Kazimiera Iłłakowiczówna Kain i Abel

Było nas dwóch braci na pustym globie:
Kain i Abel.
Jeden baranki pasał, drugi na roli robił,
jeden był mocny, drugi – słaby.

Było nas dwóch braci i dwie różne miłości
do Boga Stwórcy:
jeden baranki mu składał zarżnięte,
drugi – pszenicę, kukurydzę i miętę,
słodkie ogórki.

Było nas dwóch braci, któryś z nich pozazdrościł
– Abel? Kain?
pokłóciliśmy się u ofiarnych ołtarzy,
słaby silnego zabił... To się powtarza...
I nie wiem dalej.

j0000000BOB1v38_00000_BIB_004Kazimiera Iłłakowiczówna, Kain i Abel, [w:] tejże, Poezje wybrane, oprac. Paweł Hertz, Warszawa 1995, s. 321–322.

Roman Brandstaetter Kain i Abel

Bracia po złożeniu ofiar z pierwocin swoich plonów pokłócili się między sobą, albowiem Pan nie wejrzał na dary Kaina, natomiast z nie ukrywanym zadowoleniem wciągał w nozdrza woń unoszącą się znad ołtarza Abla. Starszy brat, zazdrosny o łaskę, której doznał jego młodszy brat, wszczął z nim spór. Gdy po wymianie nader ostrych słów zwarli się w polu – młodszy Abel był silnie zbudowany, jego ramiona były krzepkie, a ciało gibkie – przewaga natychmiast była po stronie szczęśliwego ofiarnika, który będąc ulubieńcem Pana pewny był Jego wsparcia i pomocy w tych trudnych zapasach z bratem. Ani na chwilę nie zwątpił o swoim zwycięstwie.
Przygniótłszy kolanami pierś Kaina, już gotował się do zadania mu kamieniem śmiertelnego ciosu, gdy wtem usłyszał w sobie głos Boga, który do niego przemówił:
– Czy wypada, aby mój umiłowany Abel zaprzeczył moim wyrokom?
Abel posłuszny pytaniu Pana, uwolnił pierś brata od ciężaru swoich mocnych kolan i odrzucił kamień.

j0000000BOB1v38_00000_BIB_005Roman Brandstaetter, Kain i Abel, [w:] tegoż, Bardzo krótkie opowieści, Warszawa 1978, s. 44–45.

Anna Patrzałek, Tadeusz Patrzałek O trzech biblijnych złoczyńcach

Gdy sprawę rozważać głębiej, zaczynają się pojawiać znaki zapytania: pierwszy […] – dlaczego Bóg odrzucił ofiarę Kaina i spowodował jego gniew? Tego Księga Rodzaju nie wyjaśnia. Według tradycji hebrajskiej miała to być kara za małżeństwo zawarte wbrew woli ojca. W Talmudziej0000000BOB1v38_000tp001Talmudzie Kain nie jest jednoznacznie potępiony: mówi się o jego skrusze i pokucie przed śmiercią. W samej Biblii jednak „mrok zakrywa korzenie zła” Kainowego. A przecież – Bóg, wymierzając karę Kainowi, nie chce go zgubić: „tułaczem i zbiegiem będziesz na ziemi, ale kto by cię zabił, karany będzie siedmiorako”. Dane mu znamię można zrozumieć jako „piętno” przestępcy – oby dłużej i sroższych doznawał kar; ale też – jako „glejtj0000000BOB1v38_000tp002glejt”, znak ochronny, prawo nietykalności; symbol upodlenia i ocalenia jednocześnie. Bóg nie porzuca potępionego, lecz opiekuje się nim, jak zresztą wszystkimi grzesznikami po Kainie. Widać to szczególnie wyraźnie w Ewangelii, np. w stosunku Jezusa do celników i faryzeuszy, do jawnogrzesznicy czy łotrów na krzyżu wreszcie. W Starym Testamencie Bóg – jak pokazuje przykład Kaina – jest przede wszystkim sprawiedliwy, potem miłosierny; w Nowym Testamencie – przede wszystkim miłosierny.

j0000000BOB1v38_00000_BIB_006Anna Patrzałek, Tadeusz Patrzałek, O trzech biblijnych złoczyńcach, [w:] , Glosariusz od starożytności do pozytywizmu. Materiały do kształcenia literackiego w szkole średniej, red. Tadeusz Patrzałek, Wrocław 1992, s. 31–32.

Charles Baudelaire Abel i Kain

I
Plemię Ablowe, pij i szalej,
Bóg ci uśmiecha się życzliwie.

Plemię Kaina, w jarzmie dalej
Męcz się i konaj rozpaczliwie.

Plemię Ablowe, twa ofiara
Miła jest nozdrzom Serafina.

Plemię Kaina, twoja kara
Czy będzie miała kiedy finał?

Plemię Ablowe, w obfitości
Zbóż i trzód wschodzi siew twój płodny.

Plemię Kaina, twe wnętrzności
Wyją przeciągle jak pies głodny.

Plemię Ablowe, brzuch swój grzejesz
Przed swym ogniskiem patriarchalnym.

Plemię Kaina, wciąż drętwiejesz
Z zimna jak szakal w norze skalnej.

Plemię Ablowe, kochaj, płódź się,
Twe złoto mnoży twoją chwałę.

Plemię Kaina, dalej trudź się,
Poskramiaj żądze wybujałe.

Plemię Ablowe, w tłuszcz obrastaj,
Jak roje pluskiew w starym gracie.

Plemię Kaina, z wsi i miasta
Pędź swe potomstwo ku zatracie.

II
Plemię Ablowe, ziemi grudy
Użyźni ścierwo twoje gnojne.

Plemię Kaina, twoje trudy
Wydadzą wreszcie plony hojne.

Plemię Ablowe, nóż pobity
Przez oścień na twe pohańbienie.

Plemię Kaina, wzleć w błękity
I Boga stamtąd strąć na ziemię.

j0000000BOB1v38_00000_BIB_007Charles Baudelaire, Abel i Kain, [w:] tegoż, Kwiaty zła, tłum. Marian Piechal, Wrocław 1997, s. 66.

Leszek Kołakowski Kain czyli Interpretacja zasady: każdemu wedle zasług

Jak wiadomo, Kain był rolnikiem, Abel natomiast pasterzem trzody. Było tedy na pozór rzeczą naturalną, że pierwszy złożył Bogu ofiarę z kukurydzy, lnu, buraków i tym podobnych płodów – drugi natomiast z tłuszczu, mięsa, karakułów i combrów baranich. Ale było, niestety, równie naturalne, że z punktu widzenia cen rynkowych ofiara Abla stanowiła dar nieporównanie większy i że nią właśnie Bóg się zainteresował, a na prezenty Kaina machnął wzgardliwie ręką i może nawet powiedział coś niezbyt grzecznego; nie ma zresztą powodu sądzić, że był wegetarianinem – wtedy, być może, sprawa przybrałaby obrót zgoła przeciwny. W każdym razie stało się. Skutki znamy.

Otóż reakcja Boga na ofiary braci jest najlepszą interpretacją zasady: każdemu wedle zasług. Zasada ta bowiem wskutek niefortunnego sformułowania była tłumaczona fałszywie. Słowo „zasługi” sugeruje mylnie, że w rozdzielaniu zapłaty uwzględnia się tylko wysiłek człowieka, ilość pracy włożonej i dobrą wolę. Przy takim systemie, oczywiście, ofiary obu braci byłyby równe, bo każdy dał to, co posiadał w rezultacie ustanowionego podziału pracy: jeden kukurydzę, drugi barany. Ale tu właśnie Bóg ujawnił istotę sprawiedliwości. Sprawiedliwość w rozdziale zapłaty nie może rozróżniać obiektywnych warunków, w jakich praca, czy też „zasługi” dochodzą do skutku – nie może brać pod uwagę tego, że kogoś los uczynił rolnikiem, a nie hodowcą bydła. Uwzględnia tylko obiektywne rezultaty pracy. Ostatecznie Kain mógł chyba postarać się o coś lepszego; w najgorszym razie mógł okraść swojego brata i łup złożyć z kolei Bogu w ofierze; nie byłoby to bardzo chwalebne, ale na pewno znacznie łagodniejsze w skutkach niż to, co się stało, a zresztą można sądzić, że i Bóg patrzyłby przez palce na drobne wykroczenie, z którego w końcu odniósłby sam pożytek. Ale Kain – nie! Chciał być uczciwy i przyniósł, co miał, a potem nie wytrzymał i nie mógł znieść niesprawiedliwości, jakiej doznał w swoim przekonaniu. Właściwie okazał albo niekonsekwencję, albo ignorancję i naiwność. Jeśli wiedział z góry, na czym polega sprawiedliwość, a jednak zdecydował się działać uczciwie – powinien był wytrwać w tej roli do końca i nie dać się unieść złości wobec faktów, które dały się łatwo przewidzieć. Jeśli nie wiedział – okazał naiwność tak skrajną, że właściwie nie warto się nad nim litować.

Morał: liczmy na zapłatę wedle ceny rynkowej, a nie wedle tego, ileśmy się natrudzili nad naszymi dziełami. Rzecz dowiedziona przez wielu uczonych – w tym przez Karola Marksa – nie mówiąc już o życiu codziennym. Nasz przyjaciel lub brat weźmie może pod uwagę naszą dobrą wolę, starania, wysiłki i rzetelne chęci; ale nie przyjaciel i nie brat wymierzy nam sprawiedliwość, która jest dziełem społecznym lub boskim, która w każdym razie jest prawem, liczącym skutki naszych działań, a nie nasze intencje. Trzymając się tej zasady, możemy przysporzyć sobie niemało szczęścia: każdy grosz niespodziewany ponad cenę rynkową będziemy uważali za nadzwyczajny uśmiech losu; dopóki natomiast liczymy z góry, że dostaniemy go wbrew sprawiedliwości, żyjemy w bezustannym rozgoryczeniu, żywimy żal do całego świata i w końcu możemy własnego brata zamordować ze złości.

j0000000BOB1v38_00000_BIB_008Leszek Kołakowski, Kain czyli Interpretacja zasady: każdemu wedle zasług, [w:] tegoż, Bajki różne. Opowieści biblijne. Rozmowy z diabłem, Warszawa 1990, s. 113–114.

Roland Topor Sprawiedliwość ścigająca zbrodnię

Oko patrzyło na Kaina.

Nie widziało go zbyt wyraźnie. Oko się starzało i psuł mu się wzrok. Zachodziło łzami. Łzy groteskowo wykrzywiały niewyraźną sylwetkę Kaina. Morderca wpadł w panikę i uciekł. Oko, wierne nakazanej misji, ścigało go bez ustanku. Aby odeń uciec, nieszczęśnik skrył się w śmierci. Oko jednak weszło za Kainem do grobu i patrzyło nań, widząc coraz gorzej. Zamrugało kilkakroć, a gdy to nie pomogło, zbliżyło się. jeszcze bliżej. Całkiem blisko.

– Och, nie! – jęknęło oko.

Ujrzało nie Kaina, lecz Abla.

j0000000BOB1v38_00000_BIB_009Roland Topor, Sprawiedliwość ścigająca zbrodnię, [w:] tegoż, Cztery róże dla Lucienne, tłum. Tomasz Matkowski, Kraków 1985, s. 105.