Na obrazie przedstawiony jest dwór magnacki w podróży. Wozy zaprzężone w konie o różnej maści poruszają się nieutwardzoną drogą pomiędzy polami. Na wozach i w siodłach jadących luzem koni siedzą ludzie. Niektórzy mają na sobie niebiesko‑czerwone mundury i wysokie nakrycia głowy. Na czele pochodu, po prawej stronie obrazu widoczny jest mężczyzna na brązowym koniu, ubrany w szary płaszcz i niskie nakrycie głowy. Jest obrócony bokiem do kierunku jazdy, patrzy na pozostałych. Obok niego żołnierz na białym koniu trzyma w prawej ręce latarnię i obraca się za siebie. Dalej jedzie błękitny powóz ciągnięty przez 4 białe konie z czerwoną uprzężą. Obok wozu jedzie konno żołnierz, trzymający w wyciągniętej w górę dłoni bat. Za powozem inny drewniany wóz z bagażami, wokół inni ludzie na koniach.
Polecenie 1
Przypomnij, jakie były przyczyny kryzysu Rzeczpospolitej w czasach saskich wynikające z zasad ustrojowych państwa.
Jak nazywało się ugrupowanie zwolenników reform działające w końcowym okresie panowania Augusta III?
Ra6jcCzWG0goU
Zrywanie sejmów poprzez liberum veto, mała armia, własna polityka magnaterii, niechęć ogółu szlachty do zmiany ustroju.
Byli to Czartoryscy, zwani Familią.
Pomysły niedoszłego króla Stanisława Leszczyńskiego:
walka o polską koronę podczas wielkiej wojny północnej,
protekcja obcych mocarstw, do której się odwoływali zarówno August II Mocny, jak i popierany przez Szwedów Stanisław Leszczyński,
towarzyszące temu walki wewnętrzne,
wojna o sukcesję polską w latach 1733‑1735,
unaoczniły stan kryzysu, w jakim znalazł się kraj. Pierwszą kompleksową propozycję koniecznych do przeprowadzenia zmian, zatytułowaną 'Głos wolny wolność ubezpieczający', opublikowano pod nazwiskiem niedoszłego władcy Stanisława Leszczyńskiego.
R1IeCb0rPvVkq
Niektórzy historycy wątpią, aby dzieło napisał samodzielnie tytularny król Polski, choć z pewnością nadał mu ostateczny szlif językowy. Proponowane zmiany miały wyraźnie umiarkowany charakter:
nie zniesiono elekcyjności tronu, ani liberum veto, choć wyraźnie je usprawniono.
władza królewska została mocno ograniczona przez cofnięcie rozdawnictwa urzędów (tzw. wakansów) oraz kontrolę ministrów i kolegiów ministerialnych,
w pracy sejmu ważne było powiązanie veta z konkretną sprawą, podczas gdy już uchwalone ustawy nabierały mocy prawnej.
Wiele z postulatów zostało powtórzonych w kolejnych propozycjach zmian ustrojowych, w tym także w Konstytucji 3 maja.
tdA2D9fAFW_0000000M
Stanisław Konarski – O skutecznym rad sposobie
RdtZoJ6kblRbT1
Zawieruchy czasów saskich umocniły przekonanie bardziej światłych polityków w Rzeczypospolitej o konieczności przeprowadzenia zmian. Jedną z najbardziej kompleksowych propozycji w tym zakresie było dzieło napisane przez księdza Stanisława Konarskiego. Należał on do zakonu pijarów, który rywalizował z jezuitami na polu oświatowym, przyczyniając się do zmiany i unowocześnienia polskiego szkolnictwa. Konarski w porozumieniu z pragnącym zmian stronnictwem 'Familii' opublikował w latach 1760‑1763 dzieło zatytułowane 'O skutecznym rad sposobie'. Zakładano w nim kompleksowe usprawnienie zarówno włazy ustawodawczej, a więc sejmu, jak i wykonawczej. Postulowano m.in. zniesienie liberum veto i głosowanie większością głosów. Konarski cieszył się poparciem Czartoryskich, dlatego jego postulaty uznawane były za program tego właśnie stronnictwa.
