R5uzws8hojP021
Barokowy ogród w Pałacu Letnim (Sankt Petersburg) Barokowy ogród w Pałacu Letnim (Sankt Petersburg) Źródło: Victorgrigas, licencja: CC BY-SA 3.0.
Barokowy ogród w Pałacu Letnim (Sankt Petersburg)
Victorgrigas, licencja: CC BY-SA 3.0

W literaturze polskiego baroku możemy wyodrębnić tzw. literaturę ziemiańską. Jej twórcami byli zazwyczaj średniozamożni szlachcice, przekonani o tym, że idealnym modelem życia jest gospodarowanie na wsi. Ich poglądy pozwalają też nazwać tych twórców przedstawicielami sarmatyzmu, opiewającymi polski model polityczno‑obyczajowy. Do autorów literatury ziemiańskiej (sarmackiej) zalicza się Wacława Potockiego. Skłonność do pochwały pewnych aspektów życia nie oznacza, że był on człowiekiem bezkrytycznie podchodzącym do świata. Dostrzegał zło, które przejawiało się i w życiu duchowym, i w życiu społecznym. Świadomość, że twórca ma za zadanie kształtować swych czytelników, sprawiła, iż jego dzieła mają zazwyczaj charakter moralizatorski.

Już wiesz

Zapisz na osobnych kartkach wybrane fragmenty tekstów poetyckich, które zadedykujesz patriotom każdego czasu. Zaproponuj taki układ cytatów, żeby powstał katalog cennych wartości i pouczeń.

j0000000CXB1v38_000EX001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Wacław Potocki

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
R14UXYZ2grA08
Panorama Biecza na rycinie z 1617 roku
Georg Braun, Franz Hogenberg, domena publiczna
Wacław Potocki

Wacław Potocki

Urodził się ok. 1621 roku w Woli Łużeńskiej niedaleko Biecza (Małopolska) w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej wyznającej arianizm. Nie wiadomo, gdzie się kształcił, ale zdobył solidną wiedzę, obejmującą m.in. znajomość łaciny, Biblii (podobno znał ją na pamięć), kultury antycznej, zwłaszcza rzymskiej. W młodości – jak sam twierdził – w wieku 17 lat, brał udział w działaniach wojennych, np. w walkach z Kozakami. Ożenił się z Katarzyną Morsztynówną i osiadł w Łosiu, gdzie gospodarował do końca życia. Podczas potopu szwedzkiego początkowo stanął po stronie Karola X Gustawa, ale szybko przestał popierać Szwedów i zaangażował się w walkę z najeźdźcami. Mimo zasług został przymuszony do zmiany wyznania po tym, jak sejm uchwalił, że arianie (oskarżeni o sprzyjanie Szwedom) powinni albo opuścić Polskę, albo przejść na katolicyzm. Wacław Potocki zdecydował się zmienić wyznanie (1658), ale jego żona pozostała arianką do ok. 1682 roku, z czym wiązało się wiele kłopotów i oskarżeń o nieszczerość konwersjij0000000CXB1v38_000tp001konwersji. Choć był ceniony w okolicy jako szlachcic, gospodarz i pisarz (np. Jan III Sobieski nadał mu godność podczaszego krakowskiego), nie czuł się szczęśliwy. Powodowały to problemy rodzinne (śmierć braci, żony, zięcia oraz całej trójki dorosłych dzieci) i problemy Rzeczypospolitej. Zmarł w 1696 roku. Pochowany został w Bieczu; w XVIII stuleciu jego prochy umieszczono w zbiorowej mogile w tamtejszym kościele.

Twórczość Wacława Potockiego zalicza się do nurtu sarmackiego . Wiele dzieł pisarz poświęcił kwestiom odnoszącym się do życia średniozamożnej szlachty – wprawdzie pragnął utrzymania jej przywilejów, ale ostro krytykował przejawy anarchii i upadku rycerskiej obyczajowości. Moralizatorskie nastawienie zaowocowało w jego twórczości tematyką religijnąj i filozoficzną. Pozostały po nim pisane przede wszystkim wierszem dzieła należące do różnych gatunków literackich (epigramaty, treny, pieśni, epopeja, misterium, romanse wierszowane itd.). Za życia Wacława Potockiego jego twórczość znana była przede wszystkim gronu przyjaciół. Wydawanie jego dzieł rozpoczęło się pod koniec XIX wieku.

