René Descartes przyszedł na świat we francuskiej miejscowości La Haye, której nazwa w późniejszym czasie została zmieniona na Descartes, aby tym sposobem uczcić pamięć pochodzącego z niej filozofa. Wywodzącego się ze szlacheckiego rodu myśliciela często określa się mianem „ojca filozofii nowożytnej” ze względu na wprowadzenie przez niego nowej perspektywy w obrębie filozofii. Nowa perspektywa polegała na porzuceniu dotychczasowych metod filozofowania stawiając pod znakiem zapytania możliwość prawdziwego poznania.

Kartezjusz był zainteresowany badaniem możliwości poznawczych, a tym samym podstaw i metod wiedzy naukowej. Myśliciel formułuje następujące pytanie: czego i w jaki sposób doświadczamy oraz kim jest ten, kto doświadcza? Rozważania myśliciela wyznaczyły kierunek rozwoju filozofii na kilka kolejnych wieków. Autor Medytacji, jako człowiek wszechstronnie wykształcony, interesował się wieloma zagadnieniami wywodzącymi się z różnych dziedzin. Kartezjusz, za sprawą swojego opisu krążenia krwi, przyczynił się do rozwoju medycyny i fizjologii, miał także wkład w dziedzinę optyki. Zajmował się również matematyką oraz prawem, a także inżynierią i oczywiście filozofią. Najważniejsze rozważania myśliciel przedstawił w dwóch uzupełniających się dziełach: Rozprawie o metodzie oraz Medytacjach o pierwszej filozofii, w których prezentuje specyfikę prowadzonych przez siebie filozoficznych analiz, która wskazywała, że całość wiedzy ludzkiej stoi na wątpliwym fundamencie. Medytacje są dziełem szczególnym, ponieważ składają się na nie również komentarze myślicieli, których Kartezjusz poprosił o uwagi krytyczne dotyczące wyłożonych przez niego treści.

R1AjtcS5cRHBm

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę, pod szyją ma duży kołnierz.

DualizmdualizmDualizm psychofizyczny

Poszukiwania filozoficzne Kartezjusza rozpoczynają się od podania w wątpienie wszystkiego, co do tej pory myśliciel uważał za oczywiste i niepodważalne. Czy świat na pewno istnieje? A jeżeli tak, to w jaki sposób? Czy jestem tym ciałem, które uznaję za swoje własne? W tym celu autor Medytacji posługuje się sceptycyzmem metodycznymsceptycyzm metodycznysceptycyzmem metodycznym, procedurą, która miała umożliwić mu odkrycie tego, co absolutnie pewne. Metoda Kartezjusza polega na zawieszeniu prawdziwości wszelkich sądów, a więc podania ich w wątpliwość, aby tym sposobem zweryfikować aktualny stan wiedzy, a także ustalić możliwości poznawcze. Filozof opisuje początki oraz przyczyny swoich dociekań tymi słowami:

Za pomocą swojej metody Kartezjusz osiągnął zakładany cel, odnalazł twierdzenie, którego, jak uważał, nie da się podważyć: Myślę, więc jestem (łac. Cogito ergo sum). Filozof argumentował, że wątpienie skierowane wobec własnego istnienia samo w sobie stanowi jego potwierdzenie, czyniąc je faktem niepodważalnym. O odkryciu myśliciela możemy przeczytać w Rozprawie o metodzie.

Kartezjusz uznawał istnienie dwóch rodzajów substancjisubstancjasubstancji: rzeczy myślącej (łac. res cogitans), czyli umysłu, oraz rzeczy rozciągłej (łac. res extensa), czyli ciał rozumianych jako materialne obiekty. Stanowisko filozofa, określające definicje i relacje zachodzące pomiędzy dwoma substancjami, nazywamy dualizmem psychofizycznym. W tym momencie może nasunąć się nam następujące pytanie: czy ciało i umysł, jako dwie różne substancje, są ze sobą powiązane, czy też nie? A jeżeli tak, to w jaki sposób? Odpowiedź, jakiej udziela nam Kartezjusz, jest przecząca. Zdaniem myśliciela ciało i umysł są od siebie oddzielone. Zarówno rzecz rozciągła, jak i rzecz myśląca wykazują odmienne właściwości, które filozof analizuje w swoich rozprawach.

W XVII wieku, a więc w tym samym czasie, w którym Kartezjusz rozwijał swoje stanowisko, inny myśliciel pochodzący z Niderlandów, Baruch Spinoza, zaproponował całkowicie odmienne podejście do relacji ciała i umysłu. W swoim kontrowersyjnym dziele pt. Etyka, podejmującym krytykę dualizmu psychofizycznego francuskiego uczonego, Spinoza twierdzi, że istnieje tylko jedna substancja, natomiast ciało i umysł stanowią jej dwie odmienne jakości. Stanowisko niderlandzkiego filozofa określamy mianem paralelizmuparalelizmparalelizmu, według którego ciało i umysł, metaforycznie ujmując, „stanowią awers i rewers tej samej monety”, a tym samym niemożliwe jest ich rozdzielenie.

Problem psychofizyczny to problem relacji rzeczywistości fizycznej – ciała i rzeczywistości mentalnej – umysłu pozostaje do dzisiaj jednym z istotniejszych problemów filozofii i nauki.

Słownik