Podział terytorialny Polski i administracja terenowa

1. Cele lekcji

a) Wiadomości

Uczeń powinien:

• wyjaśnić pojęcia: administracja zespolona, administracja specjalna, podział terytorialny kraju,

• przedstawić zadania, uprawnienia oraz sposoby podejmowania decyzji przez organy władz samorządowych na wszystkich szczeblach,

• znać procedury powoływania i odwoływania organów władzy publicznej.

b) Umiejętności

Uczeń potrafi:

• opisać relacje między organami władzy państwowej a samorządowej,

• scharakteryzować różnorodność form uczestnictwa obywateli w życiu społecznym,

• gromadzić informacje według określonego kryterium,

• korzystać z danych statystycznych, tekstów popularnonaukowych, informacji podawanych przez media w celu opisu zjawisk życia społecznego,

• dokonywać oceny przydatności różnych źródeł wykorzystywanych do analizy omawianych zjawisk,

• dostrzegać aspekty problemów przedstawionych z różnych punktów widzenia,

• analizować na konkretnych przykładach wydarzenia bulwersujące społeczność lokalną,

• wskazywać problemy nurtujące środowisko lokalne oraz odnieść je do odpowiednich przepisów prawa,

• pisać podania do organów władzy samorządowej,

• wymieniać działania zmierzające do rozwiązania różnych problemów,

• wartościować podejmowane działania w życiu publicznym i dostrzegać ich skutki,

• sporządzać projekty rozwiązań problemów społecznych.

2. Metoda i forma pracy

Prezentacja multimedialna, pogadanka, praca w grupach.

3. Środki dydaktyczne

Prezentacja multimedialna, podręcznik, ksero aktów prawnych, artykułów prasowych, tabel statystycznych i innych informacji związanych z tematem lekcji, mapa ścienna – podział administracyjny Polski.

4. Przebieg lekcji

a) Faza przygotowawcza

Nauczyciel z uczniami powtarzają podstawowe wiadomości na temat podziału administracyjnego Polski. Nauczyciel odwołuje się do wiedzy uczniów na temat wydarzeń historycznych (II wojna światowa, przejęcie władzy przez komunistów po 1945 roku, obrady Okrągłego Stołu, zmiany polityczne po 1989 roku), które wpłynęły na przeobrażenia w strukturze administracyjnej kraju oraz wyjaśnia pojęcia: podział administracyjny kraju, administracja zespolona, administracja specjalna, województwo, powiat, gmina.

b) Faza realizacyjna

Uczniowie śledzą tok prezentacji multimedialnej „Administracja terenowa w Polsce”, wykonują notatki. Grupy otrzymują ksero informacji z publikacji prasowych, tekstów popularnonaukowych, aktów prawnych, danych statystycznych, informacji pochodzących z różnych źródeł, w tym z mediów, itp. celem odpowiedzi na postawione przez nauczyciela pytania dotyczące funkcjonowania administracji publicznej, organów nadzoru, spraw finansowych oraz sposobów realizacji postulatów społecznych w terenie.

c) Faza podsumowująca

Poszczególne grupy uczniów prezentują wyniki swoich prac i robią notatki. Ustalają, jakie kompetencje mają poszczególne organy administracji terenowej. Określają, jak wygląda budżet organów samorządu terytorialnego. Wskazują na możliwość rozwiązania problemów lokalnych na drodze referendum. Na koniec zajęć uczniowie otrzymują test sprawdzający celem wypełnienia go jako pracy domowej (załącznik 1).

5. Bibliografia

1. Leoński Z., Samorząd terytorialny w RP, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2002.

2. Polski samorząd terytorialny, red. E. Nowacka, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2006.

3. Wiedza o społeczeństwie, red. M. Bankowicz, M. Grzybowski, J. Stelmach, T. Woś, T. Włudyka, PWN, Warszawa 2001.

6. Załączniki

a) Karta pracy ucznia

załącznik 1.

Wskaż prawidłowe odpowiedzi. Uzupełnij zdania.

1. III RP graniczy z:

   1. pięcioma państwami

   2. sześcioma państwami

   3. siedmioma państwami

2. Wyróżniamy trzy rodzaje podziału terytorialnego: ...................................., .......................... i .................................. Do samorządów specjalnych zaliczamy samorządy ..................... i .............................

3. Samorząd terytorialny, który działa na zasadzie wyłączności nazywa się ........................

4. W modelu ........................... samorząd terytorialny oprócz zadań własnych wykonuje zadania poruczone administracji rządowej.

