Polityka zagraniczna nazistowskich Niemiec. Ekspansja

W Niemczech radykalny zwrot nastąpił w 1932 r. W wyborach parlamentarnych zwycięstwo odniosła Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników (NSDAP), w wyniku czego w 1933 r. kanclerzem został Adolf Hitler. Rok później, po śmierci prezydenta Paula von Hindenburga, przejął także funkcję głowy państwa i ogłosił się Führerem.

Po zdobyciu władzy Hitler rozpoczął realizację programu zawartego w Mein Kampf. W ciągu kilku miesięcy zlikwidował wszelkie konkurencyjne organizacje oraz wolną prasę i stworzył system dyktatorski. Zaczął również budować militarną potęgę III Rzeszy, łamiąc przy tym postanowienia traktatu wersalskiego. Przy całkowitej bierności prowadzących politykę appeasementu państw zachodnich przywrócił obowiązkową służbę wojskową, stworzył silne lotnictwo, wojska pancerne i marynarkę wojenną. W 1938 r. był już gotowy do aneksji terytorialnych oraz budowy Wielkich Niemiec.

Niemcy ograniczone postanowieniami traktatu wersalskiego

Alianci po zakończeniu I wojny światowej nałożyli na przegrane Niemcy ogromne ograniczenia. Zgodnie z zapisami traktatu pokojowego w Wersalu (28 czerwca 1919 r.) Niemcy utraciły znaczną część terytoriów: Alzację i Lotaryngię przejęła Francja, okręgi Eupen, Malmédy i Morenset - Belgia, zaś Wielkopolskę i Pomorze Wschodnie - bez Gdańska, który został wolnym miastem - Polska. W sumie obszar Niemiec skurczył się o ⅛, a od kraju odpadły terytoria zamieszkiwane przez około sześciu milionów ludzi. Ponadto pokonani musieli zapłacić olbrzymią kontrybucję: 132 miliardy marek w złocie: kwotę, której wyniszczone ekonomicznie na skutek wojny i okrojone terytorialnie Niemcy nie były w stanie zapłacić.

Przywódcy Francji, Wielkiej Brytanii i USA zadbali  o poważne ograniczenie potęgi militarnej Niemiec. Armia niemiecka nie mogła przekraczać liczby stu tysięcy zawodowych żołnierzy, pozbawionych ciężkiego sprzętu bojowego: samolotów, czołgów oraz łodzi podwodnych. Stan niemieckiej marynarki wojennej został ograniczony do sześciu pancerników, sześciu lekkich krążowników i kilkudziesięciu jednostek innego typu. Powszechny pobór do wojska został całkowicie zakazany. Niemcy powszechnie nazywali postanowienia wersalskie „dyktatem” i uważali je za wyjątkowo krzywdzące i upokarzające.

Plany polityczne Hitlerowców

Niechęć Niemców wobec traktatu pokojowego zręcznie wykorzystywał w swojej propagandzie przywódca nazistów Adolf Hitler, który zawzięcie występował przeciwko „wersalskiej hańbie”. Jednocześnie roztaczał przed rodakami wizję wielkiej Rzeszy, „od Kłajpedy do Bratysławy i od Królewca do Strasburga”. Wstępem do realizacji projektu miała być odbudowa potężnej i nowoczesnej armii. W poufnych rozmowach ze swoimi współpracownikami Hitler snuł już jednak wizje przyszłej wielkiej wojny, ekspansji w kierunku Europy Wschodniej, a następnie bezwzględnej germanizacji podbitych terenów.

