Parzydełkowce

Podwodne ogrody raf koralowych zasiedlone są przez miliardy barwnych organizmów. To parzydełkowce. Przypominają fantastyczne kwiaty. Jeszcze w XVIII wieku uznawano je za rośliny, a nie zwierzęta. Są długowieczne, żyją w wielkich skupiskach, z ich szkieletów powstają skały. Mogą wydzielać bardzo niebezpieczny jad!

R5ChWJYpzDZ79

Fotografia przedstawia czerwonego, rurkowatego, mającego cztery, długie, wąskie ramiona korala szlachetnego. Na nim znajduje się wiele wystających, białych, niewielkich polipów. Mają one cienką nóżkę i wiele podłużnych ramion.

1. Cechy zwierząt

Zwierzęta są cudzożywne (heterotroficzne), niezdolne do samodzielnego wytwarzania pożywienia. Energię niezbędną do funkcjonowania czerpią z pokarmu. Żywią się roślinami i innymi organizmami, na które aktywnie polują, lub padliną i szczątkami organicznymi znajdującymi się w wodzie lub w glebie. Większość zwierząt przemieszcza się w poszukiwaniu pokarmu lub partnera do rozrodu, a pozostałe prowadzą osiadły tryb życia.

1

Ćwiczenie 1

R16b2a2l4GF0q

Ilustracja przedstawia dno morza z szarymi skałami po bokach. Na piasku i na skałach rosną rurkowate, barwne ukwiały. Mają szerokie podeszwy i długie lub krótsze, cienkie lub grubsze ramiona. Między nimi znajduje się rak pustelnik z odwłokiem w nakrapianej pomarańczowo muszli.

R19ErQvEVF0qN

Zaproponuj sposób ustalenia, czy zaliczane do parzydełkowców ukwiały są zwierzętami, czy też może roślinami. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Przypomnij sobie charakterystyczne cechy zwierząt.

Pokaż odpowiedź

Ukwiały zaliczane są do zwierząt, ponieważ są cudzożywne, czyli same nie wytwarzają pożywienia, a energię niezbędną do funkcjonowania czerpią z pokarmu.

2. Jak są zbudowane parzydełkowce?

Parzydełkowce charakteryzują się mało skomplikowaną budową. Ich ciało składa się z 2 warstw komórek, które tworzą tkanki o strukturze zbliżonej do tkanki nabłonkowej i nerwowej innych zwierząt. Nie posiadają układów oddechowego, krwionośnego i wydalniczego. Ich układ nerwowy i mięśniowy jest słabo rozwinięty. Wnętrze ciała stanowi obszerna jama gastralnajama gastralnajama gastralna, w której zachodzi trawienie i wchłanianie pokarmu. Niestrawione resztki usuwane są z jamy gastralnej przez otwór gębowy.

Dorosłe parzydełkowce są zwierzętami o symetrii promienistejsymetria promienistasymetrii promienistej. Mogą występować w dwóch postaciach – osiadłego polipapolippolipa i swobodnie pływającej w wodzie meduzymeduzameduzy. Jednak przez większą część swojego cyklu życiowego przybierają tylko jedną z form.

Ciało polipa kształtem przypomina przytwierdzony do podłoża worek. Jego dolna część, stopa, przytwierdzona jest do podłoża. Otwór gębowy znajduje się w części szczytowej ciała, jest skierowany ku górze i otoczony wieńcem ramion, które służą do napędzania przepływu wody i chwytania pokarmu oraz do obrony przed drapieżnikami. Ciało meduzy ma postać dzwonu. Otwór gębowy u tej formy znajduje się w spodniej części ciała i też jest otoczony ramionami.

Rsh2p20iWkd3r

Ilustracja przedstawia schematycznie porównanie budowy polipa i meduzy. Są to cztery jasno‑błękitne rysunki. Polip znajduje się po lewej, meduza po prawej. Górne rysunki przedstawiają widoki z góry z zaznaczonymi osiami symetrii. Na dolnych rysunkach przedstawiono przekroje podłużne. Polip w podłużnej, szerokiej stopie, ma jamę gastralną, przy której ujściu, znajduje się niewielki otwór, to jama gębowa. Posiada też cienkie, podłużne ramiona, które z widoku, z góry, przypominają ośmioramienną gwiazdę. Meduza ma szeroką, płaską jamę gastralną, z podłużnym otworem, jamą gębową oraz długie, cienkie ramiona. Z widoku, z góry, ma postać dużego okręgu.