Ciekawostka

Wacław Potocki to autor największej liczby utworów w dobie staropolskiej – napisał ok. 300 000 wersów, czyli niemal 7000 stron!

1
Ćwiczenie 1
R1L9Lrq0BF6nr1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000CXB1v38_000tp001
j0000000CXB1v38_000EX002
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

W ogrodzie wierszy Wacława Potockiego

R1Rtfk1mPkZvK
Wacław Potocki
autor nieznany, XVII wiek, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Wacław Potocki napisał sporo utworów na temat własnych tekstów. Takie wiersze znajdują się m.in. w Ogrodzie nie plewionym.

Na Ogród nie wyplewionyWacław Potocki
Wacław Potocki Na Ogród nie wyplewiony

W las idąc, czytelniku, słuszna wprzódy, że się
Sprawiszj0000000CXB1v38_000tp002Sprawisz ode mnie, co w tym zawiera się lesie.
Im dalej weń, więcej drew przypowieści wedle,
Są tam buki, są dęby, są sośnie, są jedle.
Po staremu wszytko drwa, co ten plac osięgły,
Chociaż jedne na wąglej0000000CXB1v38_000tp003wągle, a drugie na węgłyj0000000CXB1v38_000tp004węgły.
Nie trzeba lekceważyć i leśnej jabłoni;
Są maliny do smaku, są róże do woni.
Tylko ostrożnie siągać, bo to nie na stole;
W ostatku też odpuścisz, choć cię i zakole.
Te usta i smakiem swym nasycają kiszki,
Drugie albo nic, albo płonę rodzą szyszki.
Jak się pięknie w orzeszku jądro zaskorupi!
Lecz pozór smak przechodzi, skoro go rozłupi.
Czasem też będzie i czczy. Jeśli się to przyda
Naturze, nikt się pewnie za fraszki nie wstyda,
Gdy prócz papieru tylko a prócz inkaustuj0000000CXB1v38_000tp005inkaustu,
Jeśli ją mądry zgryzie, nie znajdzie w niej gustu.
Trzeba znać rodzaj bedłekj0000000CXB1v38_000tp006bedłek, kto chce grzyby zbierać,
Bo jedne tuczą, trzeba od drugich umierać;
Kto błazen, ten nie ujdzie pewnie samołówkij0000000CXB1v38_000tp007samołówki:
Insze rydze i biele, a insze wężówkij0000000CXB1v38_000tp008Insze rydze i biele, a insze wężówki.
Wżdy i tych bez potrzeby Bóg w lesie nie sadzi,
Ale tylko lekarz wie, na co, i poradzi.
Zdybiesz łanuszkęj0000000CXB1v38_000tp009łanuszkę, uszczkni, daleko szmer z lichemj0000000CXB1v38_000tp00Aszmer z lichem
Mijaj, ma rada, szaleć nie chceszli opichemj0000000CXB1v38_000tp00Bszaleć nie chceszli opichem;
Bo kto się na czym nie zna, tego niech nie liźnie:
Dobry jest wąż dryjakwi, dobry i truciźniej0000000CXB1v38_000tp00CDobry jest wąż dryjakwi, dobry i truciźnie.
Znajdziesz pczoły, jest tam miód pewny; a w mrowisku
Na co gmerać, na co się dać kąsać bez zysku?
Wszytko to jako w lesie, wszytko jako w boru.
W mym ogrodzie, baczywszy nie tylko koloru,
Smaku radzę najpierwej patrzyć, pogotowiuj0000000CXB1v38_000tp00Dpogotowiu
Nie słuchać apetytu, ma‑li szkodzić zdrowiu.
Wszędzieć, lecz i w potrawach potrzebny rozsądek,
Bo nie każdy jednako strawny ma żołądek.
Do lassaj0000000CXB1v38_000tp00EDo lassa, czytelniku, idziesz, nie do raju,
Tam same tylko fruktyj0000000CXB1v38_000tp00Ffrukty, drzewa biorą w gaju.
Ścinaj, coć się zda, i bierz, nie uczynisz szkody.
Jednak cię w tym przestrzegam: nie wal przez pień kłodyj0000000CXB1v38_000tp00Gnie wal przez pień kłody.
Krzywo li gdzie, nie w skok się miej do nieprzyjaźni,
Wielka pomsta poecie – odpisać mu raźniéjj0000000CXB1v38_000tp00Hraźniéj.

