Organizacja Narodów Zjednoczonych. Pokój - bezpieczeństwo - współpraca

Geneza Organizacji Narodów Zjednoczonych

Pierwszą organizacją międzynarodową o charakterze politycznym była Liga Narodów, która powstała po I wojnie światowej. Jej głównym zadaniem było utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Nie spełniła jednak oczekiwań jej twórców i nie zdołała zapobiec wybuchowi II wojny światowej. Formalnie zakończyła działalność w 1946 roku.

Jeszcze w trakcie II wojny światowej rozpoczęto prace zmierzające do powołania Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jej celem miało być – podobnie jak Ligi Narodów – utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Z Archiwum TVP

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Karta Narodów Zjednoczonych

Karta Narodów Zjednoczonych (Karta NZ) to umowa międzynarodowa, która reguluje kwestie związane z działaniem organizacji. Określa cele i zasady, strukturę organizacji oraz tryb przyjmowania nowych członków. Uważana jest za konstytucję społeczności międzynarodowej. Świadczy o tym liczba państw, które ją ratyfikowały. Obecnie są to 193 kraje, a więc niemal wszystkie istniejące.

Organizacja Narodów Zjednoczonych ma charakter uniwersalny.

W Karcie NZ wymienione zostały cele działania organizacji:

1. Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

2. Rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami.

3. Rozwiązywanie problemów międzynarodowych o charakterze społecznym, gospodarczym, kulturowym, humanitarnym oraz w kwestii praw człowieka.

4. Stanowienie ośrodka współpracy do osiągania wymienionych celów.

Karta zwiera także postanowienia dotyczące struktury ONZ, pokojowych środków rozstrzygania sporów oraz działań podejmowanych w wypadku naruszenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Siedziba główna tej organizacji znajduje się w Nowym Jorku, a jej ważne instytucje rozlokowane są w Genewie (Szwajcaria), Wiedniu (Austria) i Nairobi (Kenia).

Organy główne ONZ

Jak każda organizacja rządowa ONZ ma stałe organy, które zostały wymienione w Karcie NZ.

Zgromadzenie Ogólne składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ONZ. Każde państwo ma w Zgromadzeniu jeden głos. Głosy są tak samo ważne, nie mają znaczenia ani wielkość państwa, ani jego pozycja na arenie międzynarodowej. Przedstawiciele państw spotykają się raz w roku (sesja zwyczajna) oraz na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków (sesje nadzwyczajne). W czasie dorocznych sesji plenarnych przedstawiciele państw członkowskich mogą dyskutować na temat wszystkich kwestii zapisanych w Karcie NZ. Zgromadzenie wybiera niestałych członków Rady Bezpieczeństwa oraz zatwierdza budżet ONZ. Decyzje w ważnych sprawach podejmowane są większością dwóch trzecich głosów, w pozostałych – większością głosów.

Rada Bezpieczeństwa składa się z piętnastu członków. Pięciu członków to tzw. stali członkowie Rady. Są to przedstawiciele: Stanów Zjednoczonych, Federacji Rosyjskiej, Chin, Francji i Wielkiej Brytanii [w głosowaniu przysługuje im prawo weta]. Pozostałych dziesięciu członków (tzw. niestali członkowie) wybiera na dwa lata Zgromadzenie Ogólne. Najważniejszą funkcją Rady jest utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa. W tym celu organ ten może nakładać sankcje na państwa, które zagrażają międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu lub dokonały agresji. Rada może też wydawać zalecenia dotyczące sposobu załatwienia sporu między państwami.
Od wielu lat trwa dyskusja na temat poszerzenia jej składu, ponieważ obecny odzwierciedla powojenny układ sił. Wśród kandydatów do stałych członków Rady Bezpieczeństwa wymienia się najczęściej Niemcy, Japonię, Indie i Brazylię.

Rada Gospodarczo‑Społeczna składa się z 54 członków. Są oni wybierani przez Zgromadzenie Ogólne i reprezentują różne regiony geograficzne. Członkowie Rady są wybierani na trzy lata. Co roku ustępuje jedna trzecia składu. Najważniejszą jej funkcją jest inicjowanie i prowadzenie badań dotyczących spraw gospodarczo‑społecznych oraz wydawanie zaleceń dla państw.

Rada Powiernicza została powołana do kontrolowania administracji obszarów powierniczych. Zadanie to wykonywała do 1 listopada 1994 r., kiedy ostatnie terytorium powiernicze – Republika Palau (administrowana przez Stany Zjednoczone) – uzyskało niepodległość. W związku z tym działalność Rady Powierniczej została zawieszona.

Czym były obszary powiernicze?
Po I wojnie światowej stworzono w ramach Ligi Narodów system mandatowy. Objęto nim kolonie i terytoria odebrane państwom zwyciężonym. Obszary mandatowe oddano w zarząd innym państwom (zwłaszcza Anglii i Francji). System mandatowy w ONZ zastąpiono systemem powierniczym. Tym systemem objęto dawne obszary mandatowe oraz kolonie odebrane po II wojnie światowej państwom zwyciężonym. Kraje zarządzające obszarami powierniczymi zawierały z ONZ umowy, w których określano zasady ich administrowania. Nad właściwym wykonywaniem zadań przez państwa zarządzające czuwała Rada Powiernicza.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości jest organem sądowym. Składa się z 15 sędziów. Trybunał rozpatruje spory pomiędzy państwami oraz wydaje opinie doradcze na żądanie organów ONZ.