1

Obserwacja 1

Problem badawczy: W jakiej postaci występuje stułbia pospolita?

R1Q4K72TcJHFZ

Hipoteza 1 Treść, Hipoteza 2 Treść

Hipoteza 1 Treść, Hipoteza 2 Treść

Co będzie potrzebne

• fotografia stułbi pospolitej.

Instrukcja

1. Obejrzyj znajdującą się poniżej fotografię przedstawiającą stułbię pospolitą. Zwróć uwagę na jej kształt i tryb życia.

2. Określ, w jakiej postaci występuje stułbia pospolita: polipa czy meduzy.

3. Zanotuj swoje odpowiedzi w formularzu. Zweryfikuj hipotezę.

R1OY8Yr8DOrRj

Zdjęcie przedstawia stułbię pospolitą. Jest to zwierzę, mające kształt wydłużonego, cylindrycznego worka. Wykazuje symetrię promienistą. Jego otwór gębowy otoczony wieńcem długich, cienkich ramion.

R12w0LbDE2lFd

Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, czy przedstawiona na fotografii stułbia pospolita prowadzi osiadły tryb życia czy swobodnie pływa w wodzie.

Pokaż odpowiedź

Wyniki: Stułbia pospolita kształtem przypomina przytwierdzony do podłoża worek. Prowadzi osiadły tryb życia.

Wnioski: Stułbia pospolita występuje w postaci polipa. Hipoteza 1 jest prawdziwa, a hipoteza 2 fałszywa.

Dla zainteresowanych

Gąbki to szczególna grupa zwierząt o jeszcze prostszej budowie niż parzydełkowce. Ich komórki nie tworzą ani tkanek, ani narządów. Są organizmami osiadłymi, zamieszkują dno mórz, oceanów i rzadko jezior. Żyją pojedynczo lub w zespołach, koloniach, które mogą osiągać nawet 2 m wysokości. Żywią się drobinami organicznymi, które odfiltrowują z wody i wchłaniają bezpośrednio do komórek. Posiadają szkielet wewnętrzny w postaci pojedynczych, drobnych igiełek, które mogą tworzyć porowate struktury.

W Polsce występuje tylko 9 gatunków gąbek. Jednym z nich jest nadecznik stawowy, który tworzy krzaczkowate kolonie porastające dno czystych, słodkowodnych jezior i wolno płynących rzek.

RAhYYXOPnPZx2

Ilustracja składa się z rysunku i fotografii gąbki. Na rysunku przedstawiono błękitną, kulistą gąbkę z wyciętym fragmentem. Na powierzchni gąbki na liliowo zaznaczono otwory, czyli pory. W wyciętym fragmencie kolorem żółtym ukazano, że tworzą wewnątrz ciała gąbki system kanalików. Błękitne strzałki wskazują przepływ wody. Po prawej fotografia przedstawia zielono – żółtą, nieregularną masę. To gąbka przymocowana do dna jeziora.

3. Parzydełkowce są organizmami wodnymi

Parzydełkowce żyją we wszystkich strefach klimatycznych, większość gatunków w wodach słonych. Są bardzo wrażliwe na zmiany temperatury i zasolenia wody. Zwykle występują w wodach bardzo czystych, dlatego należą do tzw. organizmów wskaźnikowych (bioindykatorów)organizm wskaźnikowy (bioindykator)organizmów wskaźnikowych (bioindykatorów).

Parzydełkowce, jak meduzy i niektóre polipy, mogą żyć samotnie. Większość polipów tworzy jednak skupiska zwane koloniami, które powstają wtedy, kiedy osobniki po podziale nie oddalają się od siebie. Jednostki tworzące kolonię kontaktują się ze sobą, a czasem specjalizują w wykonywaniu funkcji warunkujących przetrwanie kolonii (np. jedne zajmują się głównie odżywianiem, a inne – rozmnażaniem). Polipy najczęściej prowadzą osiadły tryb życia, rzadziej przemieszczają się po dnie zbiorników wodnych, krocząc lub koziołkując. Podczas żerowania rozciągają się na całą długość i ramionami przeczesują wodę. Zaniepokojone kurczą się do niewielkich rozmiarów.

RUQWhrc5IloRb

Film przedstawia stułbię pospolitą na liściu rośliny wodnej i jej ruchy.

Film przedstawia stułbię pospolitą na liściu rośliny wodnej i jej ruchy.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RUQWhrc5IloRb

Film przedstawia stułbię pospolitą na liściu rośliny wodnej i jej ruchy.