j0000000CXB1v38_00000_BIB_001Wacław Potocki, Na Ogród nie wyplewiony, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. Janusz S. Gruchała, Wrocław 1992, s. 118–119.
Ćwiczenie 2.1

Ćwiczenie 2.2
RwfeQmhtNU8891
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2.3

Na czym polega poetycki spacer po lesie w wierszu Wacława Potockiego?

Ćwiczenie 2.4

Jakich rad poeta udziela adresatowi wiersza? Wymień je i skomentuj własnymi słowami.

Ćwiczenie 2.5

Czym różni się ogród poety od lasu, po którym poeta się przechadza?

Ćwiczenie 2.6

Wyjaśnij dosłowne i przenośne znaczenie ogrodu i lasu.

Ćwiczenie 2.7

Wyjaśnij, na czym polega, zdaniem poety, niebezpieczeństwo bezrefleksyjnej lektury utworów literackich.

Ćwiczenie 2.8

Wyszukaj w tekście porzekadła, zapisz je, a następnie wyjaśnij, w jakim celu zostały przez autora zastosowane w wierszu i co w nim oznaczają.

R1Pk0RdetZItg1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000CXB1v38_000tp002
j0000000CXB1v38_000tp003
j0000000CXB1v38_000tp004
j0000000CXB1v38_000tp005
j0000000CXB1v38_000tp006
j0000000CXB1v38_000tp007
j0000000CXB1v38_000tp008
j0000000CXB1v38_000tp009
j0000000CXB1v38_000tp00A
j0000000CXB1v38_000tp00B
j0000000CXB1v38_000tp00C
j0000000CXB1v38_000tp00D
j0000000CXB1v38_000tp00E
j0000000CXB1v38_000tp00F
j0000000CXB1v38_000tp00G
j0000000CXB1v38_000tp00H
j0000000CXB1v38_0000003K
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

O marności człowieka...

Na Ogród nie wyplewionyWacław Potocki
Wacław Potocki Na Ogród nie wyplewiony

Świat turmaj0000000CXB1v38_000tp00Iturma
O, mizernaż tego jest kondycyja świata,
Jako złoczyńca w turmie, czeka po sięj0000000CXB1v38_000tp00Jpo się kata.
Czeka, śmierci przysądzon, swej roboty płace,
Rano czy wieczór – nie wie, gdy poń zakołace.
Tak komukolwiek rodzić zdarzyło się losem,
Już jest w turmie niestotyż, już jest pod profosemj0000000CXB1v38_000tp00Kprofosem.
Nie wie dnia i godziny od kolebki aże
Do siwizny, kiedy mu śmierć klęknąć rozkaże
Czeka we dnie i w nocy, z wieczora i z rana.
Cóż tedy jest ten żywot ludzki? Śmierć czekana.
Strach śmierci ustawicznej, który jeszcze gorzej,
Aniżeli sama śmierć, serce ludzkie morzy.

j0000000CXB1v38_00000_BIB_001Wacław Potocki, Na Ogród nie wyplewiony, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. Janusz S. Gruchała, Wrocław 1992, s. 118–119.
Ćwiczenie 3.1

Wyjaśnij, czemu w wierszu służy porównanie życia człowieka do losów więźnia.

Ćwiczenie 3.2

Przedstaw główną cechę śmierci opisaną w wierszu.

