Zapoznaj się z zamieszczonym materiałem źródłowym.

Zimna wojna to trwający kilkadziesiąt lat konflikt między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRRth6wTY4mo3_000tp001ZSRR) [komunistycznym państwem powstałym po zakończeniu I wojny światowej na gruzach carskiej Rosji] a demokratycznymi państwami Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie Winstona Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946 roku.

Razem bezpieczniej. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego

Geneza NATO

Bezpośrednią przyczyną utworzenia Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO) było:

• dążenie ZSRR do narzucenia systemu komunistycznego innym państwom;

• rywalizacja polityczna i militarna określana mianem zimnej wojny.

W Waszyngtonie 12 państw podpisało traktat waszyngtoński 4 kwietnia 1949 r. Wszedł on w życie 24 sierpnia 1949 r. Pod względem formalnoprawnym jest to umowa międzynarodowa, powołująca do życia organizację międzynarodową o charakterze militarnym – Organizację Paktu Północnoatlantyckiego. Sformułowano w nim cele i zadania sojuszu. Zobowiązano się do współpracy gospodarczej i rozwiązywania sporów pokojowyni metodami oraz nieużywania siły niezgodnie z celami Karty Narodów Zjednoczonych. Najważniejsze zobowiązania państw zawarte zostały w art. 5 traktatu waszyngtońskiego.

Zgodnie z zacytowanym artykułem każdy atak na terytorium jednego z państw członkowskich będzie potraktowany jako atak przeciwko całemu sojuszowi. Do tej pory tylko raz członkowie paktu uznali, że terytorium jednego z państw członkowskich zostało napadnięte i uruchomili procedury art. 5.
Związane to było z atakiem z 11 września 2001 r. na Stany Zjednoczone. Wtedy państwa członkowskie NATO wspólnie uznały, że był to atak na cały sojusz.
W traktacie waszyngtońskim państwa potwierdzają rolę Rady Bezpieczeństwa ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa oraz określają warunki członkostwa w sojuszu. Najważniejszym celem NATO jest zagwarantowanie bezpieczeństwa państwom członkowskim.

Członkostwo w NATO

Obecnie NATO ma 30 członków. Do sojuszu może zostać zaproszone państwo, które jest w stanie popierać zasady traktatu i przyczynić się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Początkowo w skład sojuszu wchodziło 12 państw. Do końca zimnej wojny przyjęto (oprócz członków pierwotnych – zakładających pakt) tylko
4 państwa. Po 1989 r. pakt północnoatlantycki rozszerzył się o 14 państw. Obecnie znaczna część państw zrzeszonych w NATO jest również członkiem Unii Europejskiej.

R15clwX8qqKTY

Mapa przedstawia członków NATO w latach 1949-2021

Oficjalnymi kandydatami do członkostwa w NATO są obecnie Bośnia i Hercegowina. Wśród kandydatów na nowych członków sojuszu wymienia się ponadto Gruzję, Finlandię, Ukrainę.

Działania NATO

Do przełomu lat 80. i 90. XX wieku (czyli do zakończenia zimnej wojny) sojusz był organizacją zapewniającą bezpieczeństwo państwom członkowskim. Utrzymywał też równowagę militarną na kontynencie europejskim. Był przeciwwagą dla Związku Radzieckiego i państw od niego zależnych, do których i Polska się zaliczała.
Rola NATO zmieniła się po rozpadzie ZSRR i upadku komunizmu w Europie.
Możemy wyróżnić trzy zasadnicze płaszczyzny zmian w NATO:
– operacje sojuszu poza tzw. obszarem statutowej odpowiedzialności (czyli poza terytoriami państw członkowskich);
– reforma wewnętrzna (zmiany w strukturze wewnętrznej, nowa doktryna wojskowa);
– rozwój współpracy z państwami nieczłonkowskimi i rozszerzenie paktu.

Od początku lat 90. XX wieku trwa w NATO dyskusja, czy organizacja powinna angażować się w konflikty toczące się poza terytoriami państw członkowskich, czyli poza tzw. obszarem statutowej odpowiedzialności. Niejednokrotnie państwa członkowskie decydowały się na zaangażowanie sił NATO w konfliktach poza obszarem statutowej odpowiedzialności na podstawie wyraźnego upoważnienia Rady Bezpieczeństwa.
W latach 90. NATO realizowało operacje wojskowe na terenie byłej Jugosławii. Ochraniało konwoje z pomocą humanitarną i udzielało wsparcia dla sił pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W kolejnych latach NATO zaangażowało się w rozwiązywanie konfliktów zbrojnych także poza kontynentem europejskim.
Jednym z najważniejszych i najtrudniejszych zadań były działania przeprowadzane na terenie Afganistanu. W sierpniu 2003 r. sojusz przejął dowództwo nad Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bezpieczeństwo (ang. International Security Assistance Force, ISAF). W jej ramach wspiera odbudowę Afganistanu, dba o umacnianie bezpieczeństwa i stabilizację, tak aby nie dopuścić do aktywności grup terrorystycznych.

Polska w NATO

R1VeORXF7NshR1

Polska w NATO Źródło: Joanna Jakubowicz, licencja: CC BY 3.0.

Polska była w grupie trzech państw, które weszły do Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego w pierwszym rozszerzeniu po zakończeniu zimnej wojny. Droga Polski do NATO przedstawiała się następująco:

1993
Prezydent Lech Wałęsa w liście wystosowanym do sekretarza generalnego NATO uznał członkostwo Polski w tej organizacji za jeden z priorytetów polskiej polityki zagranicznej.

1994
Państwom Europy Środkowej i Wschodniej przedstawiona została propozycja współpracy z NATO w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju. Program umożliwiał żołnierzom polskim udział w operacjach pokojowych i humanitarnych prowadzonych przez sojusz.

12 III 1999
Polska stała się formalnie członkiem NATO.

Od 1999 r. Polska aktywnie uczestniczyła w pracach sojuszu. Brała udział w realizowanych operacjach (misjach) pokojowych.

Podsumowanie

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego ma charakter militarny. W ostatnich dwóch dekadach z organizacji nastawionej na zapewnienie bezpieczeństwa tylko i wyłącznie własnym członkom przeobraziła się w organizację stojącą na straży bezpieczeństwa i pokoju we wszystkich regionach świata. Zmieniły się nie tylko czekające ją wyzwania, ale jej struktura i zakres członkostwa. Oznacza to, że NATO jest organizacją zdolną do przystosowywania się do nowych warunków politycznych i militarnych.

Przydatne linki

Polska w NATO – materiał wideo
www.nato.int
www.brukselanato.msz.gov.pl