje. To świat się śmieje. W 1994 r. miało miejsce prawykonanie poematu symfonicznego Jana Kantego Pawluśkiewicza pt. „Harfy Papuszy” napisanego do wierszy Papuszy. Reżyserem był Krzysztof Jasiński. W obsadzie była m.in. gwiazda The Metropolian Opera (Nowy Jork) – Gwendolyn Bradley. Poemat został rozpisany na głosy, chór i orkiestrę. Pokazuje sens poezji Papuszy, opisuje jej miłość do świata i natury oraz niełatwy los Romów. Posłuchamy teraz kilku fragmentów z „Z Harf Papuszy”. Sama Papusza pod koniec życia wyznała „Gdybym się nie nauczyła czytać i pisać, ja głupia, byłabym może szczęśliwa.”
Zadania
RukvmhDFfLfJp
Ćwiczenie 1
Odpowiedz na pytanie. Do jakiej rodziny językowej zaliczamy język romski? Możliwe odpowiedzi: 1. Austronezyjska, 2. Indoeuropejska, 3. Język izolowany
Odpowiedz na pytanie. Do jakiej rodziny językowej zaliczamy język romski? Możliwe odpowiedzi: 1. Austronezyjska, 2. Indoeuropejska, 3. Język izolowany
Do jakiej rodziny językowej zaliczamy język romski?
Austronezyjska
Indoeuropejska
Język izolowany
Rwt6LExzfx9AU
Ćwiczenie 2
Odpowiedz na pytanie. Skąd pochodzą Romowie? Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Iran, 3. Indie
Odpowiedz na pytanie. Skąd pochodzą Romowie? Możliwe odpowiedzi: 1. Irak, 2. Iran, 3. Indie
Skąd pochodzą Romowie?
Irak
Iran
Indie
R1e99T43nUhEc
Ćwiczenie 3
Odpowiedz na pytanie.W którym wieku Romowie przybyli na ziemie polskie? Możliwe odpowiedzi: 1. XIII, 2. XIV, 3. XV
Odpowiedz na pytanie.W którym wieku Romowie przybyli na ziemie polskie? Możliwe odpowiedzi: 1. XIII, 2. XIV, 3. XV
W którym wieku Romowie przybyli na ziemie polskie?
XIII
XIV
XV
RQlTiAgVfCx1h
Ćwiczenie 4
Odpowiedz na pytanie. Do której grupy polskich Romów należała Papusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Polska Roma, 2. Lowarzy, 3. Kełderasze
Odpowiedz na pytanie. Do której grupy polskich Romów należała Papusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Polska Roma, 2. Lowarzy, 3. Kełderasze
Do której grupy polskich Romów należała Papusza?
Polska Roma
Lowarzy
Kełderasze
RvF9GPozQ7xJS
Ćwiczenie 5
Odpowiedz na pytanie. Co oznacza imię Papusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Piękna, 2. Mądra, 3. Lalka
Odpowiedz na pytanie. Co oznacza imię Papusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Piękna, 2. Mądra, 3. Lalka
Co oznacza imię Papusza?
Piękna
Mądra
Lalka
RMrYW00f2Im22
Ćwiczenie 6
Odpowiedz na pytanie. Jak na nazwisko miała Papusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Wajs, 2. Łakatosz, 3. Brojn
Odpowiedz na pytanie. Jak na nazwisko miała Papusza? Możliwe odpowiedzi: 1. Wajs, 2. Łakatosz, 3. Brojn
Jak na nazwisko miała Papusza?
Wajs
Łakatosz
Brojn
RpGzYWGAoAQlS
Ćwiczenie 7
Zaznacz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Za pomocą Śperów Romowie utrzymywali między sobą kontakt w trakcie podróży., 2. Romanipen to kodeks praw znany tylko Romom., 3. Kher w języku romskim oznacza wygnaną osobę.
Zaznacz zdania prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Za pomocą Śperów Romowie utrzymywali między sobą kontakt w trakcie podróży., 2. Romanipen to kodeks praw znany tylko Romom., 3. Kher w języku romskim oznacza wygnaną osobę.
Zaznacz zdania prawdziwe.
Za pomocą Śperów Romowie utrzymywali między sobą kontakt w trakcie podróży.
Romanipen to kodeks praw znany tylko Romom.
Kher w języku romskim oznacza wygnaną osobę.
