Piosenki w mundurze
Ważne daty
1914 – powstanie wiersza Białe róże autorstwa Jana Emila Lankau
1914 – powstanie piosenki Pierwsza kadrowa
1918 – adaptacja pieśni Rozkwitały pąki białych róż na potrzeby kabaretu literackiego Czarny Kot i wzrost jej popularności
1933 – stworzenie pieśni Serce w plecaku przez Michała Zielińskiego
1944 – powstanie pieśni Czerwone maki na Monte Cassino
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
I. Indywidualna i zespołowa ekspresja muzyczna.
1. W zakresie śpiewu. Uczeń:
1) śpiewa ze słuchu lub/i z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z akompaniamentem) minimum 10 różnorodnych utworów wokalnych w roku szkolnym:
B) wybrane pieśni (patriotyczne)
4. W zakresie słuchania i percepcji muzyki. Uczeń:
1) świadomie słucha wybranych dzieł literatury muzycznej (fragmentów lub/i w całości):
C) polskich pieśni patriotycznych
3)rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;
III. Kultura muzyczna, narodowe i światowe dziedzictwo kulturowe. Uczeń:
1. zna repertuar kulturalnego człowieka, orientując się w sztandarowych utworach z dziejów historii muzyki i współczesnej kultury muzycznej oraz wartościowej muzyki popularnej
charakteryzować pieśni wojskowe;
wymieniać najważniejsze polskie piosenki żołnierskie;
śpiewać wybrane polskie pieśni: Rozkwitały pąki białych róż, Serce w plecaku, Pierwsza kadrowa i Czerwone maki na Monte Cassino.
Piosenki wojskowe

Pieśni oraz piosenki towarzyszą wojsku od zarania dziejów. Ich przeznaczenie może być różne. Część pieśni wojskowych ma na celu umacnianie ducha patriotyzmu, a także szacunek do historii oraz kultury własnego kraju. Inne pozwalają na poprawę humoru, co jest potrzebne w warunkach zagrożenia życia. Wyróżnić można marszemarsze, które umożliwiały kroczącym żołnierzom na równe stawianie kroków. Towarzyszyły wojskowym podczas przemarszów, paradparad, defiladdefilad czy musztrmusztr. Instrumentem mocno związanym z wojskiem oraz przemarszami żołnierzy jest werbel, na którym grał dobosz. Miał on wybijać na bębnie rytm, umożliwiający wszystkim równe maszerowanie.
Rozkwitały pąki białych róż
Rozkwitały pąki białych róż to polska pieśń żołnierska oraz patriotyczna. Jest też znana pod nazwą Białe róże. Jej pierwowzorem był wiersz Jana Emila Lankau stworzony w 1914 roku. Pieśń zyskała szczególną popularność po tym, kiedy została zaadaptowana na potrzeby kabaretu literackiego Czarny Kot w 1918 roku. Była jedną z najchętniej wykonywanych pieśni żołnierskich podczas II Wojny Światowej. Została nawet opublikowana w konspiracyjnym Śpiewniku domowym.
Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki podaje aż siedem różnych wariantów tekstu. Utwór opowiada historię opisywaną z perspektywy młodej dziewczyny związanej z Jasieńkiem, który nie wrócił z wojny. Pełny tekst pieśni znajduje się poniżej:
Rozkwitały pąki białych róż
Wróć, Jasieńku, z tej wojenki wróć
Wróć, ucałuj, jak za dawnych lat
Dam ci za to róży najpiękniejszy kwiatWróć, ucałuj, jak za dawnych lat
Dam ci za to róży najpiękniejszy kwiatKładłam ja ci idącemu w bój
Białą różę za karabin twój,
Nimeś odszedł, Jasiuleńku, stąd
Nimeś próg przestąpił, kwiat na ziemi zwiądłNimeś odszedł, Jasiuleńku, stąd
Nimeś próg przestąpił, kwiat na ziemi zwiądłJuż przekwitły pąki białych róż
Przeszło lato jesień zima już
Cóż ci teraz dam, Jasieńku, hej
Gdy z wojenki wrócisz do dziewczyny swejCóż ci teraz dam, Jasieńku, hej
Gdy z wojenki wrócisz do dziewczyny swejJasieńkowi nic nie trzeba już
Bo mu kwitną pąki białych róż
Tam pod jarem, gdzie w wojence padł,
Wyrósł na mogile białej róży kwiat
Tam pod jarem, gdzie w wojence padł,
Wyrósł na mogile białej róży kwiat
Źródło tekstu - https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/legionowe/rozkwitaly-paki-bialych-roz/
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1C9T9PFX
Na nagraniu pieśń "Rozkwitały pąki białych róż". Smutną, melancholijną piosenkę, w metrum cztery czwarte i w tonacji molowej śpiewają dwie kobiety z akompaniamentem elektronicznego instrumentu klawiszowego.
