Pojezierza
Tysiące lat temu na tereny północnej Polski kilkakrotnie nasuwał się gruby na setki metrów lodowiec. Naniósł on wraz z lodem ogromne głazy, drobne okruchy skał i glin. Kiedy wreszcie zrobiło się cieplej i lodowiec się wycofał, pozostawił po sobie niezwykły krajobraz pojezierzy.
jakie jest ukształtowanie terenu Polski;
co to są jeziora i jakie jest ich znaczenie w przyrodzie.
wskazywać na mapie położenie pojezierzy;
charakteryzować klimat pojezierzy;
wskazywać znaczenie turystyczne pojezierzy.
1. Położenie i ukształtowanie pojezierzy
Tysiące lat temu w wyniku ochłodzenia klimatu część powierzchni obecnej Polski pokryta została grubą warstwą lodu. Lodowiec żłobił powierzchnię Ziemi, a gdy się wycofał, odsłonił bardzo urozmaiconą rzeźbę terenu. Skutkiem działalności lodowca są m.in. wzgórza morenowewzgórza morenowe, liczne jeziora oraz głazy narzutowegłazy narzutowe. Obszary charakteryzujące się pagórkowatym terenem i obecnością opisanych form nazywamy pojezierzamipojezierzami.
Wspólne cechy pojezierzy to:
liczne jeziora o różnych kształtach i głębokości;
pagórkowata, bardzo urozmaicona powierzchnia terenu i stosunkowo nieduże, typowe dla nizin wyniesienie przeważnie nieprzekraczające 200 m n.p.m.;
obecność wielkich kamieni, tzw. głazów narzutowych;
liczne torfowiskatorfowiska będące pozostałościami po zarośniętych jeziorach.
Na obszarze Polski wyróżniamy obecnie trzy główne pojezierza. Pojezierze Pomorskie położone jest na południe od pasa pobrzeży. Na jego terenie leży ok. 5 tys. jezior, które z reguły są niewielkich rozmiarów. Pojezierze Mazurskie leży na wschód od Pojezierza Pomorskiego. Znajduje się tu ok. 3 tys. jezior, które z reguły są duże. Pojezierze Wielkopolskie leży na południe od Pojezierza Pomorskiego. Znajduje się tutaj najmniej jezior i mają one niewielkie rozmiary.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1IBUamNn
Posługując się mapą, wskaż największe jeziora oraz miasta każdego z pojezierzy.
Ludność zamieszkująca część Pojezierza Pomorskiego to Kaszubi. Wielu z nich używa na co dzień języka kaszubskiego, który różni się od polskiego. Język kaszubski jest nauczany w niektórych szkołach na Pomorzu; nawet niektóre tablice informacyjne zawierają opisy w dwóch językach: polskim i kaszubskim.
2. Przyroda pojezierzy
Naturalną roślinnością pojezierzy są lasy bukowe i mieszane na zachodzie; w miarę przesuwania się na wschód przeważają bory sosnowe. Szczególnie cenne przyrodniczo są lasy Pojezierza Pomorskiego (Puszcza Drawska i Bory Tucholskie) oraz Mazurskiego (Puszcza Piska).
Na pojezierzach ze względu na sprzyjające warunki żyje większość występujących w Polsce gatunków ssaków oraz setki gatunków ptaków, liczne jaszczurki i węże, żaby i ropuchy, a w jeziorach sporo gatunków ryb. Z tego powodu znajduje się tutaj wiele rezerwatów przyrody. Podłoże na pojezierzach jest piaszczyste lub gliniaste, a gleby są mało urodzajne, jednak można napotkać tu pola uprawne, a także łąki i pastwiska.
Lato na pojezierzach jest chłodniejsze niż na przykład na pobrzeżu. We wschodniej części Pojezierza Mazurskiego zimy są mroźne, lata natomiast – krótkie, ale pogodne. Na pozostałej części obszaru pojezierzy zimy nie są aż tak mroźne.
3. Znaczenie pojezierzy
Pagórkowaty teren i ubogie gleby ograniczają działalność człowieka na pojezierzach. Rolnictwo ma lepsze warunki jedynie na Pojezierzu Wielkopolskim. Przemysł rozwinął się głównie w dużych miastach. Spore znaczenie ma przemysł drzewny – w lasach pojezierzy pozyskuje się wiele gatunków drzew, przede wszystkim świerków, sosen i buków. Wyrabia się z nich meble, elementy do budowy domów, papier i wiele innych produktów. Na pojezierzach wydobywa się także spotykane tam skały: piasek i glinę.
