Pogoda przez cztery pory roku
W naszym kraju występują cztery główne pory roku: wiosna, lato, jesień i zima, a każdą z nich wyróżnia inny krajobraz i warunki pogodowe. Wiosną dni stają się coraz dłuższe, a przyroda budzi się do życia: łąki okrywają się kwiatami, w lasach rozbrzmiewa śpiew ptaków. Latem dni są coraz cieplejsze, dojrzewają zboża i owoce, zwierzęta mają pod dostatkiem pokarmu. Jesienią liście na drzewach zmieniają kolory, a w lasach rosną grzyby. Natomiast zimą przyroda zamiera, noce są dłuższe niż dni, zaś z nieba spada puszysty śnieg.
jakie wyróżniamy składniki pogodowe;
jak prowadzić obserwacje pogody;
jak temperatura wpływa na pogodę.
Wyjaśnisz związek pomiędzy zmianami pogody w ciągu roku a ruchem obiegowym i obrotowym Ziemi.
Opiszesz, jak przebiega pozorna wędrówka Słońca po widnokręgu w ciągu roku.
Scharakteryzujesz pogodę o danej porze roku.
1. Cztery pory roku
Planeta Ziemia krąży wokół Słońca – jedno okrążenie zajmuje jej cały rok (ok. 365 dni). Jednocześnie Ziemia kręci się wokół własnej osiosi. Oś ta jest pochylona w stosunku do orbity, czyli toru, po którym Ziemia porusza się wokół Słońca. Powoduje to, że Słońce oświetla ziemskie półkule nierównomiernie.
Ruch Ziemi wokół Słońca w połączeniu ze stałym nachyleniem osi ziemskiej sprawia, że w ciągu roku zachodzą regularne zmiany oświetlenia różnych części naszej planety. Wiąże się to z cyklicznymi zmianami temperatury i tym samym – pogody. To dlatego możemy zaobserwować następujące po sobie pory roku, które różnią się nasłonecznieniemnasłonecznieniem i warunkami pogodowymi. Na obszarze klimatu umiarkowanego występują cztery pory roku: wiosna, lato, jesień i zima. Niekiedy oprócz nich wyróżnia się pory przejściowe: przedwiośnieprzedwiośnie, poleciepolecie oraz przedzimieprzedzimie.
Przez 6 miesięcy bardziej oświetlona jest półkula północna. Dni są wtedy dłuższe, a Słońce znajduje się wysoko na niebie. Dzięki temu powierzchnia planety bardziej się nagrzewa. Na półkuli północnej trwają wówczas wiosna i lato.
Przez kolejne 6 miesięcy bardziej oświetlona jest półkula południowa. W tym czasie na półkuli północnej dni są krótkie, a powierzchnia planety słabo się nagrzewa. Trwają tam wówczas jesień i zima.
Oprócz kalendarzowych pór roku można wyznaczyć termiczne pory roku – ich początek jest zależny od przekroczenia pewnej temperatury. Przeczytasz o tym w e‑materiale „Zmiany pogodyZmiany pogody”.
2. Pogoda przez cały rok
Ilość energii słonecznej docierającej do powierzchni Ziemi określana jest jako nasłonecznienie. Nasłonecznienie jest ściśle związane z temperaturą powietrza, natomiast zmiany temperatury wpływają na ciśnienie atmosferyczne. Pociąga to za sobą występowanie różnych zjawisk pogodowych, które są charakterystyczne dla danej pory roku. Obejmują one takie składniki pogody jak zachmurzenie, opady atmosferyczne i wiatr.
Więcej informacji na temat składników pogody znajdziesz w e‑materiale: „Jak mierzymy składniki pogody?Jak mierzymy składniki pogody?”.
Jaskółka i pszczółka lata, znakiem to wiosny dla świata
Wiosna to pora roku zaczynająca się z dniem równonocyrównonocy wiosennej i trwająca do przesileniaprzesilenia letniego – na północnej półkuli Ziemi trwa od ok. 21 marca do ok. 22 czerwca (na półkuli południowej w tym czasie jest jesień). W meteorologiimeteorologii wiosna obejmuje miesiące: marzec, kwiecień i maj.
Na pewno znasz przysłowia „W marcu jak w garncu” oraz „Kwiecień plecień, bo przeplata trochę zimy, trochę lata”. Są one wyrazem tego, że wiosna to czas, gdy temperatura rośnie, średnio od 5 °C do 15 °C. Dzięki temu śnieg się topi, jednak wciąż mogą też występować przymrozki. Słońce świeci mocniej i dłużej, a jednocześnie często pada deszcz lub deszcz ze śniegiem. Pogoda jest więc bardzo zmienna. Od pierwszego dnia wiosny (gdy dzień trwa tyle samo co noc) dni stają się coraz dłuższe, a noce coraz krótsze.
