R1Vjoi8FXSFS51

Fotografia prezentuje kompas turystyczny umieszczony na mapie świata. Kompas składa się z okrągłego przezroczystego pudełka, na dnie którego znajduje się tarcza z narysowanymi kierunkami świata oraz podziałka w stopniach. Nad tarczą zawieszona jest igła magnetyczna wskazująca kierunek północ -południe.

1. Idziemy na wycieczkę

Przed wyprawą w teren należy:

• ustalić cel wycieczki;

• przygotować przedmioty potrzebne do obserwacji w terenie (lupę, lornetkę, mapę, kompas, przybory do pisania, aparat fotograficzny);

• przygotować prowiant;

• ubrać się odpowiednio do pory roku i rodzaju wycieczki.

Podczas wycieczki należy:

• dbać o bezpieczeństwo własne i innych;

• wykonywać polecenia nauczyciela.

Nie wolno:

• płoszyć ani dotykać dzikich zwierząt;

• niszczyć roślin;

• śmiecić.

RHv5XdJZGIShA1

Fotografia prezentuje trzy dorosłe osoby wędrujące szlakiem górskim. Mężczyzna na pierwszym planie ubrany jest w krótkie spodenki, podkoszulek, kapelusz, buty z grubą podeszwą. Na plecach niesie plecak. W tle widoczny ośnieżony szczyt.

2. Używamy mapy

W poruszaniu się w terenie pomaga mapa. Jest to pomniejszony obraz terenu widziany z góry. Do prawidłowego odczytania treści mapy służy legenda, która zawiera tytuł mapy, skalę, w jakiej jest wykonana, objaśnienia użytych skrótów i znaków.

Rodzaje znaków kartograficznych:

• powierzchniowe – rysunki obrazujące na przykład las, jezioro, duże miasto, pole;

• liniowe – oznaczające rzeki, drogi, linie kolejowe, granice państw;

• punktowe – za ich pomocą zaznacza się małe miasta, wsie, kościoły, pomniki i inne.

R19akBEUIKHij1

Na ilustracji ukazano rodzaje znaków kartograficznych, które dzielą się na:- znaki konturowe w postaci prostokątów z ikonkami: lasy liściaste, lasy iglaste, lasy mieszane, sady i drzewa owocowe;- znaki punktowe i symboliczne w postaci prostokątów, kółek, trójkątów: kościoły, cmentarze, zakłady, pomniki, kominy, wieże, kopalnie, stacje benzynowe;- znaki linearne w postaci linii: rzeki, strumienie, kanały;- znaki opisowe liczbowe i słowne: grobla, wał, punkt wysokościowy, skróty słowne, na przykład: br - browar.

3. Co to jest magnes?

Magnes to przedmiot, który wytwarza pole magnetyczne. Dzięki temu może przyciągać inne przedmioty wykonane ze stali lub żelaza. Każdy magnes ma dwa bieguny: północny i południowy, często oznaczane kolorami (biegun północny oznaczany jest kolorem niebieskim, zaś południowy – czerwonym). Dwa magnesy przyciągają się, jeśli są do siebie zwrócone różnymi biegunami. Gdy są zwrócone tymi samymi biegunami, wówczas się odpychają.

Rk9ysRCKRekD01

Zdjęcie pokazujące oddziaływanie magnetyczne.

4. Jak działa kompas?

Najważniejszym elementem kompasu jest igła magnetyczna. Ma ona dwa bieguny – północny i południowy. Bieguny igły magnetycznej kompasu oddziałują z biegunami magnetycznymi Ziemi i dzięki temu za pomocą kompasu możemy wyznaczyć kierunki świata. Igła magnetyczna zawsze ustawia się w kierunku północ‑południe.

Wyznaczanie kierunków za pomocą kompasu:

• ustaw poziomo kompas z dala od innych magnesów, żelaznych lub stalowych przedmiotów, linii wysokiego napięcia;

• odczekaj, aż igła przestanie się poruszać i wskaże północ;

• obróć kompas tak, by igła ustawiła się zgodnie z opisem północy na tarczy kompasu;

• wyznacz pozostałe kierunki.

