R185x0xoOa1st1

Porównanie malarstwa portretowego renesansu i baroku

Ważne daty

koniec XIII w. – początek XVI w. – ramy czasowe renesansu we Włoszech

XV w. – koniec XVI w. – ramy czasowe renesansu w krajach zachodniej, północnej i środkowej Europy

1401 – symboliczny początek renesansu w sztuce: ogłoszenie pierwszego w dziejach historii sztuki konkursu na wykonanie brązowych drzwi do babtysterium przy florenckiej katedrze Santa Maria del Fiore (konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti)

koniec XVI w. – połowa XVIII w. – ramy czasowe baroku

1664 – Claude Perrault zaprojektował wschodnią fasadę Luwru, datę tę przyjmuje się za początek sztuki barokowej

1

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R16iQiefGyZ4K1
Scenariusz zajęć do pobrania
Źródło: online-skills.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.

Nauczysz się

wymieniać cechy charakterystyczne dla epoki renesansu i baroku;

charakteryzować portrety renesansowe i barokowe;

wskazać, który obraz jest renesansowy, a który barokowy, mając na uwadze: oświetlenie i wyrazistość konturu, znaczenie przedstawiania detalu, występowanie kompozycji statycznej i dynamicznej, przedstawianie tła;

wyjaśniać pojęcia: alegoria, humanizm, diagonalny;

konstruować z dostępnych elementów portrety pasujące do stylu omawianych epok.

Renesans

Renesans, inaczej odrodzenie, to okres w historii kultury europejskiej zapoczątkowany pod koniec XIII wieku we Włoszech. W krajach na północ od Alp trwał w XV–XVI wieku, a w Polsce w latach 1450‑1630. W tym czasie sztukę charakteryzowała fascynacja antykiem i rozwój humanizmuHumanizmhumanizmu. Dlatego artysta, szukając piękna postaci ludzkiej, z jednej strony dążył do jej idealizacji opartej na klasycznych, wzorcowych proporcjach. Zgłębiał prawdę o naturze człowieka, zwłaszcza o jego anatomii. Zainteresowania twórców skoncentrowane były na odkryciu perspektywy linearnejPerspektywa linearnaperspektywy linearnej, stąd kompozycje były oparte na czytelnych, klasycznych zasadach, budowane na osi symetrii albo wpisywane w figury geometryczne: trójkąta lub koła. Mimo ukazywania ruchu, całość cechowały harmonia i statyczność. Artyści odwoływali się przede wszystkim do motywów mitologicznych i religijnych.

Barok

Barok trwał od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku. Sztuka barokowa łączyła różne dziedziny i nie opierała się na klasycznych regułach. Stworzyła swój własny język plastyczny w celu zobrazowania społecznych i duchowych nastrojów epoki. U podstaw leżała głęboka religijność, dlatego artyści często przedstawiali tematy religijne, ale także: mitologiczne, alegoryczneAlegoriaalegoryczne, historyczne i portretowe. Obrazy nasycone były bogatą symboliką. Malowane sceny sugerowały ukazanie chwili zatrzymanej pędzlem artysty, stąd duża ekspresja obrazów i bogata dekoracyjność – skłonność do przepychu, bogatej ornamentyki. Kompozycje były dynamiczne, oparte na mocnych kontrastach świetlnych i układach diagonalnychDiagonalnydiagonalnych. Źródło światła było trudne do określenia, dlatego wskazywano na jego irracjonalność.

Poniżej umieszczono dwa dzieła sztuki. Jedno z nich to obraz ilustrujący główne idee i wartości plastyczne epoki renesansu, drugie obrazuje wartości plastyczne cechujące barok. Dzieła ukazują typowe dla każdego okresu schematy kompozycyjne z opisem.

RbnJS9WTRsUn71
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Rafaela „Zaślubiny Marii”, który podzielony jest wyraźnie na dwie części, górną i dolną. W dolnej znajduje się scena zaślubin. Pośrodku stoi kapłan, po lewej Madonna i jej orszak składający się z pięciu kobiet o delikatnych rysach twarzy i pełnych wdzięku pozach. Po prawej Józef z gałęzią pokrytą kwiatami i czterej mężczyźni. Postaci na obrazie jest dwanaście, co świadczy o odzwierciadlaniu matematycznej harmonii poprzez stosunki liczbowe. W górnej połowie obrazu widoczny jest budynek w stylu tempietta Bramantego. Do obrazu został dołączony komentarz:
Rafael, „Zaślubiny Marii”, 1504, olej na drewnie, Pinacoteca di Brera, Mediolan, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
RINmkqXQuTDHW1
Ilustracja interaktywna przedstawia obraz Fransa Halsa pt. „Spotkanie oficerów i sierżantów Gwardii Obywatelskiej”. Obraz przedstawia czternastu mężczyzn podczas spotkania oficerów i sierżantów. Mężczyźni pozują do portretu zbiorowego na tle dziedzińca Starej Gildii Gildii w Harlemie. Dziedziniec porośnięty jest wysokimi, gęstymi drzewami, a ich ciemnobrązowa zieleń stanowi tło dla eleganckich postaci. Nad mężczyznami dorysowana jest czerwona, pozioma linia. Do obrazu został dołączony komentarz:
Frans Hals, „Spotkanie oficerów i sierżantów Gwardii Obywatelskiej”, 1633, olej na płótnie, Frans Hals Museum, Haarlem, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
RTbp4Vnp27C7O1
Ćwiczenie 1
Poniżej umieszczono cechy charakterystyczne dla renesansu i baroku. Określ, które z nich odpowiadają każdej z epok: alegoryczność, dynamika, idealizacja, idealne proporcje, harmonia, symetria, układy diagonalne, mocny światłocień, dekoracyjność.
Źródło: online-skills.

