Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z prezentacją multimedialną. Na podstawie treści w niej zawartych oraz omawianego wiersza Leśmiana Rok nieistnienia uzupełnij mapę myśli, objaśniając hasła nawiązujące do motywu śmierci w literaturze bądź ilustrując je.
Zapoznaj się z treścią prezentacji multimedialnej. Na podstawie zawartych w niej informacji oraz omawianego wiersza Leśmiana Rok nieistnienia objaśniaj poniższe hasła nawiązujące do motywu śmierci w literaturze.
Symbolizm śmierci w literaturze i malarstwie
Michał Głowiński
Leśmian: poezja śmierci
(fragmenty)
Schopenhauer napisał, że śmierć jest prawdziwym duchem inspirującym i muzą filozofii. Dodajmy: także muzą poezji, może w nie mniejszym stopniu niż miłość. Zarówno wtedy, gdy jest przedmiotem spokojnej medytacji, jak i wówczas, gdy staje się przedmiotem buntu; zarówno wtedy, gdy łączy się z wątkami pocieszenia i wiary, jak i wówczas, gdy traktuje się ją jako dowodny wyraz egzystencjalnego absurdu. […]
Przypominamy jagnięta, które bawią się na łące, podczas gdy rzeźnik wybiera już wzrokiem jedno z nich. Nie wiemy bowiem w naszych dobrych dniach, jakie nieszczęście los teraz właśnie nam gotuje – chorobę, prześladowanie, zubożenie, kalectwo, ślepotę, obłęd, śmierć.
Źródło: Arthur Schopenhauer, Przyczynek do nauki o cierpieniu na świecie.
Aby dowiedzieć się więcej na temat przywołanego filozofa, jego poglądów oraz ich recepcji, zapoznaj się z materiałem Arthur Schopenhauer i narodziny nowożytnego pesymizmuArthur Schopenhauer i narodziny nowożytnego pesymizmu.
Rozwój poezji jest – w pewnym przynajmniej stopniu – zdobywaniem umiejętności mówienia o śmierci. Mówienia w różnych tonacjach: od krzyku – do szeptu, od wzniosłości – do groteski. [...]
Podobny zabieg jest zastosowany w malarstwie. Znakomitym przykładem może być twórczość Caravaggia. Ukazany obraz przedstawia moment reakcji, ujrzenia w odbiciu lustrzanym głowy Meduzy, z wijącymi się na niej wężami.
Sztuka mówienia o śmierci, w tym również – mówienia poetyckiego, staje się formą jej oswojenia, także i w tym przypadku, gdy mówienie owo jest ekspresją buntu i niezgody. [...]
Bunt i niezgodę ukazuje w swoim arcydziele Aleksander Gierymski, który przedstawił na swoim obrazie kobietę i mężczyznę zrozpaczonych po śmierci – najprawdopodobniej dziecka.
Topika […] stała się swojego rodzaju poetyckim rytuałem. Można było nie wykraczać poza sferę jego działania, jednakże już w okresie, kiedy on dominował, największe dzieła o śmierci nie całkowicie w nim się mieściły.
Topika oczywiście nie została z nich usunięta, ale wielkość tego cyklu objawia się nie tylko w operowaniu nią, objawia się przede wszystkim w stworzeniu indywidualnego, niepowtarzalnego języka, nie sprowadzającego się do obiegowej «retoryki śmierci». Zauważmy, że niekiedy to, co miało być w jakiejś mierze przezwyciężeniem topiki, samo staje się toposem. Dobitnym przykładem jest barokowe zespolenie śmierci i erotyki, zespolenie doniosłe także w poezji Leśmiana. […]
Śmierć jest jej pierwszą sprawą, pierwszym tematem (także w tym sensie, jaki słowu «temat» nadają francuscy krytycy tematyczni). W nim właśnie zbiegają się główne wątki filozoficzne tej poezji (Kazimierz Wyka pisał w związku z poetyckimi ujęciami śmierci o «wybiegach filozoficznych»). Występuje w najróżniejszych uwikłaniach i związkach, łączy się – jak już wspominałem – z erotyką, ale także z fantastyką, opisami natury, ze wszystkim, czym Leśmian się zajmował. Pojawia się w najbardziej nieoczekiwanych miejscach.
Jest też – zwłaszcza w balladach – elementem fabuły; niekoniecznie jej zakończeniem, także początkiem, gdy opowieść mówi o wyruszeniu w zaświaty, czy środkiem, zwłaszcza wówczas, gdy pojawia się wątek metamorfozy (tradycyjnie zresztą zespolony z wyobrażeniami śmierci). Współwystępuje z jedną z podstawowych obsesji poetyckich Leśmiana: obsesją nicości. Rozważania o języku śmierci mogłyby być więc rozważaniami o całej poezji Leśmiana, o wszystkich jej charakterystycznych właściwościach.
W historii malarstwa polskiego godna uwagi jest kompozycja obrazów Jacka Malczewskiego noszących tytuł Śmierć Ellenai. Chociaż malarz nawiązał w tych dziełach do śmierci z poematu Juliusza Słowackiego pt. Anhelli, symbolika tych obrazów łączy je również z twórczością Bolesława Leśmiana.
Kobietę ukazaną na obrazach, chociaż przybiera ona postać umarłej, Malczewski przedstawia jako zmysłową i pełną życia.
W tej stosunkowo wąsko wykrojonej sferze obserwacji ujawniają się zasadnicze cechy poetyki Leśmiana. O śmierci mówi on konsekwentnie jako o czymś jednostkowym i konkretnym. W zasadzie nie ma tu – podpowiadanych przez tradycję – ogólnych medytacji na ten temat, nie ma refleksji w jej tradycyjnej postaci. Partnerem śmierci nie jest tu nigdy ludzkość, zawsze – jednostka, zawsze indywidualne doświadczenie. Nawet w wierszach, które mówią o śmierci powszechnej, wierszach na swój sposób katastroficznych, takich jak Ta oto godzina czy Rok nieistnienia. […] Jednostkowość i konkretność umożliwia swojego rodzaju dramatyzację śmierci.
Cytaty pochodzą z: Michał Głowiński, Leśmian: poezja śmierci, „Teksty: teoria literatury, krytyka, interpretacja” 1977, nr 5–6.
Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa Schopenhauera, mówiące że śmierć jest prawdziwym duchem inspirującym i muzą filozofii. Czy zgadzasz się z nimi? Uzasadnij odpowiedź.