Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z prezentacją, a następnie wykonaj polecenia.
Powstanie zakonu templariuszy wg Jacques’a de VitryPewni rycerze, miłowani przez Boga i powołani do Jego służby, wyrzekli się świata i poświęcili Chrystusowi. W uroczystych ślubach złożonych przed patriarchą Jerozolimy zobowiązali się bronić pątników przed zbójcami i porywaczami, chronić drogi i służyć jako rycerze Najwyższemu Królowi. Zachowywali ubóstwo, czystość i posłuszeństwo wedle reguły kanoników regularnych. Przełożonymi ich byli dwaj czcigodni mężowie: Hugon de Payns i Godfryd de Saint‑Omer. Na początku było ich tylko dziewięciu. Ci powzięli tak świętą decyzję i przez dziewięć lat służyli w świeckiej odzieży i okrywali się tym, co im wierni dali w jałmużnie. Król [Baldwin II], jego rycerze i wielmożny patriarcha przepełnieni współczuciem dla tych szlachetnych mężów, którzy wszystko porzucili, by służyć Chrystusowi, obdarzyli ich pewnymi włościami i beneficjami, aby zaspokoić ich potrzeby, oraz dla zasługi dusz ofiarodawców. A jako że nie mieli na własność kościoła ani siedziby, król umieścił ich w swym pałacu przy Świątyni Pańskiej. Opat i kanonicy regularni z Templum dali im na potrzeby ich służby ziemię w pobliżu pałacu i z tej przyczyny nazwano ich później „Templariuszami”.
Źródło: Powstanie zakonu templariuszy wg Jacques’a de Vitry, [w:] Marion Melville, Dzieje templariuszy, tłum. A. Jędrychowska, Warszawa 1991, s. 17–18.
W roku pańskim 1128, przemieszkawszy dziewięć lat we wspólnocie i świętym ubóstwie zgodnie ze złożonymi ślubami, otrzymali Regułę dzięki trosce papieża Honoriusza i Szczepana, patriarchy Jerozolimy, oraz wyznaczono im jako strój biały habit. Stało się to na synodzie w Troyes pod przewodnictwem wielmożnego biskupa d’Albano, legata papieskiego, i w obecności arcybiskupów Remis i Sens, opatów Citeaux oraz wielu innych prałatów. Później, za pontyfikatu papieża Eugeniusza, naszyli na swe habity czerwony krzyż, nosząc biel jako symbol czystości, a czerwień – męczeństwa […].
Jako że zakon nie może przetrwać bez surowej dyscypliny, ci mądrzy i nabożni mężowie dbając od samego początku o siebie i swych następców nie dozwolili, aby wykroczenia braci pozostały nieujawnione lub bezkarne. Pilnie i bacznie osądzając rodzaj i okoliczności winy, wypędzili bez odwołania poniektórych braci, zdarłszy uprzednio z ich odzieży czerwony krzyż. Pozostałych winowajców zmusili do postów o chlebie i wodzie oraz do jadania na ziemi nie przykrytej obrusem aż dostatecznie odpokutują i porazi ich wstyd, a innych zbawienne przerażenie. Na domiar zaś hańby, gdyby psy przyszły posilać się z nimi, nie wolno im było ich odpędzać […]. Mieli wiele innych sposobów, aby nagiąć krnąbrnych braci do przestrzegania obowiązującej dyscypliny i dobrego zachowania się […]. Liczba braci tak szybko wzrosła, że wkrótce znajdowało się ich w zgromadzeniu przeszło trzystu rycerzy, wszyscy przyodziani w białe płaszcze, nie licząc mnóstwa sług. Otrzymali takoż olbrzymie dobra tu i za morzem. Posiadają […] miasta i pałace, a z uzyskanych dochodów przekazują co roku na obronę Ziemi Świętej pewną sumę na ręce wielkiego mistrza, którego główną rezydencją jest Jerozolima.
Cytat za: Marion Melville, Dzieje templariuszy, przeł. A. Jędrychowska, Warszawa 1991, s. 18–19.
Powstanie zakonów rycerskich miało być wcieleniem ideału krzyżowca, prawdziwego „ubogiego rycerza Chrystusa”. W jednej instytucji połączono wzorzec życia monastycznego, cenionego jako najdoskonalsza dostępna człowiekowi forma życia chrześcijańskiego, z wzorcem rycerza, członka społecznej elity. Rycerz‑zakonnik był jednak przeciwieństwem rycerza świeckiego. Śluby czystości, posłuszeństwa i ubóstwa, które składał rycerz zakonny, wykluczały kultywowanie tych świeckich elementów etosu rycerskiego, które tak krytykował Bernard z Clairvaux. Jedynym celem templariusza miała być walka za wiarę i w tej walce mógł być niezwykle skuteczny, bo jako rycerz przejmował z etosu swojej warstwy to, co w nim było najlepszego: cnoty wojenne, zasady honoru i wierności, a nie dotyczyły go ograniczenia świeckiego życia: troska o rodzinę, majątek, dążenie do zdobycia pozycji i sławy.