R1IwihhDkMLlZ1

Zdjęcie przedstawiające kompas.

5. Gdy kompas nie działa

Sposoby wyznaczania kierunku północnego bez użycia kompasu:

• nocą Gwiazda Polarna wyznacza kierunek północny;

• za pomocą zegarka ze wskazówkami – po skierowaniu wskazówki godzinowej w stronę Słońca linia dzieląca na połowę kąt pomiędzy tą wskazówką a godziną 12 wskazuje południe;

• samotne głazy oraz pnie drzew są porośnięte mchem głównie od strony północnej;

• samotnie rosnące drzewo ma po stronie południowej dłuższe i grubsze gałęzie (z wyjątkiem drzew rosnących w górach, których i wielkość, i ułożenie gałęzi zależy od wiatru);

• na ściętym pniu drzewa słoje leżą bliżej siebie od strony północnej.

R1WOtIvhNmN6i1

Zdjęcie przedstawiające pień drzewa z wyraźnie widocznym mchem po stronie północnej.

6. Odległości na mapie

Mapa to obraz terenu widziany w pomniejszeniu, czyli w skali. Zapisuje się ją na kilka sposobów.

• Skala liczbowa to ułamek określający stosunek odległości na mapie do odległości rzeczywistej. Zapisuje się ją na przykład 1:1000 lub $\frac{1}{1000}$. Zapis taki czytamy „jeden do tysiąca”.

• Skala mianowana jest porównaniem odległości na mapie do odległości rzeczywistej, jaką odwzorowuje. Zapisuje się ją na przykład 1 cm – 10 km, co czytamy: 1 cm na mapie odpowiada 1 km w terenie.

• Podziałka liniowa to graficzny obraz skali.

Trzy sposoby informowania o skali mapy

RH58KjqyhUkFC1

Galeria przedstawia trzy ilustracje z różnymi typami skali umieszczanymi w legendzie mapy. Pierwsza ilustracja pokazuje powiększenie legendy mapy ze skalą liczbową jeden do pięciu milionów, co oznacza, że coś zostało pomniejszone pięć milionów razy.

R1P6ftq4bJ17W1

Trzecia ilustracja pokazuje powiększenie legendy mapy z podziałką liniową, która jest przedstawiona jako linia podzielona na jednocentymetrowe odcinki. Każdemu kolejnemu centymetrowi odpowiada pięćdziesiąt kilometrów odległości w terenie.

R1XiXten9zxuT1

Druga ilustracja pokazuje powiększenie legendy mapy ze skalą mianowaną jeden centymetr do pięćdziesięciu kilometrów, co oznacza, że jednemu centymetrowi na mapie odpowiada pięćdziesiąt kilometrów w terenie.

7. Wysokości na mapie

Wysokość bezwzględna to wysokość mierzona od poziomu morza. Zapisuje się ją na przykład tak: 1500 m n.p.m., co czytamy jako: tysiąc pięćset metrów nad poziomem morza. Wysokość względna to wysokość mierzona od dowolnie wybranego punktu.
Wysokości terenu przedstawia się na mapie za pomocą poziomic. Są to linie łączące punkty o tej samej wysokości bezwzględnej nad poziomem morza.

R1RRYv1VxVnwB1

Ilustracja przedstawia sposób pomiaru wysokości względnej i bezwzględnej wzniesienia. Na ilustracji narysowana jest góra, po prawej stronie stoku góry znajduje się kotlina, po lewej stronie stoku góry znajduje się podnóże, na którym stoi dom. Na lewo od domu, poniżej podnóża góry, zaznaczono linią poziom morza. Linia poziomu morza biegnie przez całą ilustrację. Na rysunku góry zaznaczono wysokość bezwzględną, która jest poprowadzona od linii poziomu morza do szczytu góry. Wysokość względna jest zaznaczona od dna doliny do szczytu wzniesienia.

8. Co nas otacza?

R1C03VsZ0BeLE1

Dwie ilustracje przedstawiają składniki ekosystemu. Górna ilustracja przedstawia biocenozę – część nieożywioną, do której należą: rośliny, zwierzęta, grzyby i inne organizm. Dolna ilustracja przedstawia biotop – część nieożywioną, do której należą: skały, kamienie, wody, różne formy terenu. Biocenoza plus biotop na jednej ilustracji, po prawej stronie, tworzą ekosystem. Oba składniki ekosystemu oddziałują wzajemnie na siebie.