RV6MncIcJdL3C
Ćwiczenie 8
Odpowiedz na pytanie. Co w języku romskim może oznaczać słowo Kher? Możliwe odpowiedzi: 1. Wóz, 2. Namiot, 3. Koń
Odpowiedz na pytanie. Co w języku romskim może oznaczać słowo Kher? Możliwe odpowiedzi: 1. Wóz, 2. Namiot, 3. Koń
Co w języku romskim może oznaczać słowo Kher?
Wóz
Namiot
Koń
RHfYARS8xnF6X
Ćwiczenie 9
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywał się syn Papuszy? Możliwe odpowiedzi: 1. Tarzan, 2. Dionizy, 3. Władysław
Odpowiedz na pytanie. Jak nazywał się syn Papuszy? Możliwe odpowiedzi: 1. Tarzan, 2. Dionizy, 3. Władysław
Jak nazywał się syn Papuszy?
Tarzan
Dionizy
Władysław
RAaZuHV1fZ2fW
Ćwiczenie 10
Odpowiedz na pytanie. Skąd do Polski przybyli Kełderasze? Możliwe odpowiedzi: 1. Siedmiogród, 2. Mołdawia, 3. Wołoszczyzna
Odpowiedz na pytanie. Skąd do Polski przybyli Kełderasze? Możliwe odpowiedzi: 1. Siedmiogród, 2. Mołdawia, 3. Wołoszczyzna
Odpowiedz na pytanie: Skąd do Polski przybyli Kełderasze?
Siedmiogród
Mołdawia
Wołoszczyzna
Rp5eH3MXJVBVW
Ćwiczenie 11
Połącz w pary nazwisko z odpowiadającym zawodem. Joanna Kos-Karuze Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser Jerzy Ficowski Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser Jan Kanty Pawluśkiewicz Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser Jowita Budnik Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser
Połącz w pary nazwisko z odpowiadającym zawodem. Joanna Kos-Karuze Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser Jerzy Ficowski Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser Jan Kanty Pawluśkiewicz Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser Jowita Budnik Możliwe odpowiedzi: 1. aktor, 2. kompozytor, 3. tłumacz, 4. reżyser
Przeciągając podane elementy z prawej kolumny do lewej połącz w pary nazwisko z odpowiadającym zawodem.
tłumacz, kompozytor, aktor, reżyser
Joanna Kos-Karuze
Jerzy Ficowski
Jan Kanty Pawluśkiewicz
Jowita Budnik
RoMQ5YxMLcdMf
Ćwiczenie 12
Odpowiedz na pytanie. Kto skomponował poemat symfoniczny Harfy Papuszy? Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Kanty Pawluśkiewicz, 2. Krzysztof Komeda, 3. Jan A.P. Kaczmarek
Odpowiedz na pytanie. Kto skomponował poemat symfoniczny Harfy Papuszy? Możliwe odpowiedzi: 1. Jan Kanty Pawluśkiewicz, 2. Krzysztof Komeda, 3. Jan A.P. Kaczmarek
Odpowiedz na pytanie: Kto skomponował poemat symfoniczny Harfy Papuszy?
Jan Kanty Pawluśkiewicz
Krzysztof Komeda
Jan A.P. Kaczmarek
ROLa6nNxpQ2ta
Ćwiczenie 13
Odpowiedz na pytanie. tóry polski poeta wspierał Papuszę? Możliwe odpowiedzi: 1. Julian Tuwim, 2. Bolesław Leśmian, 3. Leopold Staff
Odpowiedz na pytanie. tóry polski poeta wspierał Papuszę? Możliwe odpowiedzi: 1. Julian Tuwim, 2. Bolesław Leśmian, 3. Leopold Staff
Który polski poeta wspierał Papuszę?
Julian Tuwim
Bolesław Leśmian
Leopold Staff
R1HxlQRB9CqjE
Ćwiczenie 14
Odpowiedz na pytanie. Jaki tytuł nosił pierwszy tomik wierszy Papuszy? Możliwe odpowiedzi: 1. Lesie, ojcze mój, 2. Pieśni mówione, 3. Pieśni Papuszy
Odpowiedz na pytanie. Jaki tytuł nosił pierwszy tomik wierszy Papuszy? Możliwe odpowiedzi: 1. Lesie, ojcze mój, 2. Pieśni mówione, 3. Pieśni Papuszy
Jaki tytuł nosił pierwszy tomik wierszy Papuszy?
Lesie, ojcze mój
Pieśni mówione
Pieśni Papuszy
R1OUj85b16tjy
Ćwiczenie 15
Połącz w pary nazwy grup polskich Romów z ich opisami Roma Polska Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia. Bergitka Roma Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia. Kełderasze Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia. Lowarzy Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia.