Portrety renesansowe i barokowe

Portrety renesansowe poprzez równomierne rozłożenie światła jednakowo wyraziście oświetlają cały obraz. W ten sposób możemy zobaczyć każdy namalowany detal, nawet ten najmniejszy. Postać wyraźnie odcina się od tła, które może być całkowicie jednorodne, np. czarne, albo ukazywać pejzaż, niemniej wyrazisty i też jednakowo oświetlony. Natomiast malarstwo barokowe opiera się na silnych kontrastach świetlnych, widać w nich wyraźną grę światła i cienia, w tym miejsca kontrastowe, mocno oświetlone. Światło potęguje nastrój i tajemnicę obrazu, a detale często nikną w cieniu.

Zapoznaj się z poniższymi ilustracjami, aby poznać schematy i komentarze opisujące wskazane cechy malarstwa renesansowego i barokowego.

RSzTIhxfVu0ej1
Ilustracja interaktywna przedstawia „Portret młodej Wenecjanki” namalowany przez Albrechta Dürera ”. Kobieta ukazana jest w półprofilu, ma lekko opuszczona głowę, spięte z tyłu, rude, kręcone włosy. Na szyi zawieszony ma biało-czarny naszyjnik. Suknia kobiety dekorowana jest geometrycznym, żółto-czerwonym wzorem. Do obrazu został dołączony komentarz:
Albrecht Dürer, „Portret młodej Wenecjanki”, 1505, olej na drewnie, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, domena publiczna
RwISUs6pf3G4f1
Ilustracja interaktywna przedstawia „Helenę Fourment” - portret wykonany przez Petera Paula Rubensa Kobieta ukazana jest frontalnie, lekko pochylona. Ma rudawe włosy, które dekoruje wpięta z lewej strony ozdoba. Jej twarz jest bladoróżowa z rumieńcami na policzkach. Ubrana jest w jasną, bogatą suknię z dużym dekoltem, bufiastymi rękawami i ogromnym kołnierzem, na którą zarzucona ma ciemnobrązową pelerynę. Suknię pośrodku spina wielka brożka. Tło jest ciemnobrązowe. Do obrazu został dołączony komentarz:
Peter Paul Rubens, „Helena Fourment”, ok. 1630-1640, olej na drewnie, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna
R1eHwb3KOw2He
Ćwiczenie 2
Na podstawie wyżej omówionych dzieł, wskaż różnice pomiędzy portretem renesansowym i barokowym.
R1ckBbFpGVVhX
Ćwiczenie 3
Rembrandt i Dürer to malarze, którzy często tworzyli portrety. Który z nich jest artystą barokowym?
R1FqYTMnx6MJ9
Ćwiczenie 4
Która z cech jest charakterystyczna dla malarstwa barokowego: statyka czy dynamika?

Kompozycje renesansowe i barokowe

Kompozycje renesansowe to wystudiowane sceny, w których postacie wyraźnie pozują, zatrzymując się w określonym geście. Stąd dominuje kompozycja statyczna z przewagą pionów i poziomów. Kompozycje barokowe są również wystudiowane, jednak pozy modeli są przedstawione tak, jakby artysta uchwycił ich wizerunek w trakcie wykonywania ruchu – jest to kompozycja dynamiczna z przewagą linii diagonalnych.

Poniższe ilustracje ukazują schemat kompozycji i komentarz słowny opisujący jego zastosowanie przez artystów: renesansowego i barokowego.

