Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z prezentacją multimedialną. Następnie wyjaśnij, jakie funkcje pełnią przedstawione w niej przedmioty. Możesz odwołać się także do wykładu zamieszczonego w e‑materiale.
Księga I „Gospodarstwo”
Portrety postaci historycznych. Tadeusz Kościuszko
Kuchnia i stół w polskim dworzeOzdobą jadalni były portrety rodzinne. Dziadowie i pradziadowie stawali się jakby świadkami i uczestnikami domowego życia, ich obecność zaświadczała o ciągłości rodzinnych tradycji (...). W wielu domach istniał obyczaj dekorowania izby jadalnej „galerią królów polskich, hetmanów, wodzów i wielkich ludzi w narodzie” (…)
Źródło: Waldemar Baraniewski, Kuchnia i stół w polskim dworze, Warszawa 2004.
Tadeusz wraca do Soplicowa po dziesięciu latach nauki w mieście. Zastaje dom pusty. Ale dzięki temu może w spokoju obejrzeć portrety, które doskonale pamięta z dzieciństwa.
Pan TadeuszTu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionemi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów
Albo sam na nim padnie. (…)Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 9.
Księga I „Gospodarstwo”
Portrety postaci historycznych. Tadeusz Rejtan
Inną ważną postacią historyczną, której portret zdobi ściany w Soplicowie, jest Tadeusz Rejtan.
Pan Tadeusz(…) Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzyma nóż ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i żywot Katona.Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 10.
Wstęp do Pana TadeuszaTadeusz Rejtan, konfederat barski, w r. 1772 posłował na sejm rozbiorowy, gdzie się upamiętnił rozpaczliwym protestem. Skutkiem narodowych nieszczęść popadł w melancholię i skończył
(w 1790 r.) samobójstwem.Źródło: Stanisław Pigoń, Wstęp do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. 10.
Księga I „Gospodarstwo”
Portrety postaci historycznych. Jakub Jasiński
Pan TadeuszDalej Jasiński, młodzian piękny i posępny (...)
Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 10.
Wstęp do Pana TadeuszaJakub Jasiński, pułkownik, w czasie insurekcji zorganizował powstanie na Litwie, zdobył Wilno. Zginął na Pradze (1794).
Źródło: Stanisław Pigoń, Wstęp do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. 10.
Księga I „Gospodarstwo”
Zegar kurantowyIndeks górny 11 z Mazurkiem Dąbrowskiego
Pan TadeuszNawet stary stojący zegar kurantowy
W drewnianej szafie poznał u wniścia alkowy
I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek.Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 11.
Mazurek Dąbrowskiego powstał w 1797 r. Tadeusz wraca do domu w roku 1811, po około dziesięciu latach nieobecności. Ze wzruszeniem wita zegar, który pamięta sprzed wyjazdu do szkoły. Trudno uwierzyć, by do Soplicowa w tak krótkim czasie trafił zegar wygrywający pieśń Józefa Wybickiego. Tym bardziej, że Mickiewicz określa Mazurka epitetem „stary”. To jednak świadomy i celowy zabieg poety, zastosowany po to, by pokazać dwór w Soplicowie jako pełną patriotycznych pamiątek ostoję polskości.
Indeks górny 11 kurant – mechanizm umieszczony w zegarze, pozytywce itp., wygrywający jakąś melodię
Księga IV „Dyplomatyka i łowy”
Tabakiera księdza Robaka
Tabakiera pojawia się podczas spotkania księdza Robaka ze szlachtą w karczmie Jankiela. Robak, częstując szlachciców tabaką z Częstochowy, opowiada, co przedstawiają wymalowane na tabakierce sceny. Najważniejszą postacią jest tam cesarz Francuzów, Napoleon.
Pan TadeuszTu, wycierając chustką zabrudzone denko,
Pokazał malowaną armiją, maleńką
Jak rój much; w środku jeden człowiek na rumaku,
Wielki jako chrząszcz, siedział, pewnie wódz orszaku;
Spinał konia, jak gdyby chciał skakać w niebiosa,
Jedną rękę na cuglach, drugą miał u nosa.
„Przypatrzcie się – rzekł Robak – tej groźnej postawie;
Zgadnijcie, czyja? Wszyscy patrzyli ciekawie. –
Wielki to człowiek, cesarz, ale nie Moskali,
ich carowie tabaki nigdy nie bierali”.Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 223–224.
Ksiądz Robak posługuje się tabakierką jako środkiem agitacji za Napoleonem. Szczegół ten zgodny jest z rzeczywistością historyczną: istotnie używanie tabaki rozpowszechniło się wówczas
za przykładem Napoleona i było oznaką orientacji francuskiej.Źródło: Stanisław Pigoń, przypis do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. 214.