Meduzy aktywnie pływają w toni wodnej, wykorzystując ruch odrzutowy. Wywołują go skurcze dzwonu, które powodują gwałtowne wyrzucanie wody zassanej wcześniej do jamy gastralnej. Meduzy zaliczamy do organizmów planktonowychplanktonplanktonowych, ponieważ nie mają struktur, które umożliwiłyby przeciwstawianie się prądowi wody lub ściganie ofiary.

Rs23C50hNaRqO

Fotografia przedstawia ciemnogranatową toń morską. Unoszą się w niej liczne, błękitne, półprzezroczyste, w kształcie spłaszczonego parasola, meduzy. Zauważalne są okrągłe, różowe pierścienie w jamie gastralnej to gruczoły płciowe.

1

Ćwiczenie 3

R15STzu03ofMj

Film przedstawia jedną chełbię modrą w morskiej toni.

Film przedstawia jedną chełbię modrą w morskiej toni.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R15STzu03ofMj

Film przedstawia jedną chełbię modrą w morskiej toni.

R16aC8ULhiN6f

Rozważ, czy chełbia może równocześnie pobierać i trawić pokarm oraz płynąć ruchem odrzutowym. Uzasadnij swoją opinię. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zastanów się, czy chełbia modra ma formę polipa czy meduzy. Przypomnij sobie, jaki rodzaj ruchu jest charakterystyczny dla tych osobników.

Pokaż odpowiedź

Chełbia modra porusza się ruchem odrzutowym. Wywołują go skurcze dzwonu, które powodują gwałtowne wyrzucanie wody zassanej wcześniej do jamy gastralnej.

1

Ćwiczenie 4

R97vbutl0Q1Fj

Ilustracja przedstawia dwa rzędy schematycznych rysunków stułbi pospolitej w kolorze pomarańczowym. Czerwone strzałki wskazują kierunek ruchu. W górnym rzędzie A przedstawiono fazy kroczenia stułbi. Pierwszy rysunek przedstawia wyprostowaną stułbię z podłużną, szeroką stopą i ramionami u góry. Stoi na bladoróżowym podłożu. Na następnym obrazku stułbia dotyka jamą gębową podłoża, przysuwa stopę do leżących na podłożu czułek i ponownie wyprostowuje się. Rząd B przedstawia fazy ruchu stułbi, zwanego koziołkowaniem. Pierwszy rysunek przedstawia wyprostowaną stułbię z ramionami u góry. Kolejne rysunki ukazują oderwanie się stopy stułbi od podłoża. Stułbia stoi na ramionach do góry stopą. Końcowe ukazują kolejny przewrót, z powrotem na stopę.

RjWOdboPcK62y

Przeanalizuj powyższy schemat. Wskaż różnice między kroczeniem a koziołkowaniem. (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Zwróć uwagę, które części ciała opierane są o podłoże podczas kroczenia i koziołkowania.

Pokaż odpowiedź

Kroczenie polega na opieraniu się o podłoże ramionami, a następnie przeciąganiu reszty ciała w to miejsce, a koziołkowanie na opieraniu się o podłoże naprzemiennie stopą i ramionami.

4. Komórki parzydełkowe

Większość parzydełkowców żywi się zawiesiną organiczną i drobnymi organizmami planktonowymi. Jedynie nieliczne gatunki, zwłaszcza meduzy i kolonijne wolno pływające polipy, jak żeglarz portugalski, potrafią chwytać większe zwierzęta, np. ryby.

Nazwa „parzydełkowce” pochodzi od komórek parzydełkowychkomórka parzydełkowakomórek parzydełkowych używanych do obrony, łapania i obezwładniania ofiary. Komórki te występują na powierzchni czułków i ramion. Są potężną bronią – niektóre gatunki parzydełkowców mogą uśmiercić nawet człowieka.

Uaktywnienie komórek parzydełkowych następuje wtedy, gdy ofiara, przepływając obok zwierzęcia, dotknie jego czułków lub ramion.

R1UyP9jLDFmYr

Film przedstawia sposób działania komórki parzydełkowej z ramienia polipa.

Film przedstawia sposób działania komórki parzydełkowej z ramienia polipa.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1UyP9jLDFmYr

Film przedstawia sposób działania komórki parzydełkowej z ramienia polipa.

Dla zainteresowanych

Jak rozmnażają się parzydełkowce?