5. Samorząd terytorialny zlikwidowano po wojnie w ............... roku.

6. Rady Narodowe wprowadzono w:

   4. 1945

   5. 1950

   6. 1975

7. Gromady i osiedla zlikwidowano:

   7. 1954

   8. 1973

   9. 1975

8. Do 1 stycznia 1999 roku obowiązywał w Polsce ......... stopniowy podział terytorialny.

9. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest:

   10. gmina

   11. powiat

   12. województwo

10. Stolicą województwa lubuskiego jest:

    13. Zielona Góra

    14. Gorzów Wielkopolski

    15. Wałbrzych

11. Siedzibą Sejmiku Wojewódzkiego województwa kujawsko- pomorskiego jest:

    16. Bydgoszcz

    17. Toruń

    18. Chojnice

12. Jednostki samorządu terytorialnego nie mają:

    19. prawa zrzeszania się

    20. praw majątkowych

    21. prawa do referendum

    22. posiadają wszystkie prawa wymienione

13. Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego ma siedzibę w:

    23. Krakowie

    24. Poznaniu

    25. Warszawie

14. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają:

    26. sądy powszechne

    27. sądy administracyjne

    28. Sąd Najwyższy

15. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są ...............................i ............................, a w zakresie spraw finansowych ........................................................

16. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są:................................................., ............................... i ......................................................................

17. Wójt powołany jest przez:

    29. radę gminy

    30. zarząd gminy

    31. ogół mieszkańców gminy

18. Marszałek województwa powoływany jest przez:

    32. sejmik wojewódzki

    33. wojewodę

    34. ogół mieszkańców województwa

19. Starosta powoływany jest przez:

    35. premiera na wniosek wojewody

    36. radę powiatu

    37. ogół mieszkańców powiatu

20. Organem wykonawczym gminy wiejskiej jest:

    38. sołtys

    39. starosta

    40. wójt

21. Organem wykonawczym gminy obejmującej miasto liczące 40 tys. mieszkańców jest:

    41. burmistrz

    42. prezydent

    43. wójt

22. Przygotowanie projektu budżetu powiatu jest obowiązkiem:

    44. komisji budżetowej rady powiatu

    45. starosty

    46. rady powiatu

23. Projekt budżetu gminy opiniuje:

    47. rada gminy

    48. burmistrz

    49. Regionalna Izba Obrachunkowa

24. Kadencja sejmiku wojewódzkiego trwa:

    50. 4 lata

    51. 5 lat

    52. 6 lat

25. Przed udzieleniem prezydentowi absolutorium rada miasta powinna zapoznać się z opinią:

    53. zarządu miasta

    54. wojewody

    55. Regionalnej Izby Obrachunkowej

26. Uchwałę rady miasta może uchylić:

    56. starosta

    57. wojewoda

    58. sejmik wojewódzki

27. Źródłem subwencji jest:

    59. budżet gminy

    60. budżet województwa

    61. budżet państwa

28. Podstawowym źródłem dochodów własnych gminy jest:

    62. podatek gruntowy

    63. podatek dochodowy

    64. budżet gminy

29. W przypadku uchylenia uchwały rady powiatu może się ona odwołać do:

    65. Naczelnego Sądu Administracyjnego

    66. Wojewody

    67. sejmiku wojewódzkiego

30. Prezydenta miasta może odwołać:

    68. rada miasta

    69. premier na wniosek wojewody

    70. ogół mieszkańców miasta

31. W radzie miasta może działać komisja:

    71. statutowa

    72. rewizyjna

    73. budżetowa

32. Do zadań własnych gminy należą:

    74. wysypiska śmieci

    75. ewidencja pojazdów i kierowców

    76. prowadzenie liceów i szkół zawodowych

    77. biblioteki gminne

    78. lokalny transport zbiorowy

    79. specjalistyczna opieka zdrowotna

33. Do zadań własnych powiatu należą:

    80. kanalizacja i zaopatrzenie w wodę

    81. ewidencja pojazdów i kierowców

    82. prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów

    83. nadzór budowlany

    84. lokalny transport zbiorowy

    85. specjalistyczna opieka zdrowotna

34. Wybory do samorządu terytorialnego są:

    86. pięcioprzymiotnikowe

    87. czteroprzymiotnikowe

    88. Konstytucja tego nie precyzuje

35. Referendum gminne jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział:

    89. 30% uprawnionych do głosowania

    90. 50% uprawnionych do głosowania

    91. 70% uprawnionych do głosowania

b) Notatki dla nauczyciela

Karta odpowiedzi

1. III RP graniczy z:

   1. pięcioma państwami

   2. sześcioma państwami

   3. siedmioma państwami

2. Wyróżniamy trzy rodzaje podziału terytorialnego: zasadniczy, pomocniczy i specjalny. Do samorządów specjalnych zaliczamy samorządy zawodowe i gospodarcze.