R1Rvq67vdI4Lk

Mapa prezentuje środkową i wschodnią Europę po pierwszej wojnie światowej. Ukazane jest terytorium Niemiec, które straciły w wyniku traktatu wersalskiego 70 tysięcy kilometrów kwadratowych swojego terytorium. W wyniku ustaleń Francja odzyskała Alzację i północno‑wschodnią Lotaryngię. Belgia uzyskała dwa pograniczne powiaty dotąd należące do Prus: Eupen i Malmedy. Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w pierwszym i drugim rozbiorze: większą część Wielkopolski i znaczną część byłych Prus Królewskich; ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku część górnośląskiego zagłębia przemysłowego z Katowicami i Chorzowem. Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa. Dania uzyskała po plebiscycie przeprowadzonym w 1920 r. północną część Szlezwiku. Czechosłowacja uzyskała mały skrawek Górnego Śląska. Luksemburg, który do tego czasu wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony. Na północnych, wschodnich, południowych i zachodnich granicach Niemcy miały wyznaczony szeroki pas ziem, gdzie obowiązywał zakaz modyfikacji i tworzenia nowych fortyfikacji. Zaznaczone zostały na mapie także tereny zachodniej ekspansji okupacji Nadrenii na obszarze Belgii (Eupen i Malmedy zaczęły przynależeć do Belgii), a także na obszarze Francji (Alzacja‑Lotaryngia stała się własnością Francji). Wskazane zostały także powstałe po rozpadzie Cesarstwa Niemieckiego, Cesarstwa Austro‑Węgier oraz caratu Rosji, czyli: Polska, Litwa, Czechosłowacja, Austria, Węgry.

Hitler zdawał sobie sprawę z wielkich obaw, jakie wywoływały w Europie jego deklaracje. Dlatego początkowo starał się przedstawiać jako miłośnik pokoju i sprawiedliwy krytyk krzywdzącego dla Niemców traktatu wersalskiego. Aby umocnić swój wizerunek pokojowego polityka, 26 stycznia 1934 r. zawarł z Polską układ o niestosowaniu przemocy. Jednocześnie podejmował jednak agresywne działania na arenie międzynarodowej. Na przykład w 1933 r. wycofał niemiecką delegację z międzynarodowej konferencji rozbrojeniowej w Genewie oraz wyprowadził Niemcy z pokojowej organizacji międzynarodowej – Ligi Narodów. Rok później naziści podjęli nieudaną próbę zamachu stanu w Austrii.

Złamanie traktatu wersalskiego. Niemcy się zbroją

W marcu 1935 r.,  III Rzesza wypowiedziała klauzule traktatu wersalskiego, które nakładały na Niemcy ograniczenia militarne, a Hermann Göring poinformował o istnieniu niemieckiego lotnictwa wojskowego (Luftwaffe). Władze ogłosiły też rozbudowę armii do liczby pół miliona żołnierzy. W Niemczech rozpoczął się okres intensywnych zbrojeń, a dotychczasowa nazwa armii, Reichswehra, zmieniła się na Wehrmacht. Niemcy położyli szczególny nacisk na rozwój nowoczesnej broni pancernej oraz lotnictwa. Początkowo Hitler nie zdecydował się na poważną rozbudowę marynarki wojennej (Kriegsmarine), gdyż liczył na sojusz z wciąż największą potęgą morską ówczesnego świata – Wielką Brytanią.

Ekspansja Niemiec: Aneksja Austrii

Wiosną 1938 r. Adolf Hitler przystąpił do realizacji planu budowy Wielkich Niemiec. Pierwszym etapem było włączenie do III Rzeszy Austrii. Wcześniej dokonał ważnych zmian kadrowych w najwyższych władzach III Rzeszy. Ministrem spraw zagranicznych został Joachim von Ribbentrop, wymieniono również niektórych ambasadorów. Hitler objął osobiście dowództwo niemieckich sił zbrojnych, a funkcję szefa nowo utworzonego Naczelnego Dowództwa Wehrmachtu (Oberkommando der Wehrmacht) powierzył gen. Wilhelmowi Keitelowi.

Dzięki aneksji Austrii potencjał demograficzny, gospodarczy i militarny III Rzeszy ogromnie wzrósł. Ludność III Rzeszy powiększyła się o 7 mln osób, w ręce niemieckie dostały się banki austriackie wraz ze znajdującym się w nim złotem. Niemiecką gospodarkę zasiliły nieźle rozwinięty przemysł oraz zasoby bogactw naturalnych, przede wszystkim węgla brunatnego. III Rzesza uzyskała też bezpośrednie granice z Włochami, Węgrami i Jugosławią oraz osaczyła od południa kolejny cel roszczeń terytorialnych: Czechosłowację.