Parzydełkowce mogą się rozmnażać płcioworozmnażanie płciowepłciowo i bezpłcioworozmnażanie bezpłciowebezpłciowo. Dorosłe polipy rozmnażają się zwykle bezpłciowo przez pączkowaniepączkowaniepączkowanie lub rzadziej przez podział poprzeczny. U wielu gatunków, np. u rodzimej stułbi pospolitej, osobnik potomny oddziela się od ciała osobnika macierzystego i zaczyna samodzielne życie. U innych gatunków pozostaje zrośnięty z ciałem polipa macierzystego, w wyniku czego zaczyna się tworzyć kolonia, która rozrasta się przez pączkowanie kolejnych polipów.

R1WQOcmY9Yqrv

Ilustracja przedstawia sposób rozmnażania polipów, zwany pączkowaniem. Pomarańczowym kolorem oznaczono ciało polipa, bladoróżowym podłoże. Polip ma podłużną, szeroką stopę oraz podłużne czułki. Pod pierwszym obrazkiem widnieje napis: polip macierzysty. Na następnym obrazku, na boku stopy polipa wyrasta niewielki pączek. Następnie widoczne są strzałki skierowane do dwóch obrazków, jednego gdzie obok polipa macierzystego, wyrasta mały polip potomny i do drugiego, gdzie z pączka polipa macierzystego, wyrasta mały polip potomny. Dalej strzałka skierowana jest do obrazka, gdzie z jednej stopy, wyrasta kilka odnóg polipów z czułkami, nazywa się to kolonia polipów.

Podział poprzeczny jest sposobem rozmnażania się pewnych gatunków, podczas którego z polipów powstają meduzy. Początkowo na ciele polipa pojawiają się drobne przewężenia, które stają się coraz wyraźniejsze i ostatecznie umożliwiają odrywanie się talerzykowatych struktur – młodocianych meduz.

R15OtACwlmwFu

Ilustracja przedstawia błękitne morze z brązowym dnem w kształcie cyfry dwa. Znajdują się w nim meduzy na różnych etapach rozwoju. Dorosłe pływają na powierzchni morza, mają one szerokie, płaskie, niebieskie ciało z wieloma ramionami. Po prawej przedstawiono ich gamety, które mają kształt okręgów i czarnych punktów, oraz proces zapłodnienia, gdzie drobne elementy łączą się. Powstaje zygota, która ma postać drobnego okręgu z czarnym punktem w środku. Poniżej jest owalna, orzęsiona, niebieska, pływająca larwa. U dołu od prawej na dnie ukazano rosnące, coraz większe polipy. Mają one owalny kształt i są przytwierdzone do podłoża i stopniowo zwiększają się, aż ich górna część otwiera się i z niej wyrastają podłużne ramiona. W środkowym rzędzie ich ciało jest segmentowane. Ostatni z nich dzieli się poziomo na miseczkowate meduzy, które płyną do góry.

Podczas rozmnażania płciowego dorosłe osobniki uwalniają do wody komórki rozrodcze (gamety): samce plemniki, a samice komórki jajowe. Łączą się one ze sobą w procesie zapłodnienia, w wyniku czego powstaje zygota. Z niej wykształca się orzęsiona larwa, która po pewnym czasie osiada na dnie zbiornika i przekształca się w polip.

5. Znaczenie parzydełkowców

Wśród parzydełkowców szczególne znaczenie w przyrodzie mają koralowce. Jako jedyne wytwarzają twarde, wapienne szkielety. Po obumarciu polipa szkielety nie ulegają rozkładowi, lecz gromadzą się, tworząc rafę koralową, która stanowi podłoże do wzrostu kolejnych pokoleń koralowców. Z upływem czasu rafa rozrasta się tak bardzo, że może się wznosić ponad powierzchnię wody i dać początek wyspie. Setki wysp na Oceanie Spokojnym powstało właśnie w ten sposób. Przyrost raf jest wyjątkowo powolny i wynosi zaledwie 1 m na 1000 lat.

Rafy koralowe są środowiskiem życia bardzo wielu organizmów. Wśród kolonii parzydełkowców schronienie znajdują liczne gatunki bajecznie kolorowych ryb, skorupiaków, ślimaków, rozgwiazd i jeżowców. Są one także miejscem występowania wielu protistów roślinopodobnych i zwierzęcych. Parzydełkowce stanowią również źródło pokarmu dla wielu zwierząt morskich. Szkielety koralowców, zwłaszcza korala szlachetnego, są używane do wyrobu biżuterii i innych ozdób. Niektóre gatunki parzydełkowców są bardzo niebezpieczne dla człowieka, mogą powodować poparzenie, a nawet śmierć.