Księga IV „Dyplomatyka i łowy”
Róg Wojskiego
Szmery i trzaski w Panu TadeuszuZwróćmy uwagę na rzecz bardzo znamienną: mamy tu typowy przykład „synestezji” – dźwięk (...) opisany jest poprzez wygląd instrumentu, który się z pozoru zmienia: grubieje bądź „cienieje” w zależności od wydawanych dźwięków (ich wysokości, natężenia) – naśladuje odgłosy, wydawane przez wilka, niedźwiedzia, żubra, psy na polowaniu, strzelców.
„Zadął znowu; myśliłbyś, że róg kształty zmieniał / I że w ustach Wojskiego to grubiał, to cieniał, / Udając głosy zwierząt: to raz w wilczą szyję / Przeciągając się, długo, przeraźliwie wyje; /Znowu, jakby w niedźwiedzie rozwarłszy się garło, / Ryknął; potem beczenie żubra wiatr rozdarło”.
W dodatku jest to „muzyka programowa” – dźwięk rogu „opowiada” historię polowania:
„Napełnił wnet, ożywił knieje i dąbrowy, / Jakby psiarnię w nie wpuścił i rozpoczął łowy./Bo w graniu była łowów historyja krótka: / Zrazu odzew dźwięczący, rześki – to pobudka; / Potem jęki po jękach skomlą – to psów granie; / A gdzieniegdzie ton twardszy jak grzmot – to strzelanie”.
Koncert Wojskiego to opis „przywracanej harmonii”, z elementami wzniosłości, wyobrażeniem „rozszerzania się” dźwięków, muzyki, która sięga wręcz niebios.
Źródło: Maria Cieśla-Korytowska, Szmery i trzaski w Panu Tadeuszu, „Pamiętnik Literacki”, nr 4/2003.
Księga IV „Dyplomatyka i łowy”
Sanguszówka i sagalasówka – strzelby Asesora i Rejenta
Niektóre przedmioty, jak słynne strzelby Asesora i Rejenta, służą jako pretekst do ukazania cech bohaterów Pana Tadeusza. Spór dwóch szlachciców, przedstawiony przez Mickiewicza z przymrużeniem oka, ma za zadanie pokazać ich barwne, buńczuczne charaktery.
Pan Tadeusz„A co? – krzyknął Asesor, kręcąc strzelby rurą –
A co, fuzyjka moja? Górą nasi, górą!
A co, fuzyjka moja? Niewielka ptaszyna,
A jak się popisała? To jej nie nowina.
Nie puści ona na wiatr żadnego ładunku.
Od książęcia Sanguszki mam ją w podarunku”
Tu pokazywał strzelbę przedziwnej roboty,
Choć maleńką. I zaczął wyliczać jej cnoty.„Ja biegłem, przerwał Rejent, otarłszy pot z czoła –
Biegłem tuż za niedźwiedziem; a pan Wojski woła:
«Stój na miejscu!» Jak tam stać? Niedźwiedź w pole wali,
Rwąc z kopyta jak zając, coraz daléj, daléj,
Aż mi ducha nie stało, dobiec ni nadziei;
Aż spojrzę w prawo: sadzi, a tu rzadko w kniei...
Jak też wziąłem na oko; postójże, marucha!
Pomyśliłem, i basta: ot, leży bez ducha;
Tęga strzelba, prawdziwa to Sagalasówka,
Napis: «Sagalas London á Bałabanówka»”.Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 243.
Sprzeczka rozpoczęta na polowaniu szybko się zakończy, gdy wyjdzie
na jaw, że ani Rejent, ani Asesor nie zastrzelili niedźwiedzia.
Księga XII „Kochajmy się”
Arcyserwis
Staropolskie ozdoby stołu biesiadnego (...) były dwojakiego rodzaju: 1) serwisy, 2) zastawy cukrowe. Serwisy służyły do ułożenia cytryn i ustawienia baniek, tzw. karafinek, z octem, oliwą, cukrem i musztardą. Były to machiny srebrne,
na łokieć wysokie, na 3/4 łokcia szerokie u podstawy, ku górze zwężone (...). Zastawy cukrowe były podłużne, biegły wzdłuż stołu na szerokość 3 łokci i ustawione były na taflach szklanych. „Te tafle, rzędem ustawione, czyniły jeden skład cukrów, reprezentujących (...) albo szpaler ogrodowy, albo ulicę miejską”.Źródło: Stanisław Pigoń, przypis do Pana Tadeusza, Wrocław 1968, s. 539.