Ćwiczenie 1
RgFa5eXxvMO501
zadanie interaktywne polegające na przenoszeniu elementów do komórek tabeli
zadanie interaktywne polegające na przenoszeniu elementów do komórek tabeli
Połącz nazwę projektu reform z dziełem oraz autorem.
Ograniczenie liberum veto i wolnej elekcji, Zniesienie liberum veto
Nazwa reformy
Tytuł dzieła
Autor
Ograniczenie liberum veto i wolnej elekcji
Zniesienie liberum veto
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R37VHrckDZSUe
tdA2D9fAFW_00000015
Oświecenie przez oświatę
Jedną z podstawowych zmian, jakie można było zaobserwować pod koniec czasów saskich, były przemiany w polskim szkolnictwie. Znaczenie szlachty jako 'narodu politycznego' oraz praktycznie zanik mieszczaństwa jako czynnika kulturotwórczego z pewnością w znacznym stopniu przyczyniły się do upadku kultury politycznej i kryzysu państwa. Wprawdzie nadal podkreślano stare cnoty, ale brakowało autentycznego zaangażowania w sprawy państwowe, a gotowość do służenia państwu ograniczała się do pustosłowia i retorycznych wypowiedzi. Działania sprowadzały się do ewentualnego zwołania pospolitego ruszeniapospolite ruszeniepospolitego ruszenia, co prowadziło raczej do anarchiianarchiaanarchii niż do pozytywnych rozstrzygnięć politycznych.
RisE6cYYhhqju
Inicjatywa poprawy wyszła w Polsce z kręgów duchowieństwa, głównie od jezuitów i pijarów, którzy wprowadzali zmiany w prowadzonych przez siebie kolegiach. Szczególną sławę zdobyło Collegium Nobilium założone przez Stanisława Konarskiego w 1740 roku, szkoła:
przeznaczona dla synów magnatów i bogatej szlachty;
miała ich wychowywać, jako przyszłą elitę społeczeństwa, w poczuciu obywatelskiej odpowiedzialności za losy kraju;
nauka, podzielona na 5 klas, trwała 8 lat;
program gramatyczno‑retoryczny realizowano przy ograniczeniu języka łacińskiego na rzecz języków nowożytnych (francuskiego, niemieckiego, włoskiego) oraz języka polskiego;
w znacznie szerszym zakresie niż w innych szkołach uczono historii (Polski i powszechnej), prawa polskiego i międzynarodowego, a także geografii, matematyki, fizyki;
w nauczaniu filozofii uwzględniano poglądy autorów nowożytnych;
szczególną rolę wychowawczą odgrywały retoryka (tematy ćwiczeń obejmowały aktualne problemy społeczne i polityczne) oraz teatr szkolny;
dla absolwentów utworzono dodatkowe kursy matematyki i architektury oraz prawa;
staranny dobór nauczycieli umożliwiał wprowadzanie nowych metod nauczania i wychowania;
wychowanie patriotyczne i obywatelskie;
specjalnie zaprojektowany, po raz pierwszy uwzględniający szerzej zasady higieny i wygody, budynek szkolny zapewniał doskonałe warunki nauki.
Collegium Nobilium zapoczątkowało reformę szkół pijarskich; jego program wychowawczy stał się wzorem dla innych szkół zakonnych, nawiązała do niego również Komisja Edukacji Narodowej; okres największego rozkwitu przeżywało 1745‑1795; wykształciło wielu wybitnych działaczy polskich oświecenia, polityków i reformatorów (marszałkowie Sejmu Wielkiego: Stanisław Małachowski i Ignacy Potocki, generał Tadeusz Kościuszko, Wojciech Bogusławski - twórca narodowej sceny, Franciszek Zabłocki – dramatopisarz). Istniało do 1832 roku.
