R185x0xoOa1st1

Ważne daty

koniec XIII w. – początek XVI w. – ramy czasowe renesansu we Włoszech

XV w. – koniec XVI w. – ramy czasowe renesansu w krajach zachodniej, północnej i środkowej Europy

1401 – symboliczny początek renesansu w sztuce: ogłoszenie pierwszego w dziejach historii sztuki konkursu na wykonanie brązowych drzwi do babtysterium przy florenckiej katedrze Santa Maria del Fiore (konkurs wygrał Lorenzo Ghiberti)

koniec XVI w. – połowa XVIII w. – ramy czasowe baroku

1664 – Claude Perrault zaprojektował wschodnią fasadę Luwru, datę tę przyjmuje się za początek sztuki barokowej

Scenariusz lekcji dla nauczyciela

R16iQiefGyZ4K1

Źródło: online-skills.

I. Opanowanie zagadnień z zakresu języka i funkcji plastyki; podejmowanie działań twórczych, w których wykorzystane są wiadomości dotyczące formy i struktury dzieła. Uczeń:

1) wykazuje się znajomością dziedzin sztuk plastycznych: malarstwa, rzeźby, grafiki, architektury (łącznie z architekturą wnętrz), rysunku, scenografii, sztuki użytkowej dawnej i współczesnej (w tym rzemiosła artystycznego); rozumie funkcje tych dziedzin i charakteryzuje ich język; rozróżnia sposoby i style wypowiedzi w obrębie dyscyplin; zna współczesne formy wypowiedzi artystycznej, wymykające się tradycyjnym klasyfikacjom, jak: happening, performance, asamblaż; sztuka nowych mediów;

III. Opanowanie podstawowych wiadomości z zakresu kultury plastycznej, jej narodowego i ogólnoludzkiego dziedzictwa kulturowego. Uczeń:

5) rozpoznaje wybrane, najbardziej istotne dzieła z dorobku innych narodów.

Nauczysz się

wymieniać cechy charakterystyczne dla epoki renesansu i baroku;

charakteryzować portrety renesansowe i barokowe;

wskazać, który obraz jest renesansowy, a który barokowy, mając na uwadze: oświetlenie i wyrazistość konturu, znaczenie przedstawiania detalu, występowanie kompozycji statycznej i dynamicznej, przedstawianie tła;

wyjaśniać pojęcia: alegoria, humanizm, diagonalny;

konstruować z dostępnych elementów portrety pasujące do stylu omawianych epok.

Renesans

Renesans, inaczej odrodzenie, to okres w historii kultury europejskiej zapoczątkowany pod koniec XIII wieku we Włoszech. W krajach na północ od Alp trwał w XV–XVI wieku, a w Polsce w latach 1450‑1630. W tym czasie sztukę charakteryzowała fascynacja antykiem i rozwój humanizmuHumanizmhumanizmu. Dlatego artysta, szukając piękna postaci ludzkiej, z jednej strony dążył do jej idealizacji opartej na klasycznych, wzorcowych proporcjach. Zgłębiał prawdę o naturze człowieka, zwłaszcza o jego anatomii. Zainteresowania twórców skoncentrowane były na odkryciu perspektywy linearnejPerspektywa linearnaperspektywy linearnej, stąd kompozycje były oparte na czytelnych, klasycznych zasadach, budowane na osi symetrii albo wpisywane w figury geometryczne: trójkąta lub koła. Mimo ukazywania ruchu, całość cechowały harmonia i statyczność. Artyści odwoływali się przede wszystkim do motywów mitologicznych i religijnych.