Cytat za: Wielka Historia Świata, t. 4, Kształtowanie średniowiecza, Adam Bieniek, Maciej Salomon, Warszawa 2005, s. 301.
Na przestrzeni XIII wieku zasadniczą rolę w dziejach Outremer zaczęły odgrywać zakony rycerskie jako ruchy religijne, łączące cechy zawodowego wojska i monastycyzmu. Problemy, które od początku były typowe dla państw krzyżowych, czyli izolacja od Zachodu i niedobory w ludziach oraz zasobach, pogłębiły się wraz z końcem trzeciej krucjaty. Sytuację frankijskiego Lewantu pogarszały dodatkowo następujące czynniki: rozszerzenie koncepcji krucjat na tereny Półwyspu Iberyjskiego i wybrzeża Bałtyku; wojny przeciw wrogom papiestwa i heretykom, a także odpływ zasobów do obrony nowo powstałego Cesarstwa Łacińskiego.
W tej sytuacji templariusze i szpitalnicy uniezależnili się, a do tych dwóch ustabilizowanych już zakonów dołączyli krzyżacy. Ruch ten powstał podczas trzeciej krucjaty, gdy niemieccy krzyżowcy ustanowili w 1190 roku szpital polowy pod Akką. W roku 1199 papież Innocenty III potwierdził ich status zakonu rycerskiego. Krzyżacy cieszyli się również bardzo bliskimi relacjami z niemiecką dynastią Hohenstaufów. W kolejnych latach, podobnie jak niegdyś templariusze i szpitalnicy, coraz bardziej się militaryzowali, a dla odróżnienia przyjęli białą szatę z czarnym krzyżem (templariusze nosili biały ubiór z czerwonym krzyżem, zaś szpitalnicy biały krzyż na czarnym tle). Ze względu na swój militarny, polityczny i ekonomiczny rozwój, te trzy zakony stały się opoką łacińskiego Wschodu, zaś ich fundamentalny wkład w podtrzymanie Outremer stał się widoczny, gdy Jakub z Vitry przybył do Akki. Wpływy poszczególnych zakonów wiązały się także ze wsparciem papieża, które zapewniało im niezależność od lokalnej kościelnej i politycznej jurysdykcji oraz zwolnienie z dziesięciny. Zakony miały także wielki dar pozyskiwania darowizn od chrześcijańskiej arystokracji europejskiej, dzięki czemu otrzymały rozległe ziemie na Zachodzie. Wszystkie trzy zakony miały posiadłości na Cyprze.
Cytat za: Thomas Asbridge, Krucjaty. Wojna o Ziemię Świętą, tłum. N. Rataj, M. Józefowicz, Kraków 2015, s. 526–527.
Za czasów Rajmunda z Puy zaczęła się krystalizować wewnętrzna struktura Zakonu. Mimo że aż do roku 1206 oficjalnie dzielił się on wyłącznie na dwie grupy członków – braci duchownych i świeckich, to nowe zadania przed nim stające spowodowały faktycznie powstanie trzech odrębnych kategorii. Pierwszą stanowili rycerze, z których rekrutowali się później wszyscy urzędnicy Zakonu. Drugą stanowili duchowni, niosący pociechę chorym oraz rannym. Odprawiali oni też dla zakonników nabożeństwa. Do tej kategorii zaliczyć również można siostry zakonne, usługujące w szpitalach. Trzecią kategorię Stanowili bracia nie‑rycerze, pełniący obowiązki zarówno „cywilne” (w szpitalach i domach zakonnych), jak i wojskowe, na polu bitwy.
Poza regularnymi członkami Zakonu, joannici (podobnie jak i inne zakony rycerskie) przyjmowali w swoje szeregi członków afiliowanych, zwanych confratres. Zawdzięczali im wpływy na dworach Europy, gdyż „konfratrzy” wywodzili się na ogół z rodów monarszych, książęcych i możnowładczych. Mimo, że przebywali oni poza konwentami, przysługiwały im przywileje zakonne; w zamian za co dokonywali na rzecz Zakonu darowizn i zapisów testamentowych.
Strojem zakonnym stał się czarny habit i czarny płaszcz z naszytymi białymi, ośmiokończastymi krzyżami. Od r. 1259, na mocy bulli wydanej przez papieża Aleksandra IV, strojem bitewnym joannitów stała się nakładana na zbroję krótka, czerwona tunika z dużym, białym łacińskim krzyżem. Tak też wyglądał (i do dziś wygląda) sztandar zakonny.
Cytat za: Tadeusz Wojciech Lange, Szpitalnicy, joannici, kawalerowie maltańscy, Poznań 1994, s. 16–17.
Przedstaw losy zakonów rycerskich po opanowaniu przez muzułmanów Ziemi Świętej.
Wyjaśnij, na czym polegała wyższość zakonnych formacji wojskowych nad oddziałami świeckiego rycerstwa podczas walk w Ziemi Świętej.