RqRDptoviLWXU
R129DiHOizz1T
Podobne rozwiązania zaczęli także wprowadzać jezuici w swoich kolegiach.
R1GGUMcJeZC0i
Rr2IXNwjHzPzZ
R1RXA9ZLssFOL
Rw841DKdFoes5
RHhntiE1g0g2v
RBzYZKLd9arl1
Polecenie 2
Wymień, czego nauczano w Collegium Nobilium.
Ra6jcCzWG0goU
Była to 8‑letnia szkoła dla synów magnaterii. Mieli być bardziej aktywni – wystawiali sztuki teatralne. Uczyli się mniej łaciny, a więcej języków nowożytnych i nauk przyrodniczych. Uczono retoryki - jasnego i ładnego wysławiania się.
luminarz
luminarz
człowiek wybitny, sławny w dziedzinie nauki, kultury
Polecenie 3
Opisz, jakie były różnice w kwestii nauczania języków porównując Collegium ze szkołami prowadzonymi przez jezuitów.
Ra6jcCzWG0goU
Szkoły jezuickie w głównej mierze opierały się na gruntownym poznaniu łaciny i greki, z czego zrezygnowano w Collegium.
Polecenie 4
Porównaj szkoły pijarów i jezuickie ze szkołą współczesną. Wymień podobieństwa.
Ra6jcCzWG0goU
Czas trwania szkoły – 8 lat, choć w Collegium Nobilium niektóre klasy trwały dwa lata. Zarówno wtedy jak i dziś kładzie się nacisk na naukę języków obcych.
tdA2D9fAFW_00000035
Sukcesy gospodarcze – odbudowa rolnictwa
Podstawowe znaczenie dla umysłowego ożywienia w drugiej połowie XVIII w. miał sukces gospodarczy. Mimo zdarzających się konfliktów wewnętrznych, przemarszów obcych wojsk i pruskiego drenażudrenażdrenażu finansów polskich przez Fryderyka II podczas wojny siedmioletniej należy podkreślić, że Rzeczypospolita Obojga Narodów przeżywała pomyślny okres w swoim rozwoju.
Nastąpiła szybka odbudowa rolnictwa, szczególnie w zachodnich prowincjach – w Wielkopolsce i Prusach Królewskich – gdzie sieć miejska była stosunkowo gęsta. Rozwinęła się tam włókiennicza manufaktura rozproszona zapewniająca zbyt na towary rolnicze, co w połączeniu z możliwościami eksportu tych produktów na uprzemysłowiony Śląsk stwarzało warunki dla rozwoju folwarków szlacheckich. Chętnie przechodzono na nowocześniejsze formy organizacji wsi – oczynszowanie i osadnictwo „holenderskie”tdA2D9fAFW_000tp001osadnictwo „holenderskie”. MeliorowanomelioracjaMeliorowano tereny bagniste i uprawiano nieużytki.
Przy współudziale Sasów powstawały manufaktury produkujące wyroby rzemiosła artystycznego. Powoli odradzało się rolnictwo, w którym coraz większą rolę odgrywał chów owiec.
Zmieniały się też warunki na południowym wschodzie. Przede wszystkim ustały najazdy tatarskie i rozpoczęło się szybkie zagospodarowywanie wyniszczonych ziem. Na tym gruncie wzrastały fortuny kresowych magnatów: Rzewuskich czy Potockich.
R1S9F8UWWhZTh
RJ1CM8odynSxG
Polecenie 5
Panowanie Augusta III to długoletni okres pokoju. Wyjaśnij, jaki miało to wpływ na sytuację Rzeczpospolitej.