Barok

Barok trwał od końca XVI wieku do połowy XVIII wieku. Sztuka barokowa łączyła różne dziedziny i nie opierała się na klasycznych regułach. Stworzyła swój własny język plastyczny w celu zobrazowania społecznych i duchowych nastrojów epoki. U podstaw leżała głęboka religijność, dlatego artyści często przedstawiali tematy religijne, ale także: mitologiczne, alegoryczneAlegoriaalegoryczne, historyczne i portretowe. Obrazy nasycone były bogatą symboliką. Malowane sceny sugerowały ukazanie chwili zatrzymanej pędzlem artysty, stąd duża ekspresja obrazów i bogata dekoracyjność – skłonność do przepychu, bogatej ornamentyki. Kompozycje były dynamiczne, oparte na mocnych kontrastach świetlnych i układach diagonalnychDiagonalnydiagonalnych. Źródło światła było trudne do określenia, dlatego wskazywano na jego irracjonalność.

Poniżej umieszczono dwa dzieła sztuki. Jedno z nich to obraz ilustrujący główne idee i wartości plastyczne epoki renesansu, drugie obrazuje wartości plastyczne cechujące barok. Dzieła ukazują typowe dla każdego okresu schematy kompozycyjne z opisem.

RbnJS9WTRsUn71

Rafael, „Zaślubiny Marii”, 1504, olej na drewnie, Pinacoteca di Brera, Mediolan, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

RINmkqXQuTDHW1

Frans Hals, „Spotkanie oficerów i sierżantów Gwardii Obywatelskiej”, 1633, olej na płótnie, Frans Hals Museum, Haarlem, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna

RTbp4Vnp27C7O1

Ćwiczenie 1

Poniżej umieszczono określenia charakteryzujące epokę renesansu i epokę baroku. Umieść je w odpowiednich rubrykach.
Hasła: alegoryczność, bogata symbolika, dekoracyjność, dynamika, ekspresja, harmonia, idealizacja, idealne proporcje, irracjonalność oświetlenia, mocny światłocień, nawiązanie do wzorów antycznych, statyczność, symetria, światło rozproszone, układy diagonalne, wartości humanistyczne, zgłębianie prawdy o człowieku.

bogata symbolika, mocny światłocień, harmonia, statyczność, irracjonalność oświetlenia, dekoracyjność, wartości humanistyczne, alegoryczność, idealne proporcje, dynamika, idealizacja, układy diagonalne, symetria

Cechy charakterystyczne dla renesansu
Cechy charakterystyczne dla baroku

Źródło: online-skills.

Portrety renesansowe i barokowe

Portrety renesansowe poprzez równomierne rozłożenie światła jednakowo wyraziście oświetlają cały obraz. W ten sposób możemy zobaczyć każdy namalowany detal, nawet ten najmniejszy. Postać wyraźnie odcina się od tła, które może być całkowicie jednorodne, np. czarne, albo ukazywać pejzaż, niemniej wyrazisty i też jednakowo oświetlony. Natomiast malarstwo barokowe opiera się na silnych kontrastach świetlnych, widać w nich wyraźną grę światła i cienia, w tym miejsca kontrastowe, mocno oświetlone. Światło potęguje nastrój i tajemnicę obrazu, a detale często nikną w cieniu.

Zapoznaj się z poniższymi ilustracjami, aby poznać schematy i komentarze opisujące wskazane cechy malarstwa renesansowego i barokowego.

RSzTIhxfVu0ej1

Albrecht Dürer, „Portret młodej Wenecjanki”, 1505, olej na drewnie, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Austria, wikimedia.org, domena publiczna

RwISUs6pf3G4f1

Peter Paul Rubens, „Helena Fourment”, ok. 1630-1640, olej na drewnie, Rijksmuseum, Amsterdam, Holandia, wikimedia.org, domena publiczna

R1eHwb3KOw2He

Ćwiczenie 2

R1ckBbFpGVVhX

Ćwiczenie 3

R1FqYTMnx6MJ9

Ćwiczenie 4

Kompozycje renesansowe i barokowe

Kompozycje renesansowe to wystudiowane sceny, w których postacie wyraźnie pozują, zatrzymując się w określonym geście. Stąd dominuje kompozycja statyczna z przewagą pionów i poziomów. Kompozycje barokowe są również wystudiowane, jednak pozy modeli są przedstawione tak, jakby artysta uchwycił ich wizerunek w trakcie wykonywania ruchu – jest to kompozycja dynamiczna z przewagą linii diagonalnych.