RZoZPpn8zF1YG1
Ilustracja interaktywna przedstawia "Portret kobiety" namalowany przez Rafaela Santiego. Jest to portret Margherity, córki Francesca Lutiego. Kobieta ma delikatna urodę, ukazana jest z półprofilu, prawa rękę trzyma na piersi. Ubrana jest w jasna udrapowaną suknię z dużym dekoltem, który dekorują brązowe, bursztynowe korale. Jej włosy z przedziałkiem zaczesane są do tyłu i prawdopodobnie spięte w kok. Na głowie zarzuconą ma beżową chustę. Do obrazu został dołączony komentarz:
Rafael Santi, „Portret kobiety”, 1514, olej na płótnie, Galleria Palatina, Florencja, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna
R1QLpMTuDHkUO1
Ilustracja interaktywna przedstawia „Portret damy jako pasterki” namalowany przez Jana Mytensa. Ukazuje kobietę siedzącą na tle pejzażu i podpierającą się. W lewym ręku trzyma . kij pasterski. Ubrana jest w atłasową, czerwoną suknię i niebieski płaszcz. Na głowie ma duży kapelusz. Jest zamyślona. Przy jej kolanie stoi owca. Tło wypełnia daleki, ciemny pejzaż. Do obrazu został dołączony komentarz:
Jan Mytens, „Portret damy jako pasterki”, 1652, olej na płótnie, Haags Historisch Museum, Haga, Holandia, wikimedia.org, flickr.com, CC BY 3.0
R1Z6t4Dvxkk3o
Ćwiczenie 5
Jakie różnice w kompozycji zostały omówione w powyższych dziełach: „Portret kobiety” Rafaela Santiego i „Portret damy jako pasterki” Jana Mytensa? Wskaż właściwą cechę dla każdego z obrazów.
RDvlLmfQdNqE2
Ćwiczenie 6
Co różni portret renesansowy od barokowego? Wymień kilka cech różniących te style.

Portret zbiorowy

Jednym z rodzajów portretu jest portret zbiorowy ukazujący grupę postaci reprezentującą pewną zorganizowaną zbiorowość, zjednoczonych jakąś wspólną działalnością. Portrety te były szczególnie charakterystyczne dla malarstwa barokowego. W renesansie portrety zbiorowe często ukazywane były w scenach religijnych lub mitologicznych. W obu epokach były one odmiennie komponowane – w renesansie widzimy wystudiowany gest pokazany w kompozycji statycznej, w baroku gwałtowność i poruszenie pokazane w kompozycji dynamicznej. Sprzyjało temu odpowiednio namalowane światło: w renesansie jasność absolutna z rozproszonym światłem bezkierunkowym, a w baroku ostre kontrasty światła i cienia oraz irracjonalne oświetlenie.

ReFw0fTBaA3yo
Ćwiczenie 7
Która z cech jest właściwa dla dzieł renesansowych: kompozycja otwarta, czy kompozycja zamknięta?
RWB75myNrwkdS
Ćwiczenie 8
Przyporządkuj definicję do pojęcia. - Kompozycja dynamiczna to: 1. kompozycja, w której przeważają skosy, linie łamane, krzywizny lub łuki. Odbiorca ma wrażenie ruchu, czy 2. kompozycja, w której przeważają uporządkowane elementy pionowe i poziome. Odbiorca ma wrażenie równowagi, spokoju i bezruchu. - Kompozycja statyczna to: 1. kompozycja, w której przeważają skosy, linie łamane, krzywizny lub łuki. Odbiorca ma wrażenie ruchu, czy 2. kompozycja, w której przeważają uporządkowane elementy pionowe i poziome. Odbiorca ma wrażenie równowagi, spokoju i bezruchu.
Polecenie 1

Wybierz dwa dowolne dzieła z epoki baroku i renesansu, które pojawiły się na lekcji i dokonaj analizy porównawczej dzieł.

Słownik pojęć

Alegoria
Alegoria

motyw lub zespół motywów, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma ukryte znaczenie dodatkowe, pozostawione domyślności odbiorcy lub wyjaśnione przez autora.

Autoportret
Autoportret

portret własny artysty.

Diagonalny
Diagonalny

o układzie ukośnym.

Humanizm
Humanizm

nazwa pochodzi od słowa „homo”, czyli ludzki. Oznacza ruch filozoficzny, kulturalny i moralny powstały w XV wieku we Włoszech, cechujący epokę renesansu. W centrum zainteresowań był człowiek, w tym jego godność, wolność, wszechstronny rozwój psychiczny, intelektualny i fizyczny. Hasłem humanizmu była maksyma komediopisarza starorzymskiego Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.

Kompozycja dynamiczna
Kompozycja dynamiczna

kompozycja, w której przeważają skosy, linie łamane, krzywizny lub łuki. Odbiorca ma wrażenie ruchu.

Kompozycja statyczna
Kompozycja statyczna

kompozycja, w której przeważają uporządkowane elementy pionowe i poziome. Odbiorca ma wrażenie równowagi, spokoju i bezruchu.

Perspektywa linearna
Perspektywa linearna

zwana też perspektywą zbieżną, geometryczną – perspektywa, której istotą jest rzutowanie wszystkich elementów przestrzeni na płaszczyznę w kierunku punktu zbiegu. Początkowo punkt zbiegu znajdował się zawsze na środku linii horyzontu, przebiegającej na wysokości oczu. Obecnie wskazuje się również perspektywy linearne z inaczej umieszczonymi punktami zbiegu: boczną, ukośną, żabią (punkt widzenia położony nisko) i z lotu ptaka (punkt widzenia położony wysoko).

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Słownik języka polskiego PWN

Galeria dzieł sztuki