Trudno obecnie wyobrazić sobie życie bez elektryczności. Większość z nas nie zastanawia się nad tym, że oglądając telewizję, grając na komputerze, słuchając radia czy jadąc tramwajem, korzystamy z energii elektrycznej. Powszechność jej stosowania oprócz wielu korzyści niesie za sobą również zagrożenie porażenia prądem.

Rk9BudipbTB6E
Do wielu porażeń wśród osób dorosłych dochodzi w pracy i dlatego w kontakcie z energią elektryczną należy zachować szczególną ostrożność
Źródło: © Michal Jarmoluk / Pixabay, Licencja niewyłączna.
Już wiesz
  • w jaki sposób wezwać służby ratunkowe;

  • jak rozpoznać stan przytomności oraz sprawdzić oddech;

  • w jaki sposób ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej;

  • jak wykonać resuscytację krążeniowo‑oddechową.

Nauczysz się
  • opisywać zagrożenia, jakie niesie za sobą porażenie prądem elektrycznym;

  • udzielać pomocy osobie porażonej prądem;

  • zachowywać środki ostrożności w czasie burzy, będąc w domu lub na zewnątrz.

iwYd6mQeLa_d5e245

1. Oddziaływanie prądu elektrycznego na organizm człowieka

Działanie prądu elektrycznego na organizm ludzki może być pośrednie lub bezpośrednie. Pośrednie powstaje bez przepływu prądu przez ciało człowieka i może powodować takie urazy, jak: 

  • oparzenia (najczęściej I stopnia) w wyniku dotknięcia nagrzanych elementów,

  • urazy mechaniczne ciała w wyniku upadku z wysokości, przewrócenia się lub upuszczenia trzymanego przedmiotu,

  • groźne dla życia oparzenia ciała łukiem elektrycznymłuk elektrycznyłukiem elektrycznym,

  • uszkodzenia wzroku wskutek dużej jaskrawości łuku elektrycznego.

Działanie bezpośrednie powstaje wskutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka (tzw. prądu rażenia). Może wywołać wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie. Do najczęstszych urazów zaliczamy:

  • oparzenia,

  • utratę przytomności,

  • zaburzenia pracy serca,

  • zatrzymanie krążenia i/lub oddechu, które mogą doprowadzić do śmierci.

Do czynników mających wpływ na stopień porażenia prądem zaliczamy:

  • rodzaj prądu (zmienny, stały),

  • wartość napięcia,

  • opór ciała (wilgotność skóry),

  • drogę przepływu przez ciało człowieka,

  • czas przepływu prądu.

Porażenie prądem następuje, gdy prąd rażenia przepływa przez ciało człowieka. Przepływ prądu przez mięsień sercowy, w poprzek klatki piersiowej (z ręki do ręki, rys. 1) lub pionowy (z ręki do nogi, rys. 2) jest bardziej niebezpieczny niż przepływ krokowy (z nogi do nogi, rys. 3) i w ramach jednej ręki (rys.4).

Ciekawostka

Dlaczego ptaki siedzące na liniach wysokiego napięcia nie doznają porażenia?

Ptaki siedzące na liniach wysokiego nie doznają porażenia, ponieważ nie przepływa przez nie prąd elektryczny. Gdyby jednak siedząc, dotknęły ziemi, drugiego kabla lub metalowego słupa, wtedy prąd by popłynął i nastąpiłoby porażenie.

Zapamiętaj!

Woda jest bardzo dobrym przewodnikiem prądu. Dlatego kapiąc się w wannie (lub pod prysznicem), nigdy nie używaj urządzeń podłączonych do instalacji elektrycznej.

Polecenie 1

Przyjrzyj się jeszcze raz galerii 1. i zastanów się, w jakich przypadkach może dojść do zaprezentowanych na rysunkach sytuacji przepływów prądu przez ciało człowieka.

iwYd6mQeLa_d5e343

2. Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego i jego ratowanie

Do większości porażeń wśród osób dorosłych dochodzi w pracy i są one związane z narażeniem na energię elektryczną o wysokim napięciu czyli powyżej 1000 Vwolt (V)V. W przypadku dzieci i młodzieży ryzyko to głównie ma związek z domową instalacją elektryczną i prądem o niższym napięciu (230 V w Europie, Australii czy Azji, 110 V w USA i Kanadzie).

Ciekawostka

Czy napięcie w instalacjach domowych wynosi równe 230 V?

Rzeczywiste napięcie w instalacjach domowych może osiągać wartości między 207 a 253 V. Wynika to ze spadków napięć (odległości przesyłania prądu, liczby odbiorników podłączonych do sieci elektrycznej itp.).