Ćwiczenie 3.3

Na czym polega zdaniem postaci mówiącej życie ludzkie? Zacytuj odpowiedni fragment wiersza.

Ćwiczenie 3.4

Czy według poety lęk jest gorszy od śmierci cielesnej? Zacytuj odpowiedni fragment wiersza i uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 3.5

Ćwiczenie 3.6
R5vwhdoRUha5x1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
CzłowiekWacław Potocki
Wacław Potocki Człowiek

Co jest głowa? gęstego pełen garniec błota.
Co nos? odchód plugastwa, że mówić sromotaj0000000CXB1v38_000tp00Lsromota.
Oczy? bańki łez, które rzewnym płaczem cedzą,
Ledwie się o frasunku od serca dowiedzą.
Cóż uszy? dziury na wiatr; gęba? do wychodu.
Brzuch? beczka pełna gnoju i zgniłego smrodu.
I czegóż się tedy, z czego, głupi, pysznisz, człecze?
I stąd cię śmierć do grobu leda w dzień wywlecze,
Gdzie dognijesz do ostatka, ani z tobą dary
I tytuły fortuny nie pójdą na maryj0000000CXB1v38_000tp00Mmary.
Inszy się rozpościerać w tym będzie po tobie,
A ty, jakoś był ziemią, ziemią będziesz w grobie.

j0000000CXB1v38_00000_BIB_002Wacław Potocki, Człowiek, [w:] tegoż, Dzieła, t. 1, oprac. Leszek Kukulski, Warszawa 1987, s. 406.
Ćwiczenie 4.1

Ćwiczenie 4.2
R17E6EnFSYgxB1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4.3

Przy pomocy jakiego zabiegu artystycznego w wierszu ukazano poszczególne części ciała? Opisz efekt tego poetyckiego zabiegu i jego znaczenie dla wymowy wiersza.

Ćwiczenie 4.4

Określ, kim lub czym jest człowiek według postaci mówiącej w wierszu. Co zdaniem poety pozostanie po tym człowieku?

Ćwiczenie 4.5

Do jakiego sformułowania wartościującego ludzkie życie nawiązują słowa: A ty, jakoś był ziemią, ziemią będziesz w grobie? Nazwij ten środek poetyckiego wyrazu.

Na Ogród nie wyplewionyWacław Potocki
Wacław Potocki Na Ogród nie wyplewiony

Nie tak oracz w letny znój, kiedy zagorzałej0000000CXB1v38_000tp00Nzagorzałe
Przyspieszają ku żniwu zagony nieźrałej0000000CXB1v38_000tp00Onieźrałe,
Utęskniony więc oczy podnosi do góry
Z pożądanym deszczykiem wyglądając chmury,
Nie tak w długie wygląda niepogody słońca,
Jako ja Ciebie pragnę, Boże, mój obrońcaj0000000CXB1v38_000tp00Pmój obrońca.
Nie ma nigdy firmament pięknych gwiazd tak wiele
Ani po wszytkiej ziemi tak jest liczne ziele,
Nie mają wszytkie wody tylo piasku w sobie,
Panie, co miłosierdzia, co litości w Tobie:
Tego pełne jest niebo, pełna ziemia, morze;
Racz tylko dać u siebie miejsce mej pokorze.
Troski mnie ze wszytkich stron żałosne ścisnęły,
Nieszczęśliwe kłopoty wskroś serce przejęły;
Niskądj0000000CXB1v38_000tp00QNiskąd nie masz pociechy, każdy patrzy krzywo,
Wszyscy mię prześladują, urąga, co żywoj0000000CXB1v38_000tp00Rco żywo;
Dzień li niebo oświeca, ciemna li noc mroczy,
Nie osychają moje przed żałością oczy.
A co mnie barzo trapi, że w takiej potrzebie
Nie śmiem westchnąć, jedyna pociecho, do Ciebie:
Smucą mnie grzechy moje i w każde trapienie
Regiestrj0000000CXB1v38_000tp00SRegiestr ich wystawia mi przed oczy sumnienie.
Boże mój, twierdzo moja, w wieczne zapomnienie
Racz prze twą dobroć puścić moje przewinienie,
A zmiłuj się nad swoim niewolnikiem smutnym
I przybywaj na pomoc w ucisku okrutnym.

