Ważne daty

Najważniejsze polskie czasopisma muzyczne – historia

Polska publicystyka muzyczna zaczęła się kształtować już w XIX w. Jedną z pierwszych znaczących postaci w dziedzinie krytyki muzycznej był Józef Sikorski. W latach 1857–1861 był on redaktorem pierwszego polskiego czasopisma muzycznego Ruch Muzyczny. Do tytułu tego magazynu nawiązano w połowie XX w., kiedy to ponownie powstało czasopismo o identycznym tytule, które ukazuje się do dziś. Ruch… przekształcił się następnie w Pamiętnik muzyczny i teatralny, również pod redakcją Sikorskiego. Innym ważnym tytułem dla muzyki był tygodnik poświęcony sztuce i literaturze: Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne. W XIX i na początku XX w. powstawały też periodyki bardziej specjalistyczne, np. Muzyka Kościelna czy Muzyka w Szkole.

Czasopismem przedwojennym, które po latach przerwy zostało wznowione jest też kwartalnik Muzyka. Początkowo ukazywał się on w latach 1928–1933, a następnie jako Kwartalnik Muzyczny w latach 1948–1950. Czasopismo prezentowało artykuły polskich publicystów oraz kompozytorów, a także tłumaczenia tekstów zagranicznych twórców, którzy opowiadali o własnych dziełach i koncepcjach teoretycznych.

R1D4tfKZK5ppt1

Ilustracja przedstawia okładkę starego czasopisma. Na środku widnieje tytuł: "Muzyka". Po bokach znajduje się pomarańczowy wzór ozdobny okładki.

Poczet polskich krytyków muzycznych

W polskiej krytyce muzycznej, zwłaszcza tej XX‑wiecznej, nie brakowało wybitnych osobowości.

Piotr Rytel (1884–1970) był kompozytorem i krytykiem muzycznym jednocześnie. Pracował w Instytucie Muzycznym w Warszawie, gdzie wykładał harmonię, a po wojnie prowadził klasę kompozycji. Swoje teksty publikował w wielu czasopismach, m. in.: w Nowościach Muzycznych, Scenie i Sztuce, Kulturze. Dziś najlepiej pamiętane są jednak jego skrajnie ostre recenzje przejawów muzycznego modernizmu, zwłaszcza w stosunku do twórczości Karola Szymanowskiego. Podobno zdarzało mu się ostentacyjnie wychodzić z sali koncertowej, z czego zresztą prasa stroiła sobie pod jego adresem żarty, oceniając jakość koncertu po tym, czy Rytel opuścił salę.

Nie tylko niespełnieni kompozytorzy (mówiąc przewrotnie), ale też ci bardzo doceniani, łączą działalność twórczą z pracą krytyka. Do takich postaci należeli Zygmunt Mycielski (1907–1987) oraz prawdziwy człowiek renesansu, Stefan Kisielewski (1911–1991).

Mycielski odebrał przed II wojną światową znakomite wykształcenie muzyczne – studiował kompozycję w Paryżu u Paula Dukasa i Nadii Boulanger. Po wojnie powrócił do Polski, gdzie współredagował Ruch Muzyczny, Res Facta, Rocznik Chopinowski. Publikował także w paryskiej Kulturze. Jego opór wobec narzuconej w Polsce władzy, m. in. podpisanie w 1975 r. listu 59 intelektualistów do władz spowodował, że teksty Mycielskiego objęto ścisłą cenzurą, a samego twórcę spotkało wiele represji – w tym usunięcie z funkcji redaktora Ruchu…, zakaz wyjazdów zagranicznych. Trudno też było Mycielskiemu wystawiać w tamtym okresie swoje kompozycje, choć kilkakrotnie zostały one jednak wykonane podczas festiwali Warszawska Jesień.

Kisielewski, piszący często pod pseudonimem Kisiel, był nie tylko krytykiem muzycznym i kompozytorem, ale także prozaikiem, a nawet politykiem – założycielem Unii Polityki Realnej i posłem na Sejm PRL. W 1945 r. założył czasopismo Ruch Muzyczny (drugie czasopismo o tym samym tytule, po XIX‑wiecznym periodyku), którego był redaktorem naczelnym do 1948 r., a później członkiem redakcji. Publicystyka Kisiela charakteryzuje się ogromnym poczuciem humoru, ale także bardzo zdecydowanymi opiniami, często podawanymi bez przebierania w słowach. Wśród jego większych publikacji muzycznych szczególne miejsce zajmuje Gwiazdozbiór muzyczny, będący zbiorem esejów o ulubionych kompozytorach Kisiela.

