Nasze zmysły nie zawsze wystarczają, by dobrze poznać interesujące nas zjawiska. Niektóre ciekawe obiekty są zbyt daleko, by móc je obejrzeć, inne są zbyt małe. Dotykanie niektórych przedmiotów gołymi rękami może być natomiast niebezpieczne. Dlatego przyrodnicy często posługują się w swojej pracy specjalnymi przyrządami. Wiele z nich znajdziesz w swojej pracowni przyrodniczej.

R1XnC0eaaLGPi
Dzięki doświadczeniom w pracowni przyrodniczej lepiej zrozumiesz pewne procesy zachodzące w otaczającym cię świecie.
Źródło: © igorpushkarev / Photogenica, Licencja niewyłączna.
Już wiesz
  • jak bezpiecznie obserwować przyrodę i zjawiska przyrodnicze;

  • jak zachować bezpieczeństwo w pracowni przyrodniczej.

Nauczysz się
  • wymieniać i opisywać elementy wyposażenia pracowni przyrodniczej;

  • nazywać przyrządy pomagające w obserwacjach i doświadczeniach;

  • opisywać budowę mikroskopu;

  • sporządzać prosty preparat mikroskopowy.

iYaeszx89z_d5e149

1. Co znajduje się w pracowni przyrodniczej?

Czym różni się pracownia przyrodnicza od innych sal lekcyjnych? Na pewno jest w niej wiele przyrządów i przedmiotów, które będą pomocne w poznawaniu przyrody. Mogą to być na przykład plansze dydaktyczne, mapy, modele (np. sztuczny szkielet człowieka). Zapewne znajdują się tu żywe rośliny doniczkowe, a być może także niewielkie zwierzęta – rybki akwariowe, ślimaki lub chomik. W pracowni można też natrafić na pojemniki z różnymi substancjami, zlewki i probówki do doświadczeń.

Do czego służą przedmioty znajdujące się na wyposażeniu pracowni? Plansze dydaktyczne ukazują różnorodne schematy (np. budowę jakiegoś zwierzęcia) lub procesy, jak obieg wody w przyrodzie. Obecnie coraz częściej papierowe plansze zastępowane są elektronicznymi odpowiednikami wyświetlanymi na ekranie lub na tablicy interaktywnej. Modele, jak sztuczny szkielet, model Układu Słonecznego czy globus, pozwalają nam wyobrazić sobie rzeczywisty wygląd rzeczy, których nie możemy zobaczyć na własne oczy, oraz zrozumieć działanie niektórych z nich. Preparaty mikroskopowe i zasuszone rośliny z zielnika to przykłady pomocy naukowych, dzięki którym możemy z bliska obejrzeć spotykane w naturze gatunki, również te, które są rzadkie albo nie występują w naszym kraju. Na wyposażeniu pracowni przyrodniczej znajdują się także przyrządy i materiały potrzebne do wykonywania przeróżnych obserwacjidoświadczeń.

Ważne!

Obserwacja ma miejsce, gdy badacz jedynie obserwuje jakiś organizm lub zjawisko przyrodnicze i nie wpływa w żaden sposób na to, co się dzieje. W przypadku doświadczenia badacz samodzielnie ustala warunki przebiegu procesu, np. reguluje oświetlenie czy temperaturę, w jakiej przeprowadza badanie.

iYaeszx89z_d5e198

2. Jak zobaczyć niewidoczne?

Do wyposażenia pracowni przyrodniczej należą też przyrządy optyczneprzyrządy optyczneprzyrządy optyczne. Dzięki powiększającym soczewkom, czyli specjalnie ukształtowanym przezroczystym przedmiotom, możliwa jest obserwacja obiektów, które są słabo widoczne lub niedostrzegalne gołym okiem. Takimi przyrządami są na przykład lupa i lornetka. Lupa pozwala dokładnie obejrzeć niewielkich rozmiarów zwierzęta czy szczegóły budowy roślin bądź minerałów. Lornetka z kolei umożliwia przyjrzenie się obiektom oddalonym, jak ptaki na gałęziach drzew. Bardzo ciekawym przyrządem jest mikroskopmikroskopmikroskop, dzięki któremu można oglądać obiekty tak małe, że nie da się ich dostrzec gołym okiem. Mikroskop może powiększać ich obraz setki razy. Pamiętaj, że jest to precyzyjne urządzenie, z którym należy się obchodzić ostrożnie.

Omawiając budowę przyrządów optycznych, spotkamy się z nazwami okular i obiektyw. Okular to soczewka, która znajduje się najbliżej naszego oka, zaś obiektyw to soczewka najdalsza, przez którą światło wpada do wnętrza przyrządu.