Połącz w pary nazwy grup polskich Romów z ich opisami Roma Polska Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia. Bergitka Roma Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia. Kełderasze Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia. Lowarzy Możliwe odpowiedzi: 1. Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w., 2. Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., 3. Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., 4. Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia.
Połącz w pary nazwy grup polskich Romów z ich opisami
Prowadzili koczowniczy tryb życia, jeździli taborami po całym kraju, wyznają katolicyzm., Pochodzą z terenów Mołdawii i Wołoszczyzny. W okresie międzywojennym mieli bardzo duży wpływ na życie Cyganów w Polsce. Wyznawcy prawosławia., Cyganie Karpaccy, od XVII w. prowadzą osiadły tryb życia wyznają katolicyzm., Pochodzą z Siedmiogrodu (Rumunia). W XIX w. odbywali wędrówki po Europie. Byli najbogatszą grupą Romów. Prawdopodobnie wyemigrowali z Polski w latach 90. XX w.
Roma Polska
Bergitka Roma
Kełderasze
Lowarzy
m58065f1115125f65_0000000000308
Słownik pojęć
Autochtoniczny
Autochtoniczny
pochodzący z danego regionu/obszaru. Autochton, mieszkaniec danego regionu należący do jego pierwotnej, rdzennej ludności, w odróżnieniu od ludności późniejszej, napływowej; tubylec.
Bezpieka
Bezpieka
potoczna nazwa służby bezpieczeństwa (SB)., powołana 1944 do ochrony bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego w PRL (do 1956 p.n. Urząd Bezpieczeństwa); faktycznie dla ochrony komunistycznego systemu ustrojowego i kontrolowania wszelakich dziedzin życia społecznego i gospodarczego; podlegała min. spraw wewnętrznych i działała w ramach wojewódzkich, rejonowych, miejskich i dzielnicowych urzędów spraw wewn.; brała udział w zwalczaniu ugrupowań opozycyjnych, represjonowaniu uczestników wystąpień protestacyjnych i strajków, inwigilowaniu Kościoła i niezależnych środowisk kult.; rozwiązana 1990 i zastąpiona przez Urząd Ochrony Państwa.
Tabor
Tabor
wsp. zespół środków transportu z wszelkim zaopatrzeniem dla wojska lub (także cyw.) środków transportu określonego rodzaju. Jest to także grupa romska podróżująca wozami.
Galeria dzieł sztuki
RQ0wGD7kSySoT
lustracja interaktywna przedstawia fragment zdobień tradycyjnego romskiego wozu. Na dwóch drewnianych kolumnach ozdobionych kwiatowym wzorem widoczne są rzeźbione figury smoków w zielonym kolorze z czerwonymi zdobieniami. Smoki mają długie ogony, krótkie łapy, na tułowiu widoczny jest grzebień. Każdy smok ma jedną głowę z otwartą szeroko paszczą, w której widać ostre duże zęby. Przed zdobieniami stoi oglądająca je kobieta w zielonej chustce na głowie i granatowej kurtce w białe pasy na ramionach.
Fragment zdobień tradycyjnego romskiego wozu, romuzeum.pl, CC BY 3.0
R137zZhz0yXS8
Ilustracja interaktywna przedstawia tradycyjny ubiór kobiety romskiej. widoczna jest bluzka, spódnica i naszyjnik, wszystkie części garderoby w kolorach: czerwień, pomarańcz, granat, żółć. Czerwona bluzka z naszytymi kolorowymi zdobieniami z tyłu wiązana jest tasiemką. Naszyjnik na czerwonym sznurku umieszczone ma ozdobne blaszki. Kolorowa, suto marszczona spódnica posiada liczne zdobienia i naszycia.
Tradycyjny romski ubiór kobiecy, romuzeum.pl, CC BY 3.0
Bibliografia
Literatura przedmiotu:
J. Ficowski, Cyganie polscy. Szkice historyczno‑obyczajowe, Warszawa 1953
J. Ficowski, Demony cudzego strachu, Warszawa 1986
J. Ficowski, Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje, Warszawa 1989
J. Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Warszawa 2013
K. Kamińska, Papusza, czyli wielka tajemnica, Gorzów Wielkopolski 1992
A. Kuźniak, Papusza, Wołowiec 2013
M Machowska, Bronisława Wajs Papusza. Między biografią a legendą, Kraków 2011
Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 1‑8, Warszawa 2004