Jan Weber (1930–1992) to jeden z najwybitniejszych polskich krytyków muzycznych. Przy okazji jego postać przypomina też, że medium krytyki muzycznej jest nie tylko prasa, ale też często radiofonia. Wybitny muzykolog był przez długie lata związany z Polskim Radiem, gdzie prowadził m. in.: audycję Reminiscencje muzyczne. Jego audycje miały charakter gawęd, pełne były anegdot, dlatego potrafiły przyciągnąć uwagę nawet słuchaczy nieznających się na muzyce. Weber był świetnym znawcą pianistyki, a także znakomicie potrafił dostrzegać subtelne różnice w różnych wykonaniach tego samego utworu, co również można było usłyszeć w jego audycjach ukazujących się od lat 60. do 80.

Jerzy Waldorff (1910–1999) był również krytykiem, który swoją karierę rozpoczynał od radia, gdzie w latach 1951–1976 wygłaszał felietony muzyczne. Za działalność opozycyjną – podpisanie listu środowiska muzycznego przeciwko zmianom w konstytucji PRL – został wyrzucony z radia. Do jego najważniejszych publikacji należały: Sekrety Polihymnii – rodzaj muzycznego kompendium z historii muzyki oraz zjawisk ze świata muzycznego, Wielka gra. Rzecz o Konkursach Chopinowskich, a także cykl Ciach go smykiem! (1957–1969) ukazujący się na łamach czasopisma Świat. Waldorff był również działaczem społecznym – przyczynił się m. in. do wykupienia willi Karola Szymanowskiego Atma, gdzie utworzono muzeum kompozytora.

RLmm4I9v6smso1

Ilustracja przedstawia czarnobiałe zdjęcie Jerzy Waldorffa, jest to wąsaty mężczyzny, który trzyma na rękach psa.

R1ZYYB3Q7AiJ91

Ilustracja przedstawia czarnobiałe zdjęcie Jana Webera, stojącego przed regałem z ksiażkami.

R6ViTSXBhx2Pk1

Ilustracja przedstawia czarnobiałe zdjęcie Stefana Kisielewskiego, z założonymi rękoma.

Krytycy kontra kompozytorzy – jak krytyka muzyczna oddziaływała na twórców

Spośród różnych dziedzin krytyki – tej oceniającej wykonania, nagrania fonograficzne, krytyki operowej, ogromne emocje, które zostawiają wyraźny ślad w historii muzyki, wzbudza krytyka muzyki współczesnej. Choć krytykom nie raz zarzuca się, że wylewają oni na twórców swoje frustracje z powodu zbyt niewielkiego talentu – tak jak bywało to z Piotrem Rytlem – to krytyka muzycznaKrytyka muzycznakrytyka muzyczna ma wyraźny wpływ na rozwój muzyki i kierunek, w którym podążają kompozytorzy. Zdarza się faktycznie, że recenzenci nie przebierają w słowach, a pewne określenia przenikają do języka muzykologów. Niezwykle zjadliwe określenie ukuł pod adresem monumentalnej wokalno‑instrumentalnej twórczości religijnej lat 70. Stefan Kisielewski, nazywając ją socrealizmem liturgicznym. Podobną drogą poszedł Andrzej Chłopecki pisząc o sacro polo w kontekście przemiany stylu Krzysztofa Pendereckiego.

Współpraca kompozytorsko‑krytyczna nie zawsze układała się jednak tak nieprzyjemnie. Często publicyści byli też znakomitymi organizatorami, którzy pomagali wypłynąć debiutującym kompozytorom. Na kształt muzyki polskiej w latach 70. ogromny wpływ miał festiwal w Stalowej Woli Młodzi Muzycy młodemu Miastu. Jego organizatorem był teoretyk i krytyk Krzysztof Droba. Dzięki festiwalowi słynne stały się takie nazwiska twórców, jak Eugeniusz Knapik czy Krzysztof Lasoń.

Swoistym świętem dla krytyków muzycznych są właśnie festiwale muzyki współczesnej. W Polsce wydarzeniem, które raz w roku najbardziej rozpala emocje muzycznych publicystów jest legendarny festiwal Warszawska Jesień. O znaczeniu jakie miała krytyka muzyczna dla 50 lat istnienia festiwalu świadczy obszerny zbiór tekstów jemu poświęconych.

Zadania

Słownik pojęć

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna

Bibliografia

Andrzej Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.

Adam Wiatr, Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny , „Atut”, Wrocław 2006.

Jerzy Waldorff, Moje lampki oliwne, „Iskry”, Warszawa 1999.