Polska – Europa – Świat.Stosunki międzynarodowe
Przyjrzyjcie się zamieszczonym mapom.
Porównajcie mapę polityczną Europy w 1989 i 2015 r.
Wymieńcie państwa, które po 1989 r. przestały istnieć.
Wymieńcie państwa, które po 1989 r. powstały.
Określcie, jakie zmiany polityczne dokonały się w bezpośrednim sąsiedztwie Polski po 1989 r.
Polska – Europa – Świat. Stosunki międzynarodowe
uzasadnić, że można być równocześnie Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej;
wymienić podstawowe cechy i funkcje państwa;
wyjaśnić, czym są prawa człowieka.
różnych form stosunków międzynarodowych;
czym zajmują się ambasady i konsulaty;
dlaczego państwa tworzą organizacje międzynarodowe.
Czym są stosunki międzynarodowe?
Tukidydes z Aten (V w. p. n. e.) to grecki historyk, autor Wojny peloponeskiej, w której z niezwykłą dokładnością zrelacjonował przebieg tytułowego konfliktu. Zasłynął ze swego obiektywizmu i krytycznego podejścia do źródeł, dzięki czemu wyznaczył nowe standardy opisów historycznych. Dziś do jego opinii odwołuje się wielu teoretyków stosunków międzynarodowych, szczególnie często cytując zawartą w Wojnie peloponeskiej myśl, że najważniejszym zachowaniem w stosunkach międzynarodowych jest równoważenie.
Stosunki międzynarodowe to interakcje między różnymi podmiotami. Najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych jest państwo. Oprócz państw w stosunkach międzynarodowych uczestniczą także inne podmioty. Są to na przykład organizacje międzynarodowe.
Międzynarodowe stosunki:
polityczne dotyczą najważniejszych interesów państwa, takich jak bezpieczeństwo, przetrwanie, rozwój;
gospodarcze obejmują m.in. handel zagraniczny czy przepływ technologii;
społeczne koncentrują się na kulturze i oświacie.
Formy stosunków międzynarodowych
Na przestrzeni wieków wykształciły się cztery podstawowe formy stosunków międzynarodowych.
Misje specjalne | Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne | Konferencje międzynarodowe | Organizacje międzynarodowe |
polegają na wysłaniu delegatów do innego państwa lub organizacji międzynarodowej w celu załatwienia określonej sprawy. | czyli ambasady i konsulaty, reprezentują państwo wysyłające w państwie przyjmującym. | stwarzają możliwość prowadzenia rekrutacji w sprawach, którymi zainteresowanych jest wiele państw. | dają możliwość utrzymywania stałych stosunków wielostronnych. |
Misje specjalne i stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne są formą stosunków dwustronnych (bilateralnych). Natomiast konferencje i organizacje międzynarodowe są formą stosunków wielostronnych (multilateralnych).
Państwo – podstawowy uczestnik stosunków międzynarodowych
Jak już zaznaczyliśmy, podstawowym i najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych jest państwo.
Do Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) należą obecnie 193 państwa.
By państwo mogło istnieć, musi posiadać
terytorium,
ludność,
władzę,
zdolność do utrzymywania stosunków międzynarodowych.
Terytorium państwa wyznaczają granice lądowe, powietrzne i morskie.
Państwa są suwerenne, czyli
niezależne od czynników zewnętrznych,
samodzielnie kształtują politykę wewnętrzną i zewnętrzną.
Państwa mogą jednak dobrowolnie ograniczać swą suwerenność, lub zmieniać sposób jej wykonywania przez przyjmowanie umów międzynarodowych lub przystępowanie do organizacji międzynarodowych.
W stosunkach międzynarodowych państwa powstają i zanikają.
Sposoby powstawania państw
Sposoby upadku państw
W historii rzadko zdarzają się przypadki jednorazowego powstania dużej liczby nowych państw. W XX wieku z takim procesem mieliśmy do czynienia dwukrotnie: na skutek dekolonizacji oraz rozpadu państw europejskich po 1989 r. (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich, Jugosławia, Czechosłowacja).
Polityka zagraniczna
W stosunkach międzynarodowych państwo stara się oddziaływać na inne podmioty (państwa, organizacje międzynarodowe) przede wszystkim za pośrednictwem polityki zagranicznej.