Sekretariat jest organem administracyjnym. Składa się z sekretarza generalnego i personelu. Sekretarz generalny jest wybierany przez Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Jego kadencja trwa pięć lat. Sekretarz uczestniczy w posiedzeniach organów głównych, przygotowuje projekt budżetu ONZ oraz mianuje personel organizacji. Sekretariat zatrudnia ponad 43 tys. pracowników ze wszystkich kontynentów. Obecnie sekretarzem generalnym ONZ jest Ban Ki‑moon, polityk z Korei Południowej.

Działalność ONZ

Utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa

Organizacja Narodów Zjednoczonych działa  niemal we wszystkich istotnych dla społeczności międzynarodowej obszarach. Najważniejszą kwestią pozostaje dla niej utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Podstawowe funkcje w tym zakresie pełni Rada Bezpieczeństwa. W wypadku stwierdzenia zagrożenia dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa lub wobec aktu agresji może ona podjąć decyzję o zastosowaniu sankcjito653aHCcM_000tp001sankcji. Sankcje mogą być militarne (z użyciem siły), ekonomiczne lub dyplomatyczne.

Jednym ze środków stosowanych przez ONZ w celu zapewnienia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa są operacje pokojowe. Operacje pokojowe (między innymi):

• przeciwdziałają rozszerzaniu się konfliktu;

• przyczyniają się do utrzymania porządku publicznego;

• nadzorują przeprowadzanie wyborów.

Operacje pokojowe zasadniczo różnią się od sankcji. Są ustanawiane za zgodą stron konfliktu, a żołnierze, którzy biorą w nich udział, mogą używać broni tylko w celach samoobrony. Obecnie ONZ realizuje kilkanaście operacji pokojowych.

Misje ONZ na świecie

Działalność ONZ

Inne obszary działalności

Organizacja Narodów Zjednoczonych bardzo aktywnie działa w sferze gospodarczo‑społecznej. Głównym organem, aktywnym w tej dziedzinie, jest Rada Gospodarczo‑Społeczna. Zajmuje się ona m.in.: zagadnieniem dysproporcji rozwojowych, problemami demograficznymi, walką z AIDS,  narkotykami, problemami transportu i komunikacji, dyskryminacji i równouprawnienia kobiet. Najwięcej działań ONZ podejmuje w celu likwidacji zacofania gospodarczego i społecznego w krajach rozwijających się. Kolejną dziedziną, w której ma duże osiągnięcia, są prawa człowieka. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Powszechną deklarację praw człowieka 10 grudnia 1948 r. Dokument ten gwarantuje podstawowe prawa i wolności wszystkim ludziom. Deklaracja stanowi do dziś konstytucję praw człowieka, a dzień 10 grudnia corocznie obchodzimy jako Światowy Dzień Praw Człowieka. Ponadto w ramach ONZ przyjęto wiele innych dokumentów dotyczących praw człowieka, które odnoszą się do uchodźców, praw kobiet, zakazu dyskryminacji, pracowników migrujących, praw dzieci, zakazu tortur.

Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Organizacje wyspecjalizowane wraz z ONZ tworzą tzw. system ONZ. Jest to sieć wielu współpracujących ze sobą organizacji, agend i programów. Należą do nich między innymi Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, UNESCO) i Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (ang. The United Nations Children's Fund, UNICEF).

UNESCO

Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury

Działalność UNESCO obejmuje rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie nauki, kultury i sztuki oraz udzielanie państwom pomocy przy organizowaniu systemów edukacyjnych. Angażuje się też na rzecz ochrony światowego dziedzictwa kultury i przyrody. Rozwija międzynarodową współpracę naukową, walczy o wolność prasy oraz przekazu.

R3J8M9l5dm2k3

Logotyp UNESCO Źródło: Mouagip, Logotyp UNESCO, licencja: CC 0.

UNICEF

Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci
Podstawowym celem UNICEF‑u jest niesienie pomocy dzieciom w kwestiach: wyżywienia, ochrony zdrowia, edukacji, zwalczania przemocy i różnych form ich wykorzystywania. W 1965 r. UNICEF otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

R1EjV5kfwigia

Logotyp UNICEF Źródło: pixabay.com, Logotyp UNICEF, licencja: CC 0.

Podsumowanie

Organizacja Narodów Zjednoczonych, mimo wielu głosów krytyki, pozostaje do dziś jedną z najważniejszych organizacji międzynarodowych. Działa niemal we wszystkich obszarach ważnych dla społeczności międzynarodowej. W najważniejszej – utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa – nie zawsze wykazuje się dużą skutecznością. Nie możemy jednak zapominać, że organizacje międzynarodowe mogą zrobić tyle, ile będą chciały zdziałać państwa wchodzące w ich skład. Tak samo jest w Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Przydatne linki

www.unic.un.org.pl
www.un.org.pl