Udzielając pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym, musimy przede wszystkim pamiętać o swoim bezpieczeństwie. Dlatego przed podejściem do takiej osoby należy upewnić się, że wszystkie źródła prądu są wyłączone. Jeśli jest to możliwe, należy wyłączyć wadliwe urządzenie przez wyciągnięcie wtyczki z gniazda lub wyłączenie (wykręcenie) bezpiecznika.

Jeżeli nie masz pewności, że źródło prądu zostało odłączone, nie podchodź do osoby poszkodowanej, tylko wezwij służby ratunkowe. Jeżeli masz taką możliwość, odizoluj porażonego od źródła prądu – odsuń przewody elektryczne za pomocą przedmiotu nieprzewodzącego prądu elektrycznego lub odciągnij poszkodowanego w inne miejsce. Pamiętaj, żeby nie dotykać poszkodowanego gołymi rękami!

RRtWB8UTGayaR1
Uwalnianie porażonego przez odciągnięcie przewodu elektrycznego za pomocą przedmiotu o właściwościach izolujących
Ważne!

Porażenie prądem zmiennym może spowodować skurcz mięśni (np. zaciśnięcie dłoni wokół kabla), uniemożliwiający uwolnienie poszkodowanego od źródła prądu.

Jeżeli jest bezpiecznie i poszkodowany został odizolowany od źródła prądu, sprawdź jego reakcję. Jeżeli poszkodowany:

  • jest przytomny – zostaw go w zastanej pozycji (o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo), dowiedz się jak najwięcej o jego stanie i (jeżeli jest taka potrzeba) wezwij pogotowie ratunkowe, opatrz ewentualne oparzenia i inne urazy oraz zapewnij poszkodowanemu dalszą opiekę;

  • jest nieprzytomny i oddycha prawidłowo – ułóż go w pozycji bocznej bezpiecznej i wezwij służby ratunkowe, opatrz ewentualne oparzenia i inne urazy; nie zostawiaj poszkodowanego samego, czekaj na przyjazd służb ratunkowych;

  • nie oddycha prawidłowo – wezwij pogotowie ratunkowe i rozpocznij resuscytację krążeniowo‑oddechową.

Rany oparzeniowe i inne urazy, które powstały wskutek porażenia, należy opatrywać zgodnie z zasadami udzielania pierwszej pomocy, które można znaleźć tutajieUcYF1Gp7tutaj.

R1dRp5twXWLIR1
Dwie dziewczyny przebywają w pokoju, jedna z nich siedzi na kanapie z laptopem, a druga w tym samym czasie kuca obok, przyglądając się uważnie kablowi zasilającemu jakieś urządzenie. Kabel jest podłączony do rozgałęźnika prądowego. Prowadzą rozmowę, ale każda tak naprawdę zajęta jest sobą. Dziewczyna grzebiąca przy kablu nagle krzyczy i upada na podłogę, co zwraca uwagę jej koleżanki, która zrywa się z miejsca i kuca przy niej. Zauważa, że poszkodowana trzyma w zaciśniętej dłoni naderwany przewód. Wybiega z pokoju. Następuje zbliżenie na skrzynkę bezpiecznikową, dziewczyna wyłącza kolejno wszystkie bezpieczniki, wraca do pokoju, wyjmuje wtyczkę uszkodzonego przedmiotu z gniazdka, klęka przy koleżance. Najpierw przykłada policzek do ust dziewczyny starając się poczuć jej oddech i zaobserwować ruchy klatki piersiowej. Bezgłośnie rusza przy tym ustami licząc do dziesięciu. Po stwierdzeniu, że poszkodowana oddycha zdejmuje jej z twarzy okulary i układa w pozycji bocznej bezpieczne. Następnie dzwoni na pogotowie ratunkowe, następuje rozmowa z dyspozytorem. Zmiana ujęcie, zbliżenie ręki w miejscu, w którym nastąpiło porażenie. Dłoń jest poparzona. Udzielająca pomocy zakłada jałowy opatrunek obejmujący poparzone miejsca i dokładnie bandażuje dłoń. Następuje zmiana ujęcia na serię przebitek kluczowych scen z filmu wraz z komentarzami tekstowymi: Pamiętaj, odetnij poszkodowanego od źródła prądu. Sprawdź jego funkcje życiowe. Powiadom pogotowie ratunkowe. Załóż opatrunek na poparzone miejsce.
Polecenie 2

Zastanów się, gdzie i przy wykonywaniu jakich czynności w domu oraz szkole może dojść do porażenia prądem. Zrób listę i zaproponuj sposoby zapobiegania temu zagrożeniu.

iwYd6mQeLa_d5e427
Udzielanie pomocy osobie porażonej prądem
Instrukcja: Udzielanie pomocy osobie porażonej prądem
Krok

Oceń miejsce zdarzenia pod kątem bezpieczeństwa.