Przez politykę zagraniczną rozumiemy proces realizacji określonych celów państwa na arenie międzynarodowej. Cele te powinny odzwierciedlać interesy obywateli. Każde państwo ma hierarchię swych interesów realizowanych w ramach polityki zagranicznej. Najważniejsze z nich nazywamy racją stanu. Interesy mogą być trwałe i zmienne. Interesy trwałe to te podstawowe, np. przetrwanie państwa na arenie międzynarodowej, ochrona systemu politycznego i ekonomicznego. Najczęściej państwa realizują cele polityki zagranicznej za pomocą środków dyplomatycznych. Dobór środków jest uzależniony od pozycji państwa na arenie międzynarodowej.
Wykonajcie zadanie, pracując w parach.
Wypiszcie czynniki, które mają wpływ na pozycję międzynarodową państwa.
Zastanówcie się, na które z wymienionych przez was czynników mają bezpośredni wpływ władze państwa.
Stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne danego państwa. Na ich czele stoi szef misji dyplomatycznej, którym może być ambasador, a w wypadku Stolicy Apostolskiej – nuncjusz. Państwa ustanawiają przedstawicielstwa dyplomatyczne w celu utrzymywania stałych stosunków z innym państem, ochrony swoich interesów w tym państwie, ochrony interesów swoich obywateli, prowadzenia negocjacji oraz zbierania informacji na temat państwa przyjmującego.
Urzędy konsularne, podobnie jak ambasady, mają za zadanie chronić interesy państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie przyjmującym oraz popierać rozwijanie przyjaznych stosunków między państwami. Ranga konsulatów jest jednak niższa niż ambasad, a ich zadania bardziej rozbudowane. W praktyce konsulaty pełnią funkcje urzędnicze: wystawiają paszporty i wizy, udzielają pomocy własnym obywatelom, pełnią czynności notariusza i urzędnika stanu cywilnego.
To uroczyste dokumenty, na których mocy mianowany jest szef misji dyplomatycznej. Dają mu one prawo do pośredniczenia w kontaktach między państwami. Wystawia je głowa państwa wysyłającego (najczęściej prezydent lub monarcha), a adresowane są do głowy państwa przyjmującego. Nowo mianowany szef misji dyplomatycznej w obcym państwie przekazuje listy głowie tego państwa zwykle w trakcie krótkiej ceremonii.
Ustawa z dnia 13 lutego 1984 r. O funkcjach Konsulów Rzeczypospolitej PolskiejArt. 12
Konsul, o ile nie zabrania tego prawo państwa przyjmującego, z urzędu podejmuje przed sądami lub innymi władzami tego państwa czynności niezbędne dla ochrony praw i interesów obywateli polskich, jeżeli z powodu nieobecności lub innej ważnej przyczyny nie mogą oni w odpowiednim czasie bronić swoich praw i interesów ani nie ustanowili pełnomocników. O podjęciu tych czynności konsul zawiadamia niezwłocznie osobę zainteresowaną.
(...)Art. 13
Konsul czuwa, aby obywatele polscy zatrzymani, aresztowani lub w inny sposób pozbawieni wolności w państwie przyjmującym mieli zapewnioną ochronę prawną i traktowanie zgodne z prawem tego państwa oraz z prawem i zwyczajami międzynarodowymi. W szczególności może podejmować następujące działania:
1) zwracać się do sądów i innych organów państwa przyjmującego o udzielenie informacji o przyczynach zatrzymania, aresztowania lub pozbawienia wolności w inny sposób, a zwłaszcza o zarzutach stawianych tym obywatelom,
2) odwiedzać tych obywateli oraz porozumiewać się z nimi w inny sposób,
3) na wniosek obywatela ułatwiać mu porozumiewanie się z rodziną i innymi osobami bliskimi.Ustawa z dnia 13 lutego 1984 r. O funkcjach Konsulów Rzeczypospolitej Polskiej.
Po przeczytaniu zamieszczonego fragmentu ustawy wyjaśnij, w jaki sposób konsul chroni prawa polskich obywateli przebywających zagranicą.
Niepaństwowi uczestnicy stosunków międzynarodowych
Poza państwami w stosunkach międzynarodowych bierze udział wiele innych podmiotów. Należą do nich przede wszystkim organizacje międzynarodowe.
Organizacje międzynarodowe
Organizacje międzynarodowe zaczęły powstawać w drugiej połowie XIX wieku. Osiągnięcia naukowo‑techniczne oraz szybki rozwój gospodarczy państw zrodziły zapotrzebowanie na nową formę stosunków międzynarodowych. Organizacje międzynarodowe skupiające państwa nazywa się organizacjami rządowymi. Działają one na podstawie umowy międzynarodowej zawartej przez państwa. Organizacje międzynarodowe skupiające osoby pochodzące z różnych państw nazywa się organizacjami pozarządowymi.