Państwa europejskie były zaskoczone nie tyle samą aneksją Austrii, ile tempem i sprawnością jej przeprowadzenia. Państwa Zachodnie przyjęły Anschluss z niezadowoleniem, ale nie zdobyły się na zdecydowaną reakcję – Anglia i Francja złożyły jedynie protesty, które zresztą zostały odrzucone. Było to wynikiem polityki zaspokajania – appeasementu, którą państwa te prowadziły do schyłku 1939 r., a która wyrażała się w formie kolejnych ustępstw na rzecz mocarstw faszystowskich. Z nieco bardziej kategorycznym oświadczeniem wystąpił Związek Sowiecki, który chciał stworzyć front antyhitlerowski z Francją, Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Kraje te jednak nie były zainteresowane współpracą ze Stalinem. Natomiast brak reakcji państw środkowo‑europejskich wynikał bądź to z własnej bezsilności (jak np. w przypadku Czechosłowacji), bądź z faktu uwikłania się w związki polityczne i wspólne interesy z III Rzeszą.  Polska raczej z ulgą podeszła do aneksji Austrii. Liczyła na to, że zaangażowanie III Rzeszy w Austrii odciągnie Niemcy od Rzeczpospolitej, osłabi Czechy, a tym samym wepchnie Słowację w polską strefę wpływów.  Tak o aneksji pisał Józef Beck:

Problem Niemców sudeckich

Anschluss Austrii był pierwszym etapem realizacji hitlerowskiego planu łączenia wszystkich ziem zamieszkanych przez Niemców i budowy Wielkich Niemiec. Wstrzemięźliwość mocarstw zachodnich wobec tej aneksji była dla Hitlera sygnałem, że może pozwolić sobie na więcej. Jego kolejnym celem stały się przygraniczne rejony czeskich Sudetów, zamieszkane w połowie przez Niemców.

Niemcy sudeccy zorganizowali się, tworząc pod kierunkiem Konrada Henleina ugrupowanie pod nazwą Front Ojczyźniany Niemców Sudeckich, którego działalność była hojnie wspierana finansowo przez III Rzeszę. Henlein początkowo występował z żądaniem autonomii dla Niemców sudeckich, a następnie – za namową Hitlera – zaczął domagać się wcielenia tzw. Sudetenlandu do Niemiec. Żądania te zostały kategorycznie odrzucone przez rząd czechosłowacki, który wobec wzrostu agresywności bojówek niemieckich w Sudetach i zwiększenia liczebności wojsk niemieckich na granicy z Czechosłowacją ogłosił częściową mobilizację.

Działania rządu czechosłowackiego nie spotkały się z aprobatą państw zachodnich. Obawiały się one wybuchu wojny z Niemcami, do której nie były przygotowane i której za wszelką cenę chciały uniknąć. Kunktatorsko nastawiony premier Wielkiej Brytanii Neville Chamberlain miał nadzieję, że zaborcze ambicje Hitlera ograniczą się do terenów zamieszkanych przez Niemców, a Francja swoje kroki uzależniała od postawy Brytyjczyków. Rządy obydwu gasnących imperiów skrzętnie skorzystały z propozycji Benita Mussoliniego, aby zwołać konferencję międzynarodową, która miałaby rozstrzygnąć losy Czechosłowacji.

Rozbiór Czechosłowacji

Konferencja ta odbyła się 29 września 1938 r. w Monachium. Uczestniczyli w niej szefowie rządów: Wielkiej Brytanii – Neville Chamberlain, Francji – Édouard Daladier, Włoch – Benito Mussolini i Niemiec – Adolf Hitler. Pod nieobecność przedstawiciela rządu czechosłowackiego 30 września został podpisany układ monachijski, zobowiązujący Czechosłowację do odstąpienia III Rzeszy całego spornego obszaru czeskich Sudetów.

