Wojna trzydziestoletnia była najdłuższym i najkrwawszym konfliktem w XVI–XVII w. Jej skutki polityczne, gospodarcze i społeczne odczuwano jeszcze przez kilkadziesiąt lat.

W jej wyniku na znaczeniu straciły dawne potęgi: europejska – Hiszpania i regionalna – Dania. Ich miejsce zajęły Francja, Szwecja i państwo Habsburgów austriackich. Na postanowieniach pokoju westfalskiego kończącego wojnę trzydziestoletnią skorzystał też elektor brandenburski. Układ wprowadził ład europejski, który przetrwał aż do rewolucji francuskiej.

Postanowienia pokoju westfalskiego:

Kwestie terytoriów

W ramach postanowień pokojowych nowe ziemie zyskały Szwecja, Brandenburgia, Saksonia, Francja, Bawaria. Niewielkie terytorium przypadło Meklemburgii, a do Habsburgów powracała Górna Austria przekazana wcześniej Bawarii.

Postanowienia pokoju westfalskiego:

Kwestie wyznaniowe

Uznano kalwinizm za trzecie, obok katolicyzmu i luteranizmu, legalne wyznanie w Rzeszy. Stwierdzono, iż w przypadku konwersji władcy danego państwa, dokonanej po 1 stycznia 1624 r., jego poddani zachowują stare wyznanie. Oznaczało to zniesienie zasady cuius regio, eius religio (łac., czyja władza, tego religia). Luterańscy i kalwińscy administratorzy zsekularyzowanych państw kościelnych otrzymali prawo głosu w Sejmie Rzeszy. Potwierdzono też pokój augsburski z 1555 r. i unieważniono edykt restytucyjny Ferdynanda II z 1629 r.

Postanowienia pokoju westfalskiego:

Kwestie ustroju Rzeszy

Stany Rzeszy otrzymują prawo do samodzielnego zawierania sojuszy i wypowiadania wojen bez zgody cesarza rzymskiego, ale pod warunkiem, że ich działania nie będą wymierzone przeciw cesarzowi i cesarstwu. Wolne miasta Rzeszy uzyskały równe z książętami prawo głosu w Sejmie, który teraz miał wyłączne prawo do decydowania o wszystkich ogólnoniemieckich aktach prawnych, wojnie i polityce Rzeszy oraz podatkach uchwalanych i zbieranych na potrzeby całego cesarstwa. Potwierdzono też nadanie tytułu elektorskiego księciu Bawarii i utrzymanie tego tytułu przez palatyna Renu.

Skutki wojny:

Kraje habsburskie

Czechy, Śląsk, Morawy, kraje austriackie – tereny będące w dziedzicznym władaniu Habsburgów – zostały zjednoczone pod silną władzą przedstawicieli tego rodu. Dynastia wzmocniła swoją dotychczasową pozycję na arenie międzynarodowej, a należące do niej terytoria gwarantowały ich władcy wysoką rangę wśród potęg europejskich.

Skutki wojny:

Szwecja i Francja

Szwecja zdobyła mocną pozycję w Niemczech. Kontrolowała ujścia dwóch ważnych niemieckich rzek, Łaby i Odry, co przynosiło jej poważne zyski. Zwycięstwa w wojnie ugruntowały jej pozycję potęgi europejskiej, z którą każdy musiał się liczyć. Francja, dzięki zwycięstwu wzmocniła swoją pozycję na arenie międzynarodowej. Pokonana Hiszpania nie groziła już władcom Paryża. Kryzys wewnętrzny, wywołany m.in. znacznymi obciążeniami finansowymi z powodu wojny, sprawił, że Francja musiała na kilka lat ograniczyć swoją aktywność w polityce europejskiej.

Skutki wojny:

Sekularyzacja polityki

W Europie rozpoczął się powolny proces sekularyzacji polityki, czyli religia przestała decydować o układzie sił międzynarodowych, a różnice wyznaniowe przestały być źródłem konfliktów. Spory między katolikami a protestantami zaczęły tracić na znaczeniu w relacjach na arenie międzynarodowej. Władcy coraz częściej kierowali się racją stanu własnych państw, zarówno przy zawieraniu sojuszy, jak i przy prowadzeniu wojen.

Skutki wojny:

Zapaść gospodarcza

Działania wojenne, choć nie dotknęły bezpośrednio wielu regionów Niemiec, to odbiły się na całej gospodarce niemieckiej. Wiele wsi zostało opuszczonych, nastąpił spadek produkcji rolnej, w wielu częściach Niemiec zamarł handel i spadła produkcja rzemieślnicza. Jednak gospodarka dość szybko zaczęła się odbijać od dna, zaczęła też wzrastać liczba ludności. Wielu tych, którzy uciekli przed wojną, powróciło do rodzinnych miejscowości. Lokalni książęta dbali o odrodzenie gospodarcze swoich państw, co pomagało w odbudowie krajów po wojnie.