Pan TadeuszSerwis ten był nalany ode dna po brzegi
Piankami i cukrami białemi jak śniegi:
Udawał przewybornie krajobraz zimowy;
W środku czerniał ogromny bór konfiturowy:
Stronami domy niby wioski i zaścianki,
Okryte zamiast śronu cukrowemi pianki;
Na krawędziach naczynia stoją dla ozdoby
Niewielkie, z porcelany wydęte osoby
W polskich strojach; jakoby aktory na scenie,
(...)
Cóż przedstawiają? – goście pytali ciekawi,
Zaczem Wojski podnosi laskę i tak prawi
(Tymczasem podawano wódkę przed jedzeniem):
„Za mych Wielce Mościwych Panów pozwoleniem:
Te persony, których tu widzicie bez liku,
Przedstawiają polskiego historię sejmiku,
Narady, wotowania, tryumfy i waśnie;
Sam tę scenę odgadłem i Państwu objaśnię.
(...)”.Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 540–541.
Księga XII „Kochajmy się”
Cymbały Jankiela
Szmery i trzaski w Panu Tadeuszu(...) koncert Jankiela przygotowany jest przez bardzo długą, bo trwającą przez niemal całą XI i całą XII księgę ciszę; brak tu jakichkolwiek dźwięków, Nie trzeba podkreślać, jakie jest tego znaczenie: w tak długo trwającej ciszy pojawienie się wyczekiwanych (i w świecie fabuły, i w świecie poematu) dźwięków powoduje silną reakcję tak bohaterów, jak i czytelnika‑słuchacza. Na tym tle pojawia się zapowiedź: „Muzyka już się stroi i wzywa na tany”, po czym wybucha jak przedtakt: „Poloneza!” – krzyknęli wszyscy w jedno słowo”.
Źródło: Maria Cieśla-Korytowska, Szmery i trzaski w Panu Tadeuszu, „Pamiętnik Literacki”, nr 4/2003.
Ale wtedy następuje zatrzymanie akcji. Napięcie na chwilę opada, bo Sędzia pozwala, by zamiast cymbałów Jankiela zagrała wiejska kapela. Później Jankiel przez chwilę się wymawia, twierdzi, że odwykł od grania. Wreszcie, uproszony przez Zosię, rozpoczyna koncert:
Pan TadeuszJankiel z przymrużonymi na poły oczyma
Milczy i nieruchome drążki w palcach trzyma.
Spuścił je, zrazu bijąc taktem tryumfalnym,
Potem gęściej siekł stróny jak deszczem nawalnym;
Dziwią się wszyscy – lecz to była tylko proba,
Bo wnet przerwał i w górę podnióśł drążki oba.Znowu gra: już drżą drążki tak lekkiemi ruchy,
Jak gdyby zadzwoniło w stronę skrzydło muchy,
Wydając ciche, ledwie słyszalne brzęczenia.
(...)
Buchnął dźwięk, jakby cała janczarskaIndeks górny 11 kapela
Ozwała się dzwonkami, z zelamiIndeks górny 22, z bębenki.
Brzmi Polonez Trzeciego Maja! – Skoczne dźwięki
Radością oddychają, radością słuch poją,
Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją –
Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,
W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły
Po dniu Trzeciego Maja w ratuszowej sali
Zgodzonego z narodem króla fetowali;
Gdy przy tańcu śpiewano: „Wiwat Król kochany!
Wiwat Sejm, wiwat Naród, wiwat wszystkie stany”!Źródło: Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, Wrocław 1968, s. 575–576.
Indeks górny 11 janczarzy – żołnierze dawnej regularnej piechoty tureckiej
Indeks górny 22 zele – czynele, instrument perkusyjny składający się z dwóch okrągłych, metalowych płyt
Połącz w pary przedmioty i postaci z Pana Tadeusza, z którymi się wiążą.
Jankiel, Asesor, Wojski Hreczecha, Wojski Hreczecha, Rejent, Tadeusz Soplica
| portrety postaci historycznych i zegar kurantowy | |
| bawoli róg | |
| Sagalasówka | |
| Sanguszówka | |
| cymbały | |
| serwis |
Jakie pełnią one funkcje?
Jakie pełnią one funkcje?
Szczegółowe opisy przedmiotów, np. arcyserwisu lub rogu, służą m.in. opóźnieniu akcji i tym samym budowaniu napięcia. Zabieg ten nosi nazwę:
- retardacji
- hiperbolizacji
- antropomorfizacji
- antytezy