j0000000CXB1v38_00000_BIB_001Wacław Potocki, Na Ogród nie wyplewiony, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. Janusz S. Gruchała, Wrocław 1992, s. 118–119.
Ćwiczenie 5.1

Wymień powody wyrażania żalu przez postać mówiącą w wierszu. W odpowiedzi zacytuj fragmenty utworu.

Ćwiczenie 5.2

Każdy patrzy krzywo. Co oprócz tak wyrażonej niechęci otoczenia przyczynia się do pesymizmu postaci mówiącej?

Ćwiczenie 5.3

Wymień cechy, które postać mówiąca w wierszu przypisuje Bogu.

Ćwiczenie 5.4

Wypisz z tekstu sformułowania ukazujące rolę, którą w życiu postaci mówiącej odgrywa Bóg.

Ćwiczenie 5.5

Czy wiersz można nazwać modlitwą? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 5.6

Na podstawie wiersza sformułuj koncepcję człowieka i losu ludzkiego.

j0000000CXB1v38_000tp00I
j0000000CXB1v38_000tp00J
j0000000CXB1v38_000tp00K
j0000000CXB1v38_000tp00L
j0000000CXB1v38_000tp00M
j0000000CXB1v38_000tp00N
j0000000CXB1v38_000tp00O
j0000000CXB1v38_000tp00P
j0000000CXB1v38_000tp00Q
j0000000CXB1v38_000tp00R
j0000000CXB1v38_000tp00S
j0000000CXB1v38_000EX003
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Gorzka ocena świata

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Problemy, o których pisał Wacław Potocki, nie dotyczyły prywatnych wyborów i jednostkowych doświadczeń życiowych. Poeta dostrzegał też zło w życiu społecznym. Był przekonany, że ulega ono stałej degradacji, wynikającej m.in. z odchodzenia od dawnych wartości. Wacław Potocki podejmował tematykę szlacheckich obyczajów (krytyka wad), losów ojczyzny (wskazywanie błędów i wołanie o reformy), tolerancji religijnej. Pielęgnował mit sarmacki, jego ideały, świetną przeszłość.

Studium o Wacławie Potockim. W trzechsetną rocznicę śmierciJan Malicki
Jan Malicki Studium o Wacławie Potockim. W trzechsetną rocznicę śmierci

Atmosfera tych lat, wojny polsko‑szwedzkie, rozłamy wśród pozornie jednolitej braci szlacheckiej na tle postawy wobec Karola Gustawa, kategoryczne utożsamianie różnowiercy ze zdrajcą, pogromy szlachty, zwłaszcza ariańskiej, przez wojska królewskie, ale i „bursy” zbójeckie, spustoszenie siane przez oddziały Rakoczego, także przecież innowiercy, wreszcie słynne śluby lwowskie Jana Kazimierza oraz edykt banicyjny z 1658 roku doprowadziły do wyraźnej polaryzacji poglądów społecznych. Ujawniających się w […] utożsamianiu pojęć Polak i katolik. Wówczas też coraz częstsze stają się konwersje różnowierców. W tym też czasie i Wacław Potocki dokonał jakże ważkiego dla swojego dalszego życia wyboru. Przeszedł na katolicyzm. I znowu badacze zaczęli stawiać pytania: Kiedy? Z jakich przyczyn? Z czyjego poduszczenia? Czy z neoficką gorliwością związał się głęboko z doktryną Kościoła katolickiego, czy też pozostał do śmierci kryptoarianinem? […]