Poniższe ilustracje ukazują schemat kompozycji i komentarz słowny opisujący jego zastosowanie przez artystów: renesansowego i barokowego.

RZoZPpn8zF1YG1

Rafael Santi, „Portret kobiety”, 1514, olej na płótnie, Galleria Palatina, Florencja, Włochy, wikimedia.org, domena publiczna

R1QLpMTuDHkUO1

Jan Mytens, „Portret damy jako pasterki”, 1652, olej na płótnie, Haags Historisch Museum, Haga, Holandia, wikimedia.org, flickr.com, CC BY 3.0

R1Z6t4Dvxkk3o

Ćwiczenie 5

RDvlLmfQdNqE2

Ćwiczenie 6

Portret zbiorowy

Jednym z rodzajów portretu jest portret zbiorowy ukazujący grupę postaci reprezentującą pewną zorganizowaną zbiorowość, zjednoczonych jakąś wspólną działalnością. Portrety te były szczególnie charakterystyczne dla malarstwa barokowego. W renesansie portrety zbiorowe często ukazywane były w scenach religijnych lub mitologicznych. W obu epokach były one odmiennie komponowane – w renesansie widzimy wystudiowany gest pokazany w kompozycji statycznej, w baroku gwałtowność i poruszenie pokazane w kompozycji dynamicznej. Sprzyjało temu odpowiednio namalowane światło: w renesansie jasność absolutna z rozproszonym światłem bezkierunkowym, a w baroku ostre kontrasty światła i cienia oraz irracjonalne oświetlenie.

ReFw0fTBaA3yo

Ćwiczenie 7

RWB75myNrwkdS

Ćwiczenie 8

Przyporządkuj definicję do pojęcia.

kompozycja, w której przeważają uporządkowane elementy pionowe i poziome. Odbiorca ma wrażenie równowagi, spokoju i bezruchu., kompozycja, w której przeważają skosy, linie łamane, krzywizny lub łuki. Odbiorca ma wrażenie ruchu.

Kompozycja dynamiczna
Kompozycja statyczna

Polecenie 1

Wybierz dwa dowolne dzieła z epoki baroku i renesansu, które pojawiły się na lekcji i dokonaj analizy porównawczej dzieł.

Słownik pojęć

Alegoria

motyw lub zespół motywów, który poza znaczeniem dosłownym i bezpośrednio przedstawionym ma ukryte znaczenie dodatkowe, pozostawione domyślności odbiorcy lub wyjaśnione przez autora.

Autoportret

portret własny artysty.

Diagonalny

o układzie ukośnym.

Humanizm

nazwa pochodzi od słowa „homo”, czyli ludzki. Oznacza ruch filozoficzny, kulturalny i moralny powstały w XV wieku we Włoszech, cechujący epokę renesansu. W centrum zainteresowań był człowiek, w tym jego godność, wolność, wszechstronny rozwój psychiczny, intelektualny i fizyczny. Hasłem humanizmu była maksyma komediopisarza starorzymskiego Terencjusza: Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce.

Kompozycja dynamiczna

kompozycja, w której przeważają skosy, linie łamane, krzywizny lub łuki. Odbiorca ma wrażenie ruchu.

Kompozycja statyczna

kompozycja, w której przeważają uporządkowane elementy pionowe i poziome. Odbiorca ma wrażenie równowagi, spokoju i bezruchu.

Perspektywa linearna

zwana też perspektywą zbieżną, geometryczną – perspektywa, której istotą jest rzutowanie wszystkich elementów przestrzeni na płaszczyznę w kierunku punktu zbiegu. Początkowo punkt zbiegu znajdował się zawsze na środku linii horyzontu, przebiegającej na wysokości oczu. Obecnie wskazuje się również perspektywy linearne z inaczej umieszczonymi punktami zbiegu: boczną, ukośną, żabią (punkt widzenia położony nisko) i z lotu ptaka (punkt widzenia położony wysoko).

Słownik pojęć został opracowany na podstawie:

Słownik języka polskiego PWN