Ra6jcCzWG0goU
Ożywieniu intelektualnemu towarzyszyły powolne zmiany w zakresie postaw. Dzięki poprawie kondycji finansowej wzrasta zainteresowanie szlachty życiem publicznym i powstającymi programami reform, co przyczyni się do rozwoju idei oświecenia w Polsce.
Polecenie 6
Omów, jakie obszary gospodarki Rzeczpospolitej pomyślnie rozwijały się w czasie panowania Augusta III oraz jego następcy.
Ra6jcCzWG0goU
Odradzał się handel wewnętrzny i zagraniczny, oznaki odrodzenia gospodarczego pojawiły się w miastach Wielkopolski, w których rozwijały się mieszczańskie manufaktury sukiennicze. Przy współudziale Sasów powstawały manufaktury produkujące wyroby rzemiosła artystycznego. Powoli odradzało się rolnictwo, w którym coraz większą rolę odgrywał chów owiec.
tdA2D9fAFW_000tp001
osadnictwo holenderskie - zwane olęderskim; jes to ruch kolonizacyjny, którego początki na ziemiach polskich sięgają końca XVI wieku. Trwał on aż do rozbiorów Polski, a ślady jakie pozostawił są jeszcze dziś widoczne
tdA2D9fAFW_0000003X
Wzorce zachodnie w polskiej ekonomice
6,6
Rq3gBYpQCb9pk
Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego wyraźnego tempa nabrały zmiany ekonomiczne. Wzorce z Zachodu powodowały, że zarówno król, jak i czołowi magnaci zaczęli organizować przedsięwzięcia gospodarcze. Powstawały liczne manufaktury: - porcelany, - fajansufajansfajansu, - pasów słuckich itp. Antoni Tyzenhaus w ekonomii grodzieńskiej usiłował nawet stworzyć niewielki ośrodek produkcji manufakturowej. Podobnie jak w większości przypadków w Europie, również w Polsce większość z tych przedsięwzięć się nie powiodła.
Reformy usprawniające system władzy wykonawczej również zaczęły przynosić efekty. W kraju kształtował się rynek kapitałowy. W Warszawie działało siedem dużych domów bankowych, z których największym kapitałem dysponował zakład Piotra Teppera. Posługiwały się one nowoczesnymi środkami obrotu kapitałowego: akcjami krajowymi i zagranicznymi, wekslami i czekami. Nie udało się jednak uruchomić w Polsce banku emisyjnego i dopiero w trakcie insurekcji kościuszkowskiej wyemitowano pieniądz papierowy.
RyyTemoaJK9fQ
tdA2D9fAFW_0000004D
Odrodzenie miast
Działająca w ramach Rady Nieustającej Komisja Dobrego Porządku (bonis ordinis) porządkowała sytuację w miastach – znosiła utrudnienia w rzemiośle i handlu, nakazywała porządkowanie urbanistyczne i architektoniczne miast, wymuszała utrzymanie porządku i poprawę warunków sanitarnych. Porządkowanie przestrzeni miejskich polegało na brukowaniu głównych placów i ulic.
Pierwsza taka komisja powstała dla Starego i Nowego Miasta Warszawy. Kolejne komisje powołano w Wieliczce, Kamieńcu Podolskim, Poznaniu i Lublinie. Poprawie funkcjonowania miast służyło też zajęcie się problemami ludności żydowskiej, przeważnie zamieszkującej właśnie miasta.
R1aeZzMYcxGfV
Bardzo dynamicznie zaczęły się rozwijać miasta (podobnie jak w większości monarchii oświeceniowej Europy): stołeczna Warszawa, nieco słabiej Wilno, Grodno (sejmy), Lublin (Trybunał). Zastój, a nawet niewielki upadek zaobserwować można było w takich ośrodkach jak Gdańsk czy Toruń, co wiązało się z upadkiem handlu bałtyckiego – dotychczasowego źródła ich bogactwa. Trudności przeżywał też Kraków, co było związane z jego przygranicznym położeniem po I rozbiorze oraz faktem, że Austriacy zaczęli rozbudowywać konkurencyjny ośrodek w Podgórzu.