Nie wiemy, kiedy dokonał on konwersji, brak jest dokumentu chrztu, gdyż […] kronika parafialna w Bieczu, gdzie mógł zostać ochrzczony, datuje się od roku 1769 […]. Również i w Łużnej, gdzie Potocki winien uczynić confessio fideij0000000CXB1v38_000tp00Tconfessio fidei, księgi metrykalne istnieją od 1794 roku. Tak więc oficjalne dokumenty kościelne nie zachowały się. Są natomiast inne, pośrednie, co prawda, informacje dotyczące owego ważnego dla poety kroku. […] Tak ważną decyzję podjął więc być może między rokiem 1656–1658 […].

j0000000CXB1v38_00000_BIB_003Jan Malicki, Studium o Wacławie Potockim. W trzechsetną rocznicę śmierci, Katowice 1996, s. 32–33.
j0000000CXB1v38_000tp00T
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

W twórczości Wacława Potockiego bardzo często można znaleźć gorzką ocenę współczesnego mu świata. Nie oznacza to jednak, że twórca nie potrafił się śmiać. W wielu utworach poeta zawarł komizm, niekoniecznie satyryczny lub ironiczny.

Na Ogród nie wyplewionyWacław Potocki
Wacław Potocki Na Ogród nie wyplewiony

Czemu, choć ich tak wiele rodząc kładzie zdrowie,
Chociaż Pismo od mężczyzn słabszymi je zowiej0000000CXB1v38_000tp00UPismo od mężczyzn słabszymi je zowie,
Białych głów jest na świecie więcej niżeli tych?
Nie badając sekretów przyrodzenia skrytych,
Tak ktoś, o to pytany, niewiele myślęcy
Odpowiedział: „Bo złego niż dobrego więcej”.

j0000000CXB1v38_00000_BIB_001Wacław Potocki, Na Ogród nie wyplewiony, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. Janusz S. Gruchała, Wrocław 1992, s. 118–119.
Ćwiczenie 6.1

Opisz sytuację ukazaną w wierszu.

Ćwiczenie 6.2

Czego w wierszu dotyczy męski i żeński świat poetyckich pytań i odpowiedzi na nie? Co sądzisz o tym przeciwstawieniu?

Ćwiczenie 6.3

Wyjaśnij, na czym polega i  jak został osiągnięty komizm wiersza.

j0000000CXB1v38_000tp00U
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Twórczość Wacława Potockiego jest tak obszerna i różnorodna, że dziś bywa traktowana jako niezwykle cenne źródło wiedzy na temat sposobu postrzegania świata przez człowieka, a zwłaszcza przez polskiego szlachcica. Nie przypadkiem XX- i XXI‑wieczne opracowania dotyczące polskiej szlachty epoki baroku zawierają wiele cytatów zaczerpniętych właśnie z Potockiego.

j0000000CXB1v38_0000007C
JPOL_E3_E4_Konteksty

Zbytki polskie

Zbytki polskieWacław Potocki
Wacław Potocki Zbytki polskie

O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?
Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy;
Żeby srebrem pachołków od głowy do stopy,
Sługi odziać koralem, burkateląj0000000CXB1v38_000tp00Vburkatelą stropy;
Żeby na paniej perły albo dyjamenty,
A po służbach złociste świeciły się sprzęty;
Żeby pyszne aksamit puszyły sobole;
Żeby im grały trąby, skrzypce i wijole;
Żeby po stołach w cukrze piramidy stały
I winem z suchych groznówj0000000CXB1v38_000tp00Wgroznów wspienione kryształy.
Już ci niewiasty złotem trzewiki, niestotyj0000000CXB1v38_000tp00Xniestoty,
Mężowie nim wszeteczne wyszywają boty,
Już perły, już kanakij0000000CXB1v38_000tp00Ykanaki noszą przy kontuszach;
Poczekawszy, będą je nosili na uszach.
Żeby w drodze karety, w domu drzwi barwianij0000000CXB1v38_000tp00Zbarwiani
Strzegli z zapalonymi lontami dragani –
O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża,
Choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża,
Choć na borg umierają żołnierze niepłatni,
Choć na oczy widzą jej peryjod ostatnij0000000CXB1v38_000tp010peryjod ostatni,
Że te wszytkie ich pompy, wszytkie ich splendece
Pogasną jako w wodzie utopione świece.
Przynajmniej, kiedy się tak w świeckie rzeczy wdadzą,
Porzuciwszy niebieskie, niechaj o nich radzą,
Żeby dzieciom zostały, żeby w nich spokojnie
Dożyli, niechaj myślą z pogany o wojnie,
Kiedy nie chcą wojować z światem i z zuchwalem,
Choć w Panu oczywisty mają przykład, ciałem.