Ogromne znaczenie pojezierza mają za to dla turystyki. Urozmaicony krajobraz, czyste powietrze, lasy, jeziora i zachowana w dobrym stanie przyroda przyciągają wielu turystów. Aby ograniczyć wpływ człowieka na środowisko, wytycza się piesze i rowerowe szlaki turystyczne. Na wielu rzekach i kanałach organizuje się spływy kajakowe. Najwięcej tego typu atrakcji oferowanych jest na Pojezierzu Mazurskim.
Korzystając z atlasów, map i informacji w Internecie, wybierz i opisz miejsce na pojezierzach, które uważasz za najciekawsze.
Podsumowanie
Na obszarze Polski wyróżniamy trzy duże pojezierza: Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Mazurskie.
Środowisko przyrodnicze pojezierzy jest bardzo bogate i zróżnicowane.
Turystyka jest działem gospodarki, który ma na pojezierzach znakomite warunki rozwoju.
W taki sposób zaplanuj trasę wycieczki na jedno z pojezierzy, aby odwiedzić przynajmniej jedno miasto, jedno jezioro i jeden kompleks leśny.
Zobacz także
Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazu
Jak ludzie zmieniają krajobraz?
Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?
Słowniczek
skała przyniesiona przez lodowiec na dany obszar
obszar charakteryzujący się urozmaiconą rzeźbą terenu, występowaniem dużej ilości jezior oraz różnych, dobrze zachowanych form rzeźby (terenu), które są wynikiem działalności lodowca
teren podmokły, porośnięty przez specyficzną roślinność, która po obumarciu, dzięki trwałemu nawodnieniu, przekształca się w torf
naturalne wzniesienie terenu wytworzone z materiału skalnego naniesionego przez lodowiec, zazwyczaj o niewielkiej wysokości i łagodnych stokach
Zadania
Uzupełnij zdania wyrażeniami z listy.
doły, góry, tektoniczne, lasów, dna morskiego, miast, lodowe, terenu, lądolodowe, narzutowe, zapadliska, wzgórza, polodowcowe, przybrzeżne, pośniegowe, śniegowe
Ostatnie zlodowacenie pozostawiło po sobie .......................... morenowe, jeziora .........................., głazy .......................... i inne polodowcowe formy ukształtowania ...........................
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących turystki na pojezierzach.
| Prawda | Fałsz | |
| Jaskinie są głównymi atrakcjami turystycznymi pojezierzy. | □ | □ |
| Na pojezierzach jest wiele tras kajakowych i żeglarskich. | □ | □ |
| Pojezierza są piękne, ale nie ma tam lasów. | □ | □ |
| Na pojezierzach powstało wiele rezerwatów przyrody. | □ | □ |
| Pojezierza są obszarem rolniczym niedostępnym dla turystów. | □ | □ |
Wybierz gałęzie przemysłu spotykane na polskich pojezierzach.
- hutnictwo żelaza i stali
- rafinerie ropy naftowej
- górnictwo węgla kamiennego
- produkcja samolotów
- stocznie statków morskich
- przemysł drzewny
- wydobycie piasków i gliny
Wybierz cechy wyróżniające pojezierza spośród innych krain geograficznych Polski.
- bardzo duża liczba jezior
- bardzo dobre gleby
- wzgórza pochodzenia lodowcowego
- brak lasów
- piaski i gliny w podłożu
- płaska, równinna powierzchnia terenu
- liczne głazy narzutowe
- rozległe depresje
- wysokie, klifowe wybrzeża jezior
- brak jezior
Wybierz nazwy polskich pojezierzy.
- Pojezierze Pomorskie
- Pojezierze Bałtyckie
- Pojezierze Szczecińskie
- Pojezierze Wielkopolskie
- Pojezierze Mazurskie
- Pojezierze Mazowieckie
- Pojezierze Beskidzkie
- Pojezierze Małopolskie
- Pojezierze Sudeckie
Oceń prawdziwość stwierdzeń dotyczących walorów przyrodniczych pojezierzy.
| Prawda | Fałsz | |
| Na obszarze pojezierzy nie występują gady. | □ | □ |
| Ptaki mają na pojezierzach dobre warunki życia. | □ | □ |
| Lasy bukowe nie występują na pojezierzach. | □ | □ |
| Na pojezierzach rosną często lasy sosnowe. | □ | □ |
| W miejsce zanikających jezior często powstają torfowiska. | □ | □ |