Serce w plecaku
Autorem pieśni Serce w plecaku jest Michał Zieliński, który był oficerem oraz nauczycielem muzyki i śpiewu. Sporą popularność utwór zyskał jednak nie po pierwszej publikacji, lecz dopiero w 1938 roku, kiedy wszedł w skład zeszytu wierszy żołnierskich (przy wykorzystaniu melodii tego samego autora). Pieśń była śpiewana przez cały okres II Wojny Światowej, nie tylko przez regularne wojsko, ale także przez oddziały partyzanckie.
Tekst dotyka bardzo popularnego motywu w pieśniach żołnierskich - miłości.
Z młodej piersi się wyrwało
W wielkim bólu i rozterce,
I za wojskiem poleciało
Zakochane czyjeś serce.
Żołnierz drogą maszerował,
Nad serduszkiem się użalił,
Więc je do plecaka schował
I pomaszerował dalej.Tę piosenkę, tę jedyną.
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno,
Może także jest w rozterce
Zakochane twoje serce?
Może potajemnie kochasz
I po nocach tęsknisz, szlochasz?
Tę piosenkę, tę jedyną,
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno.Poszedł żołnierz na wojenkę
Poprzez góry, lasy, pola -
I ze śmiercią szedł pod rękę,
Taka już żołnierska dola.
I choć go trapiły wielce
kule, gdy szedł do ataku,
Żołnierz śmiał się, bo w plecaku
Miał w zapasie drugie serce.Tę piosenkę, tę jedyną.
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno,
Może także jest w rozterce
Zakochane twoje serce?
Może potajemnie kochasz
I po nocach tęsknie szlochasz?
Tę piosenkę, tę jedyną,
Śpiewam dla ciebie, dziewczyno.
Źródło tekstu: https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/wojenne-i-partyzanckie/serce-w-plecaku/
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1C9T9PFX
Na nagraniu wesoła, marszowa piosenka w wykonaniu kilku mężczyzn wokalistów z akompaniamentem zespołu w składzie akordeon, perkusja, gitara, fortepian, kontrabas. Utwór jest bardzo różnorodnie zaaranżowany, rytmika akompaniamentu zmienia się co zwrotkę.
Pierwsza kadrowa
Piosenka Pierwsza kadrowa powstała w pierwszej połowie sierpnia 1914 roku podczas kilkudniowego marszu I Kompanii Kadrowej. Słowa ułożył Tomasz Ostrowski; autorem kilku zwrotek był też Wacław Łęcki. Melodia została zapożyczona od utworu Siwa gąska, siwa, po Dunaju pływa.
Raduje się serce, raduje się dusza,
Gdy pierwsza kadrowa na wojenkę rusza.Refren: Oj dana, oj dana
Kompanio kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!Chociaż do Warszawy mamy długą drogę,
Ale przejdziem migiem, byle tylko „w nogę”.Refren: Oj dana, oj dana
Kompanio kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!Kiedy pobijemy po drodze Moskali,
Ładne warszawianki będziem całowali.Refren: Oj dana, oj dana
Kompania kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!A jak się szczęśliwie zakończy powstanie,
To pierwsza kadrowa gwardyją zostanie.Refren: Oj dana, oj dana
Kompania kochana,
Nie masz to jak pierwsza, nie! O nie!
Źródło tekstu: https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/legionowe/pierwsza-kadrowa/
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1C9T9PFX
Na nagraniu wesoła, marszowa piosenka "Pierwsza Kadrowa" w rubasznym wykonaniu mężczyzny z akompaniamentem fortepianu. W refrenach soliście towarzyszy publiczność.
Czerwone maki na Monte Cassino

Podczas II Wojny Światowej Niemcy stworzyli lub zajęli wiele fortyfikacji, które miały uniemożliwić siłom aliantów zdobywanie kontrolowanego przez nich terenu. Jednym z kluczowych miejsc było wzgórze Monte Cassino wraz ze znajdującym się na nim klasztorem. Bez jego zajęcia sprzymierzone wojska nie miały możliwości zajęcia Włoch. Dzięki poświęceniu oraz heroizmowi polskich sił udało się zdobyć wzgórze wraz z klasztorem w maju 1944 roku. Pierwsze wykonanie utworu miało miejsce 18 maja 1944 roku, a słuchaczami byli żołnierze 2 Korpusu Polskiego, zdobywcy wzgórza Monte Cassino.
Tekst opowiada o poświęceniu i ofiarności żołnierzy.
Czy widzisz te gruzy na szczycie?
Tam wróg twój się ukrył jak szczur
Musicie, musicie, musicie
Za kark wziąć i strącić go z chmur
I poszli szaleni zażarci
I poszli zabijać i mścić
I poszli jak zawsze uparci
Jak zawsze za honor się bićRefren: Czerwone maki na Monte Cassino
Zamiast rosy piły polską krew
Po tych makach szedł żołnierz i ginął
Lecz od śmierci silniejszy był gniew
Przejdą lata i wieki przeminą
Pozostaną ślady dawnych dni
I tylko maki na Monte Cassino
Czerwieńsze będą, bo z polskiej wzrosły krwiRunęli przez ogień straceńcy
niejeden z nich dostał i padł
jak ci z Somosierry szaleńcy
Jak ci spod Rokitny sprzed lat
Runęli impetem szalonym
I doszli, i udał się szturm
I sztandar swój biało czerwony
Zatknęli na gruzach wśród chmurRefren
Czy widzisz ten rząd białych krzyży?