j0000000CXB1v38_00000_BIB_004Wacław Potocki, Zbytki polskie, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, oprac. Janusz Gruchała, Wrocław 1992, s. 194–195.
Ćwiczenie 7

Wynotuj z wiersza wszystkie zbytki polskie i opisz, na czym one polegają.

j0000000CXB1v38_000tp00V
j0000000CXB1v38_000tp00W
j0000000CXB1v38_000tp00X
j0000000CXB1v38_000tp00Y
j0000000CXB1v38_000tp00Z
j0000000CXB1v38_000tp010
j0000000CXB1v38_00000081
JPOL_E3_E4_Preteksty

Lekko czy poważnie?

Ćwiczenie 8

Wacław Potocki zasugerował, że wolimy utwory lekkie (fraszki), a nie - poważne, wymagające uwagi i skupienia. Czy takie oczekiwania wobec literatury są niewłaściwe? Przygotujcie się do dyskusji na ten temat.

j0000000CXB1v38_00000086
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 9

Przeczytaj podany wiersz Wacława Potockiego. Porównaj jego treść i formę z Hymnem [Czego chcesz od nas, Panie…] Jana Kochanowskiego. Napisz wypracowanie zawierające wnioski porównawcze o obu wierszach.

Czego chcesz, Wieczny Boże, za swoje dobroci,
Które każda godzina w człowieku stokroci?
Karmisz, poisz, odziewasz, wczasom opatrujesz,
A co większa, że wieczny żywot nam gotujesz;
Zgoła dusza i ciało każdodziennie znają
Niezmierne dary twoje, które nie ustają,
Tak iż żywot człowieczy nic nie jest inszego,
Tylko rejestr obszerny dobrodziejstwa twego.
Choćbyś w kościele mieszkał ręką uczynionym,
I świat Cię nie ogarnie, acz jest tak przestronym.
Złota nie chcesz i skarbów, twoje to są wszytki,
Które ziemia i morze daje nam pożytki,
Ani ofiar i z tłustych cielców krwie kurzawy:
I człek, i zwierz, i bydło – twoje to są sprawy;
Przetóż Cię wdzięcznym sercem za twe hojne dary
Sławimy, inszej przed Cię nie mając ofiary.
Niebo twój czyn, na którym mierzą wszytkie czasy
Od Ciebie nakręcone ogniste kompasyj0000000CXB1v38_000tp011kompasy;
I ziemia rąk twych dzieło, i wody zamknione,
Rozlicznymi tworami wszędy napełnione.
Któż rzekom i krynicom przysparza ciekącej
Wody? któż spuszcza rosy w letny znój gorący?
Któż chłodzi deszczem ziemię, a zemdlone zioła
Obczerstwiaj0000000CXB1v38_000tp012Obczerstwia, zali nie Ty sam, o Panie, zgoła?
Tobie kwoli barwiste sieje wiosna kwiecie
I sowity urodzaj ziemia daje lecie,
Tobie jesień owoce przynosi doźrałej0000000CXB1v38_000tp013doźrałe,
A zima ziemię kryje w swoje płaszcze białe.
Niezliczone twe czyny wszechmocne, zaiste,
Niepojęte roboty, o Panie, wieczyste.
Bądźże tedy na wieki od nas pochwalony
Za wszytkie dobrodziejstwa, Boże nieskończony.
Żywże nas, póki raczysz, w tej ziemskiej niskości,
Tylko niech w twojej będziem zawsze opatrzności.

R1DOtjorjKhLj1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000CXB1v38_000tp013
j0000000CXB1v38_000tp012
j0000000CXB1v38_000tp011