Polecenie 7
Wyjaśnij, na czym polegało odrodzenie miast w 2. połowie XVIII wieku w Rzeczypospolitej.
Ra6jcCzWG0goU
Czasy pokoju sprzyjały wzrostowi liczby ludności oraz odbudowie kraju. Od schyłku panowania Augusta pojawia się wyraźne ożywienie budowlane. Między innymi podjęto częściową przebudowę Zamku Królewskiego. Powstawały liczne kościoły i rezydencje magnackie. Poprawiały się również warunki sanitarne. W Warszawie zbudowano między innymi system kanałów ściekowych, a część ulic została pokryta brukiem. Na panowanie Augusta III przypada okres rozkwitu Warszawy, która stała się centrum kulturalnym kraju.
tdA2D9fAFW_0000004S
Dlaczego na wielkopolskiej wsi nie było żydowskich karczmarzy?
Ludność żydowska pełniła w dawnej Polsce rolę drugiego stanu mieszczańskiego, przejmując niektóre funkcje ekonomiczne miast. Działo się tak szczególnie na tych terenach, w których sieć miejska nie była dostatecznie zagęszczona, tzn. odległość od wiosek do najbliższego ośrodka miejskiego była zbyt duża. Powodowało to naturalne łamanie przymusu handlowego i rzemieślniczego. W takiej sytuacji gospodarkę szlachecką, a szczególnie magnacką, wspomagali Żydzi, dzierżawiąc karczmy (miejsca nie tylko wyszynkutdA2D9fAFW_000tp002wyszynku, ale też handlu) oraz prowadząc handel domokrążny. Na terenach oddalonych od rzek oraz pozbawionych dużych ośrodków miejskich zbycie nadwyżek rolniczych przez folwark szlachecki napotykało duże trudności. W tej sytuacji szlachta ratowała się, rozwijając obowiązek propinacyjny. Gorzelnie umieszczano przy karczmie, co pozwalało przynajmniej częściowo wykorzystać nadmiar zbóż.
Wielkopolska miała dużą liczbę rozwiniętych miast, w których rzemieślnicy chętnie kupowali zboże. Dzierżawcy (także żydowscy), prowadząc praktykowany w innych regionach handel domokrążny, ograniczaliby możliwości sprzedaży produktów rolnych przez szlachtę. Stąd brak żydowskich arendarzytdA2D9fAFW_000tp003arendarzy w tej prowincji.
tdA2D9fAFW_000tp002
wyszynk
miejsce gdzie sprzedaje się napoje alkoholowe, które wypijane są w miejscu ich zakupu
tdA2D9fAFW_000tp003
arendarz
dzierżawca budynków gospodarczych, karczm, szynków i gruntów rolnych
fajans
fajans
rodzaj ceramiki, wytwarzanej z zanieczyszczonego kaolinu (glinki porcelanowej), podobny nieco do porcelany. Po wypaleniu wyroby fajansowe mają kolor od białego do jasnokremowego
melioracja
melioracja
zabiegi mające na celu polepszenie żyzności gleby, polegające głównie na osuszaniu i nawadnianiu gruntów
manufaktura
manufaktura
przedsiębiorstwo, w którym produkcja oparta jest na pracy ręcznej, charakterystyczne dla wczesnego kapitalizmu
drenaż
drenaż
działanie prowadzące do zmniejszenia pieniędzy lub innych zasobów, które ktoś posiada
anarchia
anarchia
stan chaosu i nieporządku powstały wskutek braku lub bezsilności ośrodków władzy
pospolite ruszenie
pospolite ruszenie
w dawnej Polsce: powołanie pod broń, w razie zagrożenia kraju, wszystkich obywateli zdolnych do noszenia broni, później tylko ze stanu rycerskiego i szlacheckiego