Prezentacja multimedialna
Jak już wiesz z tekstu głównego, dwa najbardziej rozpoznawalne dzieła Kartezjusza to Medytacje o pierwszej filozofii oraz Rozprawa o metodzie. W prezentacji skupimy się na pierwszym z wymienionych tekstów filozofa, a zwłaszcza na rozważaniach dotyczących tego, czym są ciało i umysł. Za sprawą sceptycyzmu metodycznego myśliciel podał w wątpienie prawdziwość wszelkich sądów poznawczych, aby w ten sposób dotrzeć do twierdzenia absolutnie pewnego: Myślę, więc jestem
. Poprzez swoje dociekania Kartezjusz zdołał określić właściwości rzeczy myślącej (umysłu) oraz rzeczy rozciągłej (ciała).
Res cogitans
Kartezjańska formuła “myślę, więc jestem” stanowi punkt zawieszenia dla podejmowanego przez filozofa sceptycyzmu. Za sprawą swojego odkrycia uczony ustanowił kolejne twierdzenie w postaci utożsamienia istnienia „ja” z aktywnością umysłu. W Medytacjach filozof przedstawia specyfikę res cogitans, czyli rzeczy myślącej.
Rzecz myśląca i jej właściwości
Czym jednak charakteryzuje się umysł i jakie są jego właściwości? Kartezjusz podkreśla, że res cogitans i res extensa pozostają od siebie oddzielone, a tym samym istnieje między nimi nieprzekraczalna granica. Obydwie substancje różnią się od siebie i niemożliwe jest sprowadzenie jednej do drugiej. Zdaniem Kartezjusza umysł odgrywa rolę nadrzędną wobec ciała.
Równocześnie Kartezjusz uważał, że istnieje organ, który umożliwia współdziałanie ciała i umysłu, a jest nim szyszynka, gruczoł dokrewny położony w mózgu.
Umysł stanowi niepodzielną jedność
Jedną z podstawowych właściwości umysłu, odróżniających go od ciała, jest jego niepodzielność. Tym samym res cogitans stanowi jedną całość, w której brak poszczególnych części. Natomiast res extensa podlega różnego rodzaju podziałom i można w niej wyróżniać wyspecjalizowane elementy. Jak pisze filozof:
Res extensa
Kartezjańskie utożsamienie „ja” z umysłem powoduje, że ciało staje się czymś obcym i odmiennym od nas samych. Rzecz rozciągła sprowadza się wg filozofa do czegoś, co zajmuje określone miejsce w przestrzeni. Czynności poznawcze dokonywane przez rzecz myślącą zachodzą m.in. wobec ciała. Myśliciel definiuje res extensa w sposób następujący:
Ciało maszyna
Jak zapewne zauważasz, rzecz rozciągła sama siebie nie wprawia w ruch, lecz jest w niego wprawiana. Kartezjusz w stosunku do ciała bardzo często posługiwał się metaforami zaciągniętymi z mechaniki. Filozof uznawał res extensa za rodzaj maszyny, poddanej woli rozumu. Jak stwierdza myśliciel:
Stanowisko wywodzące się z tego rodzaju myślenia nazywamy mechanicyzmem (gr. mēchanḗ – przyrząd); polega ono na uznawaniu, iż wszelkie zjawiska i procesy możemy opisywać, a tym samym objaśniać za pomocą pojęć i praw z zakresu mechaniki.
Kartezjusz uznawał ludzi za istoty myślące, a więc obdarzone przez Boga rozumnością. Co jednak ze zwierzętami? Myśliciel sprowadzał zwierzęta do roli automatów, czyli poruszających się maszyn
. Zdaniem autora Medytacji istoty pozbawione rozumności, a więc sprowadzające się do tego, co cielesne, działają zgodnie z wpisanymi w nie sekwencjami ruchowymi w postaci odruchów. W Rozprawie o metodzie możemy przeczytać: