Przeczytaj
Od Prus Krzyżackich do Książęcych
Wyjaśnij, kiedy artysta sportretował Albrechta – przed 1525 r. czy po nim?
Polityka Albrechta Hohenzollerna jako wielkiego mistrza krzyżackiego doprowadziła do wybuchu ostatniej wojny polsko‑krzyżackiej, która toczyła się w latach 1519–1521. Nierozstrzygnięty zbrojnie konflikt przerwano, zawierając czteroletni rozejm. Po jego upływie w 1525 r. zawarto traktat krakowski, na mocy którego państwo zakonne przekształcono w rządzone przez świeckiego księcia i zależne od Korony Prusy Książęce. Albrecht Hohenzollern jako ich pierwszy świecki władca złożył hołd lennyhołd lenny Zygmuntowi I Staremu. Książę przeszedł na luteranizm, a zakon krzyżacki w Prusach został zsekularyzowanyzsekularyzowany. Ostatnich siedmiu Krzyżaków wiernych katolicyzmowi opuściło kraj. Jako władca zwierzchni polski król miał prawo ingerowania w wewnętrzne sprawy Prus Książęcych, gdyby doszło do sporów między księciem a poddanymi, a w przypadku wygaśnięcia pruskiej linii Hohenzollernów kraj miał przejść pod władzę polską. Przyjęcie luteranizmu pozbawiło Albrechta możliwości zwrócenia się o pomoc do papieża i cesarza. Warto też zaznaczyć, że traktat krakowski był pierwszym układem zawartym pomiędzy państwem katolickim a luterańskim.
Dla chwilowej korzyści i miłego spokoju podpisano hańbiący traktat, który niejako był przyznaniem, że już Polska żadnej wielkiej sprawy podjąć i przeprowadzić nie zdoła. Współcześni historycy mniej krytycznie oceniają Zygmunta Starego.
Nie należy obciążać twórców aktu krakowskiego winą za dalsze błędy polityki polskiej– pisał Marian Biskup w drugim tomie zbiorczej pracy Historia Pomorza . – […] Traktat ten wymagał bowiem konsekwentnego przestrzegania i realizacji. Tej konsekwencji i wytrwałości zabrakło jednak stronie polskiej od połowy XVI w.”.
Oceń, w jaki sposób malarz przedstawił wydarzenie z 1525 roku. Jakie motywy przyświecały malarzowi w wyborze tego fragmentu historii Polski?
Albrecht oraz jego krewniacy z brandenburskiej linii Hohenzollernów starali się utrzymywać dobre stosunki z Rzecząpospolitą, by w ten sposób umocnić pozycję rodu w Prusach; książę Albrecht na przykład aktywnie wspierał politykę Zygmunta Augusta w Inflantach. Ważnym krokiem na tej drodze było uzyskanie w 1559 r. zgody Zygmunta Augusta na dziedziczenie Prus przez elektorówelektorów brandenburskich w przypadku wygaśnięcia potomków Albrechta (umowa ta została dodatkowo potwierdzona w 1563 roku.). W konsekwencji Prusy Książęce przeszły w ręce elektorów w 1618 roku. Ostateczną decyzję w tej kwestii król Zygmunt III Waza podjął wbrew dążeniom silnego stronnictwa pruskiego do integracji z Rzecząpospolitą i rozciągnięcia na tamtejszą szlachtę wolności politycznych, jakimi cieszyła się szlachta polska.
Krzyżacy bez państwa
Zakon krzyżacki oprócz największych swych prowincji: pruskiej (z siedzibą wielkiego mistrza w Malborku) i inflanckiej (gdzie mimo przyjęcia reguły krzyżackiej istniał niezależny od Krzyżaków zakon inflancki) posiadał także liczne, choć rozproszone posiadłości ziemskie w Rzeszy. Ich bezpośredni zwierzchnik – niemiecki mistrz krajowy – nie uznał sekularyzacji obu nadbałtyckich gałęzi zakonu, a jego rezydencja – zamek Mergentheim we Frankonii – stała się nowym centrum władz krzyżackich. Wkrótce zakon utracił także posiadłości w Saksonii i Turyngii, gdzie zapanował luteranizm. Po reorganizacji Krzyżacy skupili się na działalności duszpasterskiej, choć młodsi członkowie zakonu nadal mieli obowiązek walki z poganami i jako oficerowie armii cesarskiej wojowali z Turkami na pograniczu węgierskim. Od 1590 r. wielkimi mistrzami wybierano członków rodów książęcych, najczęściej Habsburgów. W 1809 r. Napoleon rozwiązał krzyżacki zakon w krajach należących do Związku ReńskiegoZwiązku Reńskiego. Wówczas Krzyżacy znaleźli schronienie na dworze cesarskim w Wiedniu i poświęcili się całkowicie działalności duszpasterskiej i charytatywnej oraz prowadzeniu szkół i szpitali. Powołano też żeńską gałąź zakonu. Dziś, znani jako zakon teutoński (niemiecki), działają w Austrii, Niemczech i włoskim południowym Tyrolu.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D15TRDKIg
Nagranie filmowe pod tytułem Od Prus Krzyżackich do Książęcych.
Opisz działalność zakonu krzyżackiego po reorganizacji reguły zakonnej w 1606 roku.
Słownik
(łac. homagium) ceremonia, podczas której jedna osoba (wasal) oddawała się pod opiekę drugiej - seniorowi, polegała ona na tym, że wasal klękał przed seniorem, wkładał swoje ręce w jego złożone dłonie i składał na jego ustach pocałunek
(z łac. saecularis – świecki) zeświecczenie, które może dotyczyć majątku i uprawnień instytucji religijnych (np. Kościoła) lub życia społecznego i kulturowego
(z łac. electores – wyborcy) tu: książęta Rzeszy uprawnieni do udziału w wyborze cesarza
utworzony w 1806 r. pod protektoratem Francji związek 16 państw zachodnioniemieckich; przestał istnieć wraz z klęską Napoleona (rozwiązany oficjalnie w 1815 r.)
Słowa kluczowe
Krzyżacy, Prusy Królewskie, hołd pruski, Albrecht Hohenzollern, traktat krakowski, ostatni Jagiellonowie, państwo polsko‑litewskie
Bibliografia
K. Mikulski, J. Wijaczka, Historia powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 2012.
Wiek XVI–XVIII w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999.