Organizacje rządowe możemy klasyfikować na podstawie różnych kryteriów. Poniżej zamieszczono przykładowe klasyfikacje.
Organizacje powszechne | Organizacje regionalne |
skupiają wszystkie lub prawie wszystkie współcześnie istniejące państwa | skupiają państwa z danego regionu |
przykłady: ONZ wraz z jej organizacjami wyspecjalizowanymi | przykłady: Rada Europy, Unia Europejska, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Unia Afrykańska, Organizacja Państw Amerykańskich, czy Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo‑Wschodniej |
Zastanów się, według jakich kryteriów dokonano przedstawionych klasyfikacji organizacji międzynarodowych.
Sprawdź, do których z wymienionych na schematach organizacji międzynarodowych należy państwo polskie.
Obok organizacji rządowych w stosunkach międzynarodowych działają także organizacje pozarządowe. Jako przykłady międzynarodowych organizacji pozarządowych możemy wymienić: Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca czy Greenpeace. Często organizacje pozarządowe stanowią silne grupy nacisku, które wpływają na stan stosunków międzynarodowych. Obecnie istnieje około 18 tys. międzynarodowych organizacji pozarządowych.
Organizacje polityczno‑wojskowe i gospodarcze na świecie do 1990 r.
Organizacje polityczne i wojskowe na świecie
Porównaj zamieszczone powyżej mapy i wskaż jakie zmiany zaszły wśród istniejących organizacji międzynarodowych.
Co było przyczyną powyższych zmian?
Oprócz organizacji międzynarodowych w stosunkach międzynarodowych działają inne podmioty niepaństwowe.
Są to wspólnoty ukształtowane historycznie, posiadające wspólną kulturę, język i świadomość narodową. Najczęściej reprezentacją narodów w stosunkach międzynarodowych są państwa. Narody działają jako samodzielny uczestnik wtedy, gdy nie mają własnego suwerennego państwa. W takich sytuacjach wykształcają jakieś formy swojej reprezentacji, np. organizacje narodowowyzwoleńcze. Przykładem takiego uczestnika może być Organizacja Wyzwolenia Palestyny, czyli polityczna reprezentacja arabskiej ludności Palestyny.
Są to przedsiębiorstwa zarejestrowane w jednym państwie, które prowadzą działalność gospodarczą w wielu innych. Ze względu na bardzo duży potencjał finansowy, często wielomiliardowy, podmioty te wywierają duży wpływ na stosunki ekonomiczne. Niektóre z organizacji transnarodowych działają na wszystkich kontynentach, są to przedsiębiorstwa globalne. Jako przykłady korporacji transnarodowych możemy wymienić: General Electric, Ford Motor Company, General Motors, Toyota Motor Corporation czy Orange.
Działają niezgodnie z prawem międzynarodowym, a państwa starają się je kontrolować i zwalczać. Przykładem takiej organizacji może być Al‑Kaida, której głównym celem jest zwalczanie wpływów Zachodu (szczególnie Stanów Zjednoczonych i Izraela) w krajach muzułmańskich.
Wybitne osoby, które są w stanie wywierać wpływ na stosunki międzynarodowe i je świadomie, aktywnie kształtować.
Znajdź przykłady jednostek (osób fizycznych), które miały istotny wpływ na stosunki międzynarodowe. Wybierz jedną z postaci i scharakteryzuj jej działalność. Sporządź na ten temat krótką notatkę.
Podsumowanie
Do dziś najważniejszym uczestnikiem stosunków międzynarodowych pozostaje państwo. Obok państwa bardzo aktywnie działają uczestnicy niesuwerenni – narody, organizacje międzynarodowe rządowe i pozarządowe, grupy terrorystyczne, przedsiębiorstwa transnarodowe czy osoby fizyczne. Wpływ tych podmiotów jest obecnie tak duży, że coraz częściej mówi się o malejącej roli państwa i przejmowaniu jego klasycznej roli w stosunkach międzynarodowych przez podmioty niepaństwowe.
Rozstrzygnij, czy podane zdania zwierają informacje prawdziwe (Prawda), czy fałszywe (Fałsz).
| Ilustracja przedstawia jedną z | Prawda | Fałsz |
| rządowych organizacji międzynarodowych. | □ | □ |
| organizacji o charakterze polityczno-militarnym. | □ | □ |
| organizacji skupiających obywateli różnych państw. | □ | □ |