Na początku lata ranne grzmoty są zapowiedzią rychłej słoty
Lato to pora roku zaczynająca się z dniem przesilenia letniego i trwająca do dnia równonocy jesiennej. Na półkuli północnej Ziemi trwa od ok. 22 czerwca do ok. 23 września (na półkuli południowej w tym czasie jest zima). W meteorologii obejmuje miesiące: czerwiec, lipiec i sierpień.
Ta pora roku charakteryzuje się najwyższymi temperaturami powietrza. Jest ciepło, powyżej 15°C, choć zdarzają się również upalne dni (powyżej 27°C). Słońce góruje wysoko, dni są dłuższe niż noce, ale stają się coraz krótsze. Upały są nierzadko związane z występowaniem gwałtownych burz i ulew bądź przelotnych deszczów, również z gradem. Mogą im towarzyszyć silne porywy wiatru. Gdy jednocześnie pada deszcz i świeci słońce, można zaobserwować tęczę.
Informacje na temat powstawania burz znajdziesz w materiale „Jak powstaje burza?Jak powstaje burza?”.
Jaki pierwszy wrzesień, taka będzie jesień
Jesień to pora roku zaczynająca się z dniem równonocy jesiennej i trwająca do dnia przesilenia zimowego. Na półkuli północnej Ziemi trwa od ok. 23 września do ok. 22 grudnia (na półkuli południowej w tym czasie jest wiosna). W meteorologii jesień obejmuje miesiące: wrzesień, październik i listopad.
Jesienią temperatura jest łagodna i wynosi od 5°C do 15°C. Często występują deszcze. Jeśli przy ziemi panują już przymrozki, opad przyczynia się do powstania gołoledzi. Charakterystycznym zjawiskiem dla jesieni są również mgły. Od pierwszego dnia jesieni (gdy dzień trwa tyle samo co noc) dni stają się coraz krótsze i trwają krócej niż noce.
Jak niedźwiedź budę buduje, to zima się szykuje
Zima to pora roku zaczynająca się z dniem przesilenia zimowego i trwająca do dnia równonocy wiosennej. Na półkuli północnej Ziemi trwa od ok. 22 grudnia do ok. 21 marca (na półkuli południowej w tym czasie jest lato). W meteorologii zima obejmuje miesiące: grudzień, styczeń i luty.
Ta pora roku charakteryzuje się najniższymi temperaturami powietrza (średnio od 5°C do 0°C). Jednak często panują ujemne temperatury (poniżej °C), a nawet silne mrozy. Opady atmosferyczne, zazwyczaj w postaci śniegu, są umiarkowane. Gdy opadom śniegu towarzyszy silny wiatr, występuje zawieja. Dzień jest krótszy od nocy, jednak stopniowo się wydłuża.
Czy wiesz jakie są cechy pogody charakterystyczne dla każdej pory roku? Sprawdź się.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DcreJ7bHr
Pogoda przez cztery pory roku.
Dwudziestego pierwszego marca, w dniu równonocy wiosennej, która jest początkiem wiosny, Słońce wschodzi dokładnie na wschodzie, a zachodzi dokładnie na zachodzie. Dzień i noc trwają więc tyle samo: po dwanaście godzin. Następnie dni stają się coraz dłuższe, ponieważ Słońce zatacza coraz większe łuki pod widnokręgiem.
Dwudziestego drugiego czerwca, w dniu przesilenia letniego, które jest początkiem lata, Słońce wschodzi na północnym wschodzie, a zachodzi na północnym wschodzie. Jest to najdłuższy dzień w roku, ponieważ Słońce zatacza wówczas na niebie największy łuk i tym samym „wznosi się” najwyżej nad horyzont. Następnie noce stopniowo się wydłużają, a dni stają się coraz krótsze. Zbliża się jesień.
Dwudziestego trzeciego września, w dniu równonocy jesiennej, która jest początkiem jesieni, Słońce znów wschodzi dokładnie na wschodzie i zachodzi na zachodzie, a dzień i noc trwają po dwanaście godzin. Słońce zatacza coraz mniejsze łuki na niebie, dni stają się coraz krótsze. Słabo nasłoneczniona powierzchnia Ziemi jest coraz bardziej wychłodzona.
