Akt nadania ziemi chełmińskiej Krzyżakom przez Konrada Mazowieckiego w 1230 r.

W imię świętej i niepodzielnej Trójcy. Ja Konrad, z Bożego miłosierdzia książę Mazowsza i Kujaw (...) podaję do wiadomości, że z uwagi na nagrodę niebieską i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, za zgodą Agafii, żony mojej, i synów mych Bolesława, Ziemowita i Ziemomysła, nadałem Marji św. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmińskie niepodzielnie z wszystkimi przynależnościami od tego miejsca, gdzie Drwęca opuszcza granice Prus, wzdłuż rzeki aż do Wisły, a Wisłą aż do Osy i biegiem Osy aż do granic Prus, na wieczyste posiadanie z całym pożytkiem i wszelką wolnością... Obiecałem też, że gdyby ktokolwiek pomienionym braciom czynił przeszkody w posiadaniu tej ziemi, to ja z całą mą potęgą będę ich bronił. Owi zaś bracia przyrzekli też mnie i wszystkim moim dziedzicom, że z całą wiernością wraz z nami walczyć będą każdego czasu stosownie do woli Bożej i wedle swej możności przeciw wrogom Chrystusa i naszym, mianowicie przeciw wszystkim poganom, (a czynić to będą) bez jakiegokolwiek podstępu lub fałszu, nawet gdyby tylko jeden z nich pozostał przy życiu. Świadkami tego nadania i przyrzeczeń są Michał, biskup kujawski, Chrystian, biskup Prus, Pakosław starszy, komes Dzierżykraj [i inni] (...) Działo się roku pańskiego 1230. Ja Gunter, biskup mazowiecki podpisuję.

A Źródło: Akt nadania ziemi chełmińskiej Krzyżakom przez Konrada Mazowieckiego w 1230 r. Cytat za: Wiek V-XV w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, red. M. Sobańska-Bonadruk, S. Lenard, Warszawa 2003, s. 170–171.

Relacje polsko-krzyżackie w XIV w

W roku 1329 król czeski i krzyżacy z rozwiniętymi chorągwiami i potęgą wielką ruszyli przeciw Karolowi Łokietkowi [tj. Władysławowi Łokietkowi], który naruszył pokój. Przybrawszy liczny zastęp wyborowego rycerstwa, spustoszyli ziemię dobrzyńską, nikogo nie oszczędzając. Podobnie postępowali i na Mazowszu, pustosząc tę ziemię miejscami ogniem. I tak pomścił mistrz i jego sprzymierzeńcy zniewagę wiary. Oblegli miasto Płock, pobudowali machiny oblężnicze a rzucając z nich pociski niepokoili mieszczan i burzyli mury miasta. Przez to król Jan zmusił wreszcie księcia płockiego Wacława, iż poddał mu się na wieczne czasy i uznał się za jego lennika.

W tymże roku po Wielkiej Nocy brat Otto z Luterbergu niezwykłych czynów dokonywał w ziemi kujawskiej. Wraz z Prusami obległ on Przedecz i zażądał poddanie go, atakując machinami i ostrzeliwując. Obrońcy atoli dali mu dumną odpowiedź, sadząc, że są dobrze strzeżeni i nie obawiając się jego gróźb. Brat jednak Otto wraz z Prusami zdobył gród w ataku, zabiwszy 80 znaczniejszych spośród obrońców. Również i zamek wyszogrodzki zdobyli Bracia i całkowicie zniszczyli tak, że nikt nie uszedł. Zginęło tam w dniu św. Jakóba (25 lipca) 200 mężów, bo nie dawano pardonu, ani brano jeńców. Ponadto Bracia spalili wraz z załogą zamek Nakło, wzięty szturmem, w dniu św. Aleksego (17 lipca), z wyjątkiem starosty Henryka, który się oddał w niewolę. Podobnie postąpiono uprzednio z Raciążem, siedzibą biskupa kujawskiego, który po ośmiodniowych szturmach w dniu św. Piotra i Pawła, (29 czerwca), zdobyto w walce.

B Źródło: Relacje polsko-krzyżackie w XIV w. Cytat za: Teksty źródłowe dla nauki historii w szkole średniej, z. 21, red. J. Dąbrowski, Kraków 1923.

II pokój toruński z 1466 r.

Ziemia chełmińska z całą ziemią michałowską i całe Pomorze do nas i do królestwa naszego polskiego będą należały i patrzyły; prócz tego zamek i miasto Malbork, miasto Sztum, miasto Elbląg i miasto Christburg [tj. Dzierzgoń]. Wielkiego mistrza na księcia królestwa naszego polskiego przyjęliśmy, a przedniejszych komturów na członków naszej rady koronnej. Będzie zaś wielki mistrz zobowiązany w sześć miesięcy po wyborze osobiście przed nami się stawić i przysięgę winnej wierności złożyć. Którego to wielkiego mistrza i ziemie wszystkie pruskie, i teraz przezeń posiadane, i później nabyte, do królestwa naszego polskiego po wieczne czasy przyłączamy, spajamy i wcielamy, tym warunkiem i sposobem, aby z tym królestwem stanowiły jedno i nierozdzielne ciało, jeden lud, jeden naród w przyjaźni, związku i unii, nikogo innego prócz Ojca św. i nas i królestwo polskie za swoja głowę i przełożeństwo nie uznając.

Biskupstwo chełmińskie do kościoła gnieźnieńskiego ma powrócić, warmińskie zaś pod naszą, naszych następców i królestwa polskiego władzą, podległością i opieką będzie zostawało.

Na przyszłość do zakonu niemieckiego N[ajświętszej] P[anny] Marii w Prusach mają być przyjmowane osoby sposobne także z poddanych wszelakich królestwa naszego polskiego i ziem jemu podległych, tak jednak, że powyżej połowy z nich przyjmować nie będzie zakon obowiązany.

C Źródło: II pokój toruński z 1466 r. Cytat za: Teksty źródłowe dla nauki historii w szkole średniej, z. 27, red. F. Papée, Kraków 1924.

Hołd pruski z 1525 r.

Potem książę przystąpił do tronu i stóp królewskich i klęcząc przyjął chorągiew z orłem czarnym i ukoronowaną literą „S” na piersiach, oraz dokonane przez króla wprowadzenie go w posiadanie księstwa i ziem wyznaczonych w Prusach. Następnie dzierżąc chorągiew, której się także brat jego Jerzy dotykał, jako najbliższy następca na księgę ewangelii w te słowa złożył przysięgę: „Ja Albrecht, margrabia brandenburski, a także w Prusach, szczeciński, pomorski, słowiański, kaszubski książę, pan Rugii, burgrabia norymberski, przyrzekam i ślubuję, że najjaśniejszemu władcy i panu Zygmuntowi, królowi Polski, w. ks. Litwy, Rusi i wszystkich ziem pruskich panu i dziedzicowi, jako memu przyrodniemu dziedzicznemu panu i jego majestatu potomkom i następcom, królom i Koronie polskiej będę wierny i posłuszny i będę się starał o dobro jego majestatu i Korony polskiej, a bronił od zła i wszystko czynić będę, co jest obowiązkiem wiernego wasala. Tak mi dopomóż Bóg i święta jego ewangelio”.

Po przyjęciu tej przysięgi jego królewska mość, dobywszy miecza, pasował nowego księcia na rycerza i założył mu na szyję złoty łańcuch, godny dar królewski.

D Źródło: Hołd pruski z 1525 r. Cytat za: Teksty źródłowe dla nauki historii w szkole średniej, z. 30, red. W. Pociecha, Kraków 1923.