Galeria fotografii przedstawiających bogactwo życia na rafie koralowej

RL9DbGTq9myP8

Fotografia przedstawia rafę koralową. Tworzą ją kolonie wielobarwnych koralowców. Parzydełkowce mają różne kształty. Między nimi pływają czerwone i pasiaste ryby.

R1GROgKIIMTOO

Fotografia przedstawia zbliżenie kolonii korala rafotwórczego w morzu. Jest beżowobiały, mocno rozgałęziony. Ramiona są krótkie, pociągłe z nieregularnymi, chropowatymi ścianami. Obok znajdują się inne koralowce. Korale rafotwórcze tworzą rafę. Nad nim pływa stadko białawych rybek z czarnymi płetwami.

R8jNzNVIkiHcB

Fotografia przedstawia duże zbliżenie korala rafotwórczego w kształcie różowych walców z wysuniętymi, białymi ramionami. Oznacza to, że parzydełkowiec żeruje. Obok znajdują się koralowce w kształcie ażurowych wachlarzy.

R17ae1ZhRIDYg

Na zdjęciu znajduje się ukwiał wspaniały. Ma fioletowe ramiona. Wokół niego krążą dwie pomarańczowe ryby z białymi pasami. To amfipriony okoniowe.

Ciekawostka

Pewne ślimaki morskie masowo zjadają jadowite meduzy, a w uchyłku jelita, zdolnym do otwierania się na zewnątrz, gromadzą ich komórki parzydełkowe. Na bazie substancji toksycznych obecnych w zjadanych parzydełkach wytwarzają jad, który wykorzystują później do obrony przed własnymi wrogami.

RVMzaSWh9ziWN

Fotografia przedstawia w zbliżeniu szafirowego, błyszczącego ślimaka zwanego morskim smokiem. Jego ciało jest spłaszczone, zwęża się ku tyłowi. Ma trzy pary wypustek, z których pierwsza para jest największa, druga średnia, a ostatnia najmniejsza. Wypustki rozgałęziają się promieniście.

Podsumowanie

• Parzydełkowce żyją wyłącznie w środowisku wodnym, głównie w wodach słonych.

• Parzydełkowce są zwierzętami tkankowymi o promienistej symetrii ciała.

• Parzydełkowce mogą występować w postaci polipa i meduzy.

• Polipy prowadzą osiadły lub półosiadły tryb życia. Kształtem przypominają worek. Są przytwierdzone do podłoża stopą. W szczytowej części ich ciała znajduje się otwór gębowy otoczony wieńcem ramion.

• Meduzy unoszą się w wodzie. Kształtem przypominają dzwon. Ich otwór gębowy znajduje się po spodniej części ciała. Jest otoczony wieńcem ramion.

• Parzydełkowce są drapieżnikami.

• Koralowce tworzą rafy koralowe, będące środowiskiem życia wielu organizmów.

Praca domowa

Słownik

Zadania

2

Ćwiczenie 6

RFFw279ly5SO1

Wykres przedstawia średnią długość życia kolonii koralowca w wodzie o różnych wartościach zasolenia. Oś X opisana jest jako zasolenie wody (%), a oś Y jako czas życia kolonii (dni). Przy wartości zasolenia wody wynoszącej 5 % czas życia kolonii wynosi 20 dni. Przy wartości zasolenia wody wynoszącej 5,5 % czas życia kolonii wynosi ok. 7 dni. Przy wartości zasolenia wody wynoszącej 6 % czas życia kolonii wynosi ok. 3 dni. Przy wartości zasolenia wody wynoszącej 6,5 % czas życia kolonii wynosi poniżej 1 dnia.

RSKfTsZHIAvfM

Łączenie par. Na podstawie analizy wykresu oceń, czy podane informacje są prawdziwe czy fałszywe.. Wraz ze wzrostem zasolenia wody wydłuża się czas życia kolonii.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przy zasoleniu wody wynoszącym 6% czas życia kolonii wynosi powyżej 4 dni.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przy zasoleniu wody wynoszącym 5% czas życia kolonii wynosi 20 dni.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Łączenie par. Na podstawie analizy wykresu oceń, czy podane informacje są prawdziwe czy fałszywe.. Wraz ze wzrostem zasolenia wody wydłuża się czas życia kolonii.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przy zasoleniu wody wynoszącym 6% czas życia kolonii wynosi powyżej 4 dni.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz. Przy zasoleniu wody wynoszącym 5% czas życia kolonii wynosi 20 dni.. Możliwe odpowiedzi: Prawda, Fałsz

Notatnik