Krok

Odizoluj poszkodowanego od źródła prądu (wyłącz bezpieczniki, odciągnij źródło prądu, np. kabel, za pomocą przedmiotu o właściwościach izolujących).

Krok

Sprawdź funkcje życiowe poszkodowanego i postępuj zgodnie ze schematem BLS.

iwYd6mQeLa_d5e479

3. Jak i gdzie bezpiecznie wyłączyć prąd

Wyłącznik główny prądu w starszych domach to zazwyczaj bezpiecznik. Kiedyś powszechnie stosowano bezpieczniki topikowe (wkręcane) lub tzw. automatyczne. Obecnie stosuje się wyłączniki instalacyjne albo – coraz częściej – wyłączniki różnicowoprądowewyłącznik różnicowoprądowywyłączniki różnicowoprądowe.

W szkołach i innych obiektach użyteczności publicznej prąd wyłącza się wyłącznikiem głównym, który odcina jego dopływ w całym budynku. Wyłącznik taki znajduje się w skrzynkach elektrycznych, które oznacza się specjalnymi tabliczkami.

RRbBAqlCvzlZu1
Tabliczki mają zazwyczaj kolor niebieski, ale można spotkać również czerwone lub żółte
Ważne!

Instalacje i urządzenia elektryczne są zabezpieczone najróżniejszymi wyłącznikami, które w przypadku porażenia powinny same wyłączyć napięcie. Pamiętaj jednak, że to tylko urządzenia, które mogą nie zadziałać, dlatego przy porażeniach prądem należy zawsze zachowywać szczególną ostrożność.

W niektórych obiektach montuje się przeciwpożarowe wyłączniki prądu. Pamiętaj, że wyłącznik ten wyłącza prąd w całym obiekcie (z wyjątkiem instalacji przeciwpożarowej).

RwKytsRXrYVzW1
Wyłącznik najczęściej znajduje się przed wejściem głównym do budynku
Polecenie 3

Sprawdź, gdzie w twojej szkole znajduje się i jak jest oznakowany wyłącznik główny prądu, a także czy w szkole jest zainstalowany przeciwpożarowy wyłącznik prądu.

iwYd6mQeLa_d5e542

4. Porażenie piorunem

Pioruny, czyli silne wyładowania elektryczne, które towarzyszą burzom, występują z różnym nasileniem w większości regionów świata. W przypadku porażenia piorunem większość prądu przepływa po powierzchni ciała, co powoduje powstawanie głębokich oparzeń w miejscu kontaktu (najczęściej głowa, szyja i ramiona). Piorun stanowi zagrożenie nie tylko, gdy trafia bezpośrednio w człowieka, ale również gdy uderzy w znajdujące się obok przedmioty. Do porażenia dochodzi wtedy pośrednio w wyniku przepływu prądu po powierzchni ziemi, lub przeskoczenia ładunku elektrycznego z uderzonego piorunem drzewa czy innego przedmiotu. Obok porażenia piorunem osoby znajdujące się w odległości kilku metrów od wyładowania są narażone na działanie fali uderzeniowej mogącej powodować urazy tępe, takie jak stłuczenie serca, płuca, wstrząśnienie mózgu itp.).

Zapamiętaj!

Prąd płynie zawsze po linii najmniejszego oporu, a pioruny najczęściej uderzają w najwyższe obiekty w okolicy. Jeśli w zakresie pola elektromagnetycznegopole elektromagnetycznepola elektromagnetycznego znajdzie się wysoki budynek z metalowym przedmiotem na dachu lub samotnie rosnące drzewo na polanie, piorun uderzy właśnie w to miejsce.

R1XMQhjkbm3YD1
Pioruny najczęściej uderzają w najwyższe budynki
Ciekawostka

Piorun jest źródłem energii elektrycznej o napięciu nawet do 300 000 V.