R1CSgeO67hg6F

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku z wąsami, ciemnymi, dużymi oczyma i wyraźnymi brwiami. Mężczyzna ma założone ręce na piersi. Ubrany jest w garnitur, białą koszulę, kamizelkę i krawat.

R1AS8YAAspNz4

Na zdjęciu znajduje się dziesięciu mężczyzn, trzech z nich ubranych jest w mundury, u jednego widoczna jest swastyka na lewym ramieniu. Pozostali ubrani są w garnitury. Ustawieni są w dwóch rzędach, pozują do zdjęcia. Mężczyzna w mundurze z przepaską ze swastyka na ramieniu, ma charakterystyczny niewielki wąsik pod nosem.

O tych decyzjach wezwani do Monachium przedstawiciele Czechosłowacji zostali powiadomieni już po zakończeniu konferencji. Społeczeństwo czeskie było przeciwne aneksji, armia zaś gotowa do działań militarnych w oparciu o nowoczesny system fortyfikacji sudeckich. Prezydent Edvard Beneš i premier Jan Syrový uważali jednak, że walka w osamotnieniu nie ma szans na powodzenie. Czechosłowacja przyjęła więc dyktat. W październiku 1938 r. Niemcy dokonały aneksji Sudetów. W ręce niemieckie dostały się liczne zakłady przemysłowe, w tym cały kompleks zbrojeniowy Škody.

R1Nbfe8Sz47Yo

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi. Pośrodku stoją mikrofony, przed nimi mężczyzna trzymający w podniesionym ręku dokumenty. W tle widać mały samolot stojący na płycie lotniska.

R5Rapx9JEtfRH

Mapa przedstawia obszar Europy z zaznaczonym terenem zajętym przez III Rzeszę, Kraj Sudetów, znajdujący się na zachodzie i północy obecnych Czech. Teren zajęty przez Węgry to południe Słowacji. Ukraina Karpacka (nadana autonomia, później węgierska) znajdowała się na terenie zachodnie Ukrainy. Zaolzie zajęte przez drugą RP na granicy obecnych Czech i Słowacji. Późniejszy Protektorat Czech i Moraw to centralne Czechy. Późniejsza Słowacja znajdowała się po skrajnie wschodniej i zachodniej stronie kraju.

Rrd6FJYZn5SNL

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn siedzących przy okrągłym stole. Po lewej, starszy, siwiejący w garniturze lekko pochylony do przodu. Na przeciwko niego siedzi mężczyzna w średnim wieku, w mundurze ze swastyką na ramieniu, ma krótki, charakterystyczny wąs pod nosem i przygładzone, zaczesane na bok włosy.

Ra1tw5pNqHwDf

Zdjęcie przedstawia czterech mężczyzn siedzących przy stole. Dwóch z nich siedzi tyłem do widza - jeden ma mundur, drugi garnitur. Na dalszym planie siedzi mężczyzna w mundurze, ze swastyką na ramieniu, krótkim, charakterystycznym wąsem pod nosem i przygładzonymi włosami zaczesanymi na bok, oraz mężczyzna w garniturze. Na stole leżą kwiaty.

Los Czechosłowacji dopełnił się w marcu 1939 r. Emil Hácha, który objął urząd prezydencki po dymisji Edvarda Beneša, został zmuszony 15 marca do podpisania w imieniu rządu aktu „dobrowolnego” zrzeczenia się niepodległości, a do Czech wkroczyły wojska niemieckie. Czechy zostały wcielone do III Rzeszy jako autonomiczny Protektorat Czech i Moraw.

Nieco wcześniej, bo 14 marca, niepodległość Słowacji ogłosił krajowy sejm słowacki, powierzając funkcję głowy państwa i szefa rządu słowackiego księdzu Jozefowi Tisie. Słowacja, zrywając związek z Czechami, stała się państewkiem całkowicie uzależnionym od III Rzeszy.

Ćwiczenia

Słownik