Dwudziestego drugiego grudnia, w dniu przesilenia zimowego, które jest początkiem zimy, Słońce zatacza nad Ziemią najmniejszy łuk w roku. Wschodzi na południowym wschodzie i zachodzi na południowym zachodzie. Jest to tym samym najkrótszy dzień w roku i kolejne dni stają się coraz dłuższe: Słońce stopniowo się wznosi i zatacza coraz szersze łuki. Gdy łuk znajdzie się dokładnie na wschodzie i zachodzie, rozpocznie się znów wiosna.
Wymień zjawiska pogodowe charakterystyczne dla jesieni.
Wyjaśnij, jakie są przyczyny pojawiania się powodzi wiosną.
Wyjaśnij, dlaczego burze występują latem, a nie zimą.
3. Gra edukacyjna
Sprawdź swoją wiedzę na temat zmian pogody w ciągu roku.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DcreJ7bHr
Sprawdź swoją wiedzę na temat pogody w ciągu roku
Wyjaśnij, dlaczego na całej kuli ziemskiej nie panuje ta sama pora roku.
Wyjaśnij, dlaczego wiosną i jesienią można się spotkać z naprzemiennie występującymi opadami deszczu i śniegu.
Podsumowanie
Nachylenie osi obrotu w połączeniu z ruchem obiegowym sprawia, że na Ziemi występują pory roku.
Wiosna na półkuli północnej zaczyna się 21 marca, lato 22 czerwca, jesień 23 września, natomiast zima 22 grudnia.
Wiosną i jesienią panuje umiarkowana temperatura (zbliżona długość dnia i nocy), latem wysoka (długie dni), a zimą niska (krótkie dni).
Opadami charakterystycznymi dla wiosny i jesieni są deszcz, śnieg oraz deszcz ze śniegiem.
Opadem dominującym zimą jest śnieg.
Latem pada deszcz, czasem grad, występują również burze.
Słownik
nauka zajmująca się badaniem składników pogody
moc promieniowania słonecznego na danej powierzchni
spadająca z chmur woda w postaci deszczu, śniegu lub gradu
linia prosta będąca osią obrotu kuli ziemskiej; wyznacza ona bieguny geograficzne Ziemi: północny i południowy
stan atmosfery w danym czasie na danym obszarze; wpływają na nią procesy zachodzące w warstwie atmosfery najbliższej powierzchni Ziemi
wczesna jesień; okres przejściowy między latem a jesienią; przypada na wczesną jesień kalendarzową; średnie dobowe temperatury powietrza wahają się między 15 a 10°C (za początek termicznej jesieni na terenie Polski uznaje się okres, gdy średnia dobowa temperatura waha się między 5 a 10°C)
wczesna wiosna; okres przejściowy między zimą a wiosną; przypada na koniec marca i początek kwietnia; charakteryzuje je zmienna pogoda – cieplejsze, pogodne dni występują na zmianę z zimnymi (z mrozem i śniegiem lub ze śniegiem i deszczem); średnia dobowa temperatura powietrza wynosi 0–5°C
inaczej szaruga jesienna; okres przejściowy między jesienią a zimą; przypada na listopad i początek grudnia; charakteryzują je duże zachmurzenie, częste opady (nieraz już śnieżne) i mgły; średnia dobowa temperatura powietrza wynosi 0–5°C
moment, w którym Słońce osiąga największe odchylenie od równika; występuje dwa razy w roku: ok. 24 czerwca (przesilenie letnie – wówczas dzień na północy i noc na południowej półkuli Ziemi mają maksymalną długość) i 22 grudnia (przesilenie zimowe – wówczas dzień na północy i noc na południowej półkuli są najkrótsze)
zrównanie dnia z nocą – długość dnia równa się wówczas długości nocy; zdarza się dwa razy w roku: 20/21 marca (równonoc wiosenna na półkuli północnej) i 22/23 września (równonoc jesienna na półkuli północnej)
Zadania
Korzystając z informacji zamieszczonych w lekcjach pokrewnych oraz w Internecie wyjaśnij, czym różni się nasłonecznienie i usłonecznienie.
Wyjaśnij, dlaczego latem często występują burze.
Notatnik
Bibliografia
Jan Flis, Szkolny słownik geograficzny, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985.
Jan Amos Jelinek, Teorie wyjaśniające zjawiska astronomiczne u dzieci i dorosłych, w: „Edukacja Biologiczna i Środowiskowa” 2016, nr 1, s. 45- 52.
Bernadeta Niesporek‑Szamburska, Dziecięca konceptualizacja czasu w językowym obrazie pór roku. w: „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” 2009, nr 20, s. 141‑151.
Katarzyna Szyga‑Pluta, Zmienność termicznych pór roku w Poznaniu, w: „Badania Fizjograficzne” 2011, r. II, seria A, s. 181–195.