9. Przyroda wokół nas

Rośliny, które napotykamy, możemy podzielić na drzewa, krzewy i rośliny zielne.

• Drzewa mają wyraźnie zaznaczony pień. Są na ogół wysokie. Dzieli się je na iglaste i liściaste.

• Krzewy są niższe od drzew. Również mają zdrewniały pęd, ale nie mają pnia.

• Rośliny zielne nie mają zdrewniałych części. Wśród nich wyróżnia się byliny, których nadziemne części obumierają jesienią, zaś podziemne części przeżywają do wiosny.

Dookoła nas żyje także wiele zwierząt. Są wśród nich m.in. ssaki (zwierzęta o ciele pokrytym włosami) i ptaki (zwierzęta przystosowane do lotu, pokryte piórami).

RHzRh8dUSsCJW1

Schemat przedstawiający budowę wybranych pospolitych gatunków drzew liścianych, po prawej stronie schematycznej budowy każdego z drzew znajduje się powiększenie budowy liści, kwiatów i owoców.

RSFhGEQewl71P1

Schemat przedstawiający fotografie sosny, świerku, jodły i modrzewia z wyszczególnieniem ich liści, owoców i kwiatów.

Niektóre zwierzęta z naszego otoczenia

RQpu7hxzce6pu1

Wiewiórka ruda

Rl4t7e5oLnP6n1

Jeż europejski

R1Y7bxpsJuQwX1

Kret europejski

R4zD1nKG3qdia1

Sarna

Rkbw1PqN6sgfw1

Żaba wodna

R1BG8m1Fp0Sjx1

Jaszczurka zwinka

R1NeZciq4Tbr91

Dżdżownica ziemna

10. Co to znaczy, że się poruszamy?

Ruch to zmiana położenia obiektu (ciała) względem innych obiektów. Jeśli obiekt nie zmienia swojego położenia, to znajduje się w spoczynku. Ciała poruszają się z określoną prędkością. Prędkość to stosunek drogi do czasu, w jakim została pokonana. Podajemy ją w metrach na sekundę lub kilometrach na godzinę.

Rodzaje ruchu
- ze względu na tor:

• ruch prostoliniowy (np. jazda samochodów na autostradzie po prostym odcinku);

• ruch krzywoliniowy (np. jazda samochodu na zakręcie);

- ze względu na zmiany prędkości:

• jednostajny (kiedy prędkość nie ulega zmianie);

• przyspieszony (np. gdy samochód zwiększa prędkość);

• opóźniony (np. gdy samochód hamuje).

RfprYdLuDDlAe1

Ilustracja przedstawia, w jaki sposób można wyznaczyć prędkość. Na ilustracji pokazano drogę długości trzydziestu sześciu kilometrów , którą pokonuje chłopiec na rowerze. Wyrusza w drogę, spod domu, o godzinie dwunastej. Jadąc przez łąkę, las i wzdłuż jeziora dociera na miejsce o godzinie czternastej. Czas przebycia trasy wynosi dwie godziny. Dzieląc drogę – trzydzieści sześć kilometrów km, przez czas jej przebycia - dwie godziny, otrzymujemy prędkość rowerzysty równą osiemnaście kilometrów na godzinę.

Zadania

Ćwiczenie 4

R2Wc5dfJmntTu1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Wskaż rysunek, który przedstawia prawidłowo zorientowaną mapę.

• Opis ilustracji A
• Opis poprawnej ilustracji B
• Opis ilustracji C
• Opis ilustracji D

Ćwiczenie 14

R1GDfzEFsxqwQ1

zadanie interaktywne

zadanie interaktywne

Na podstawie ilustracji oceń, które zdania są prawdziwe.

• Stok stromy zaznaczono linią czerwoną.
• Punkt X i Y leżą na tej samej wysokości.
• Punkt Z leży na wysokości 250 m n.p.m.
• Poziomice narysowano na mapie co 100 m.

Test