3. Samorząd terytorialny, który działa na zasadzie wyłączności nazywa się unitarnym.

4. W modelu dualistycznym samorząd terytorialny oprócz zadań własnych wykonuje zadania poruczone administracji rządowej.

5. Samorząd terytorialny zlikwidowano po wojnie w 1950 roku.

6. Rady Narodowe wprowadzono w:

1. 1945

2. 1950

3. 1975

7. Gromady i osiedla zlikwidowano:

1. 1954

2. 1973

3. 1975

8. Do 1 stycznia 1999 roku obowiązywał w Polsce dwustopniowy podział terytorialny.

9. Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest:

1. gmina

2. powiat

3. województwo

10. Stolicą województwa lubuskiego jest:

1. Zielona Góra

2. Gorzów Wielkopolski

3. Wałbrzych

11. Siedzibą Sejmiku Wojewódzkiego województwa kujawsko- pomorskiego jest:

1. Bydgoszcz

2. Toruń

3. Chojnice

12. Jednostki samorządu terytorialnego nie mają:

1. prawa zrzeszania się

2. praw majątkowych

3. prawa do referendum

4. posiadają wszystkie prawa wymienione

13. Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego ma siedzibę w:

1. Krakowie

2. Poznaniu

3. Warszawie

14. Spory kompetencyjne między organami samorządu terytorialnego i administracji rządowej rozstrzygają:

1. sądy powszechne

2. sądy administracyjne

3. Sąd Najwyższy

15. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Rada Ministrów i wojewoda, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe.

16. Dochodami jednostek samorządu terytorialnego są: dochody własne, subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa.

17. Wójt powołany jest przez:

1. radę gminy

2. zarząd gminy

3. ogół mieszkańców gminy

18. Marszałek województwa powoływany jest przez:

1. sejmik wojewódzki

2. wojewodę

3. ogół mieszkańców województwa

19. Starosta powoływany jest przez:

1. premiera na wniosek wojewody

2. radę powiatu

3. ogół mieszkańców powiatu

20. Organem wykonawczym gminy wiejskiej jest:

1. sołtys

2. starosta

3. wójt

21. Organem wykonawczym gminy obejmującej miasto liczące 40 tys. mieszkańców jest:

1. burmistrz

2. prezydent

3. wójt

22. Przygotowanie projektu budżetu powiatu jest obowiązkiem:

1. komisji budżetowej rady powiatu

2. starosty

3. rady powiatu

23. Projekt budżetu gminy opiniuje:

1. rada gminy

2. burmistrz

3. Regionalna Izba Obrachunkowa

24. Kadencja sejmiku wojewódzkiego trwa:

1. 4 lata

2. 5 lat

3. 6 lat

25. Przed udzieleniem prezydentowi absolutorium rada miasta powinna zapoznać się z opinią:

1. zarządu miasta

2. wojewody

3. Regionalnej Izby Obrachunkowej

26. Uchwałę rady miasta może uchylić:

1. starosta

2. wojewoda

3. sejmik wojewódzki

27. Źródłem subwencji jest:

1. budżet gminy

2. budżet województwa

3. budżet państwa

28. Podstawowym źródłem dochodów własnych gminy jest:

1. podatek gruntowy

2. podatek dochodowy

3. budżet gminy

29. W przypadku uchylenia uchwały rady powiatu może się ona odwołać do:

1. Naczelnego Sądu Administracyjnego

2. Wojewody

3. sejmiku wojewódzkiego

30. Prezydenta miasta może odwołać:

1. rada miasta

2. premier na wniosek wojewody

3. ogół mieszkańców miasta

31. W radzie miasta może działać komisja:

1. statutowa

2. rewizyjna

3. budżetowa

32. Do zadań własnych gminy należą:

1. wysypiska śmieci

2. ewidencja pojazdów i kierowców

3. prowadzenie liceów i szkół zawodowych

4. biblioteki gminne

5. lokalny transport zbiorowy

6. specjalistyczna opieka zdrowotna

33. Do zadań własnych powiatu należą:

1. kanalizacja i zaopatrzenie w wodę

2. ewidencja pojazdów i kierowców

3. prowadzenie szkół podstawowych i gimnazjów

4. nadzór budowlany

5. lokalny transport zbiorowy

6. specjalistyczna opieka zdrowotna

34. Wybory do samorządu terytorialnego są:

1. pięcioprzymiotnikowe

2. czteroprzymiotnikowe

3. Konstytucja tego nie precyzuje

35. Referendum gminne jest ważne, jeżeli wzięło w nim udział:

1. 30% uprawnionych do głosowania

2. 50% uprawnionych do głosowania

3. 70% uprawnionych do głosowania

7. Czas trwania lekcji

45 minut

ewentualnie 2 x 45 minut

8. Uwagi do scenariusza

Scenariusz może być realizowany podczas zajęć fakultatywnych dla grupy uczniów przygotowujących się do egzaminu maturalnego.