W czasie burzy:

  • najlepiej nie wychodzić z domu, jeżeli burza zaskoczy cię na zewnątrz, schroń się w najbliższym budynku (większość z nich zabezpieczona jest instalacją odgromowąinstalacja odgromowainstalacją odgromową);

  • nie należy trzymać metalowych przedmiotów (kaloryferów, poręczy itp.);

  • nie wolno używać sprzętu elektrycznego i elektronicznego zasilanego z sieci;

  • należy szybko zejść jak najniżej (jeśli jest się np. w górach), ale nie wychodzić na otwartą przestrzeń;

  • trzeba jak najszybciej wyjść na brzeg, gdy jest się w wodzie;

  • na otwartej przestrzeni nie należy być najwyższym obiektem w okolicy (lepiej przykucnąć na ziemi niż stać);

  • nie chowaj się pod drzewem, które jest dobrym schronieniem przed deszczem, ale bardzo złym przed piorunami (jeżeli nie masz innego wyjścia, to schroń się pod jak najniższym, ale wystrzegaj się drzew stojących samotnie);

  • nie wolno stawać w pobliżu urządzeń metalowych i pod napięciem, np. linii energetycznych, słupów, latarni itp.;

  • podczas przebywania w samochodzie należy w nim pozostać – metalowa konstrukcja nadwozia znakomicie chroni od skutków bezpośredniego uderzenia pioruna.

Ciekawostka

Skąd mam wiedzieć, jak daleko ode mnie uderzył piorun?

Aby w przybliżeniu określić odległość wyładowania od miejsca, w którym znajduje się obserwator, należy pomnożyć prędkość dźwięku, czyli ok. 330 m/s przez liczbę sekund, jaka upłynęła od błysku do grzmotu.

Udzielając pomocy ofierze porażenia piorunem, najlepiej jest przenieść się wraz z poszkodowanym w bezpieczne miejsce, zwłaszcza jeżeli w ciągu ostatnich 30 minut obserwowano uderzenia piorunów. W przypadku porażenia piorunem, tak jak przy porażeniach elektrycznych, do śmierci dochodzi z powodu zatrzymania krążenia i oddechu. Należy więc sprawdzić stan przytomności i oddech oraz wdrożyć odpowiednie postępowanie tak samo jak przy porażeniach elektrycznych. Jeżeli na poszkodowanym zauważysz tlące się ubrania lub buty, usuń je, aby zapobiec dalszym urazom.

iwYd6mQeLa_d5e621

Podsumowanie

  • Urządzenia elektryczne eksploatowane w niewłaściwy sposób mogą przyczynić się do porażenia, awarii, pożaru lub wybuchu. Zwykle do porażenia energią elektryczną dochodzi przez przypadek.

  • Zawsze przed podjęciem pierwszych czynności ratowniczych sprawdź, czy można bezpiecznie podejść do poszkodowanego.

  • Udzielając pomocy osobie porażonej prądem elektrycznym, najpierw zawsze odłącz źródło prądu.

  • Przy porażeniu prądem o wysokim napięciu, np. zerwaniu linii wysokiego napięcia – powiadom służby ratunkowe i nie zbliżaj się do osoby poszkodowanej, dopóki nie ma pewności, że napięcie zostało wyłączone.

  • Wyładowania atmosferyczne są niebezpieczne, dlatego w czasie burzy najlepiej zostać w domu.

  • Wzywając pomoc, pamiętaj o numerach alarmowychiwYd6mQeLa_1443523276281_0numerach alarmowych.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Po powrocie do domu zapytaj swoich rodziców, gdzie w twoim mieszkaniu znajduje się wyłącznik, którym można wyłączyć prąd.

iwYd6mQeLa_1443523276281_0
iwYd6mQeLa_d5e677

Słowniczek

instalacja odgromowa
Definicja: instalacja odgromowa

sieć przewodów (grubych drutów) okalająca budynek i mająca za zadanie przejąć na siebie  energię wyładowania atmosferycznego i bezpiecznie odprowadzić ją do ziemi

łuk elektryczny
Definicja: łuk elektryczny

przepływ prądu elektrycznego w powietrzu pomiędzy dwoma przewodnikami

pole elektromagnetyczne
Definicja: pole elektromagnetyczne

stan przestrzeni, w której na obiekt fizyczny, mający ładunek elektryczny działają siły o naturze elektromagnetycznej

wolt (V)
Definicja: wolt (V)

jednostka napięcia elektrycznego

wyłącznik różnicowoprądowy
Definicja: wyłącznik różnicowoprądowy

urządzenie wizualnie podobne do bezpiecznika, które rozłącza obwód, gdy wykryje, że prąd elektryczny wypływający z obwodu nie jest równy prądowi wpływającemu; służy do ochrony ludzi przed porażeniem prądem elektrycznym

iwYd6mQeLa_d5e766

Zadania

Ćwiczenie 1
R1PbLDEtwiMgU1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1165GYGYpCdg1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R5S5ivtBlVZd21
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RpRp8EaNHd4fv1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1I01k17hGSlt1
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RHQkJ1ZAfLG111
zadanie interaktywne
Źródło: Sławomir Ochrem.