Tam Polak z honorem brał ślub
Idź naprzód, im dalej, im wyżej
Tym więcej ich znajdziesz u stóp
Ta ziemia do Polski należy
Choć Polska daleko jest stąd
Bo wolność krzyżami się mierzy
Historia ten jeden ma błądRefren
Źródło tekstu: https://bliskopolski.pl/muzyka/piesni-patriotyczne/czerwone-maki-na-monte-cassino/
Nagranie dostępne pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1C9T9PFX
Na nagraniu pieśń Czerwone Maki na Monte Cassino w wykonaniu Chóru Czejanda. Pieśń jest dumna i marszowa. Zaaranżowana jest na męski zespół wokalny z akompaniamentem akordeonu, fortepianu, perkusji i kontrabasu.
Popularność piosenek żołnierskich

Wiele pieśni wojskowych zyskało olbrzymią popularność, na co wpłynęły różne czynniki. Po pierwsze, spora ilość piosenek żołnierskich charakteryzuje się prostą melodią, którą łatwo zapamiętać. Tekst często traktuje o sprawach ważnych i ma tematykę narodową lub patriotyczną. Inne mają słowa lekkie i dowcipne, aby śpiewającym łatwiej było maszerować. Z tego względu w Polsce wiele piosenek żołnierskich było powszechnie znane - śpiewali je także turyści (szczególnie w górach), harcerze czy grupy kolonijne.
Zadania
Jakie przeznaczenie miały wojskowe marsze?
- Umożliwiały żołnierzom równe stawianie kroków podczas maszerowania
- Wzmacniały ducha patriotyzmu
- Pozwalały żołnierzom się zrelaksować
Połącz w pary pieśń żołnierską z jej twórcą lub twórcami.
Feliks Konarski i Alfred Schütz, Michał Zieliński, Tomasz Ostrowski i Wacław Łęcki
Pierwsza kadrowa | |
Czerwone maki na Monte Cassino | |
Serce w plecaku |
Wybierz prawda/fałsz. Która z poniższych pieśni ma melodię zapożyczoną od utworu Siwa gąska, siwa, po Dunaju pływa?
Prawda | Fałsz | |
Serce w plecaku | □ | □ |
Pierwsza kadrowa | □ | □ |
Czerwone maki na Monte Cassino | □ | □ |
Która z poniższych pieśni została stworzona na potrzeby konkursu zorganizowanego przez czasopismo Żołnierz Polski?
- Serce w plecaku
- Pierwsza kadrowa
- Czerwone maki na Monte Cassino
Połącz pieśń żołnierską z rokiem, w którym powstała.
1933, 1914, 1944
Pierwsza kadrowa | |
Czerwone maki na Monte Cassino | |
Serce w plecaku |
W których z poniższych pieśni głównym motywem w tekście jest miłość oraz uczucia? Prawidłowa jest więcej niż jedna odpowiedź!
Pieśń Rozkwitały pąki białych róż, Pieśń Serce w plecaku, Pieśń Czerwone maki na Monte Cassino.
- Czerwone maki na Monte Cassino
- Serce w plecaku
- Rozkwitały pąki białych róż
Kim jest dobosz?
- Tytułem nadawanym kompozytorom wojskowym
- Dowódcą oddziału partyzanckiego
- Muzykiem orkiestry wojskowej, którego zadaniem było wybijanie rytmu na werblu, pomagającego w równym marszu
Słownik pojęć
przemarsz wojsk w szyku zwartym, pieszo, krokiem defiladowym, na pojazdach mechanicznych i wozach bojowych lub pieszo i na pojazdach mechanicznych, wozach bojowych (przemarsz kombinowany) z oddaniem honorów dowódcy przyjmującemu paradę (dowódcy przeprowadzającemu przegląd musztry).
członek orkiestry wojskowej grający na bębnie.
utwór muzyczny w takcie parzystym, bardzo rytmiczny.
rodzaj szkolenia ogólnowojskowego przygotowującego żołnierzy i pododdziały do wystąpień służbowych (wyuczenie zasadniczej postawy wojskowej, oddawania honorów) oraz do prowadzenia walki (posługiwanie się bronią i sprzętem);
określona regulaminem.
wojskowy popis, uroczysta ceremonia; przegląd wojsk z okazji święta, połączony z defiladą.
Źródła:
Encyklopedia Muzyczna PWM, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1979‑2012
sjp.pwn.pl
Biblioteka muzyczna
Bibliografia
Encyklopedia muzyki, pod red. A. Chodkowskiego, PWN, Warszawa 1995