RICxLA4fh39vD1
Na filmie zaprezentowano szczegółowy opis budowy mikroskopu. Na dużej, prostokątnej, szarej podstawie mikroskopu znajduje się, obudowana w czarną osłonkę, żarówka służąca do oświetlania preparatu. Czasami zamiast niej w tym miejscu może być zamontowane lusterko. Na głównym trzonie mikroskopu znajduje się pokrętło. Jest to śruba mikrometryczna służąca do regulacji ostrości. Nad nią umiejscowiona jest mniejsza śruba makrometryczna, która przybliża lub oddala stolik od obiektywu. Stolik, na którym umieszcza się preparat, znajduje się w połowie trzonu. Preparat zamieszcza się na stoliku przy pomocy zacisku. Nad stolikiem, nad miejscem, gdzie kładzie się preparat, jest część mikroskopu zwana rewolwerem. Ma on obrotową tarczę, do której przymocowane są obiektywy o różnych powiększeniach. Obraz pod mikroskopem oglądany jest przez okular. W dalszej części okularu znajduje się tubus – element wyposażony w zestaw soczewek, dzięki którym można oglądać powiększony obraz.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Preparat mikroskopowy
Doświadczenie 1

Przygotowanie preparatu mikroskopowego.

Co będzie potrzebne
  • 2 szkiełka podstawowe,

  • 2 szkiełka nakrywkowe,

  • pęseta,

  • cebula,

  • woda z jeziora lub kałuży,

  • pipeta,

  • woda destylowana,

  • ręcznik papierowy.

Instrukcja
  1. Z wnętrza cebuli oddziel jedną łuskę.

  2. Używając pęsety, zdejmij z łuski cienką skórkę (będzie bardzo wiotka i półprzezroczysta).

  3. Odkrój niewielki kawałek zdjętej warstwy i połóż ją na szkiełku podstawowym.

  4. Za pomocą pipety nanieś na skórkę cebuli nieco wody destylowanej.

  5. Przykryj preparat szkiełkiem nakrywkowym, nadmiar wody odsącz papierowym ręcznikiem.

  6. Na drugie szkiełko podstawowe nanieś za pomocą pipety nieco wody z jeziora.

  7. Przykryj preparat szkiełkiem nakrywkowym. Nadmiar wody odsącz papierowym ręcznikiem.

  8. Obejrzyj oba preparaty pod mikroskopem. W tym celu połóż kolejno preparaty pod okularem i – kręcąc śrubami – nastaw ostrość. Narysuj lub opisz, co udało ci się zaobserwować.

Podsumowanie

Mikroskop pozwala dostrzec rzeczy niewidoczne gołym okiem, np. elementy budowy skórki cebuli albo mikroskopijne organizmy żyjące w wodzie.

Demonstracja
R375RM7t4fsxI1
Animacja prezentująca etapy wykonania preparatu mikroskopowego.
Ważne!

Szkiełko nakrywkowe należy położyć na preparacie tak, aby nie powstały pod nim pęcherzyki powietrza. W tym celu należy oprzeć jedną krawędź szkiełka nakrywkowego na szkiełku podstawowym, trzymając je ukośnie, i dopiero potem delikatnie pochylić – tak, jak się zamyka książkę.

RCP0zKCTfNMiF1
Źródło: Ed Uthman (http://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Ciekawostka

Pierwsze mikroskopy skonstruowano około roku 1590. Mogły one powiększać obraz jedynie dziesięciokrotnie. Jednak już sto lat później były to przyrządy znacznie bardziej skuteczne i niewiele odbiegały od znanych dzisiaj mikroskopów. Współczesne mikroskopy optyczne mogą powiększać obraz nawet 1500 razy.

R1LurAGzDyR101
Mikroskopy sprzed dwustu lat były już podobne do współczesnych
iYaeszx89z_d5e312

Podsumowanie

  • W swojej pracowni przyrodniczej możesz znaleźć m.in. plansze dydaktyczne, próbki minerałów, zielniki, preparaty mikroskopowe, a także przyrządy optyczne, globusy i zlewki.

  • Ważnym wyposażeniem pracowni jest mikroskop – urządzenie optyczne służące do obserwacji obiektów niewidocznych gołym okiem.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Wymień przyrządy optyczne inne niż wymienione w lekcji. Opisz krótko ich zastosowanie.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

iYaeszx89z_d5e379

Słowniczek

mikroskop
mikroskop

urządzenie optyczne pozwalające na dokładną obserwację obiektów niewidocznych gołym okiem

przyrządy optyczne
przyrządy optyczne

wyposażone w specjalne soczewki przyrządy służące do obserwacji obiektów, których nie da się obejrzeć gołym okiem lub poprawy wad wzroku

iYaeszx89z_d5e437

Zadania

Ćwiczenie 1
R1OdrYHGgh9Na1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RwvvF6VAEG9aR1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RkvlOsTmjW9Fw1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.