Prezentacja multimedialna
Zapoznaj się z multimediami i odpowiedz na pytania: Jakie są korzenie islamu? Jakie były jego główne założenia?
Islam z chwilą swego powstania zaczął nową epokę w historii ludów, które go przyjęły. Narodził się w VII w. w Arabii, a jego twórcą był Muhammad syn Abdullaha (popularnie nazywany Mahometem). Jego wystąpienie w Mekce nie zostało przychylnie przyjęte, co spowodowało przenosiny do Jatribu (nazwa miasta została później zamieniona na Medynę, tj. "Miasto Proroka"). Tam rozpoczęła się prawdziwa działalność Mahometa.
Działalność Mahometa miała szeroki wydźwięk polityczny. Luźno żyjące plemiona arabskie, koczujące po pustyniach Arabii, niebawem miały się zjednoczyć i stworzyć jeden naród arabski. Ogromną zasługą Proroka było to, iż potrafił zmobilizować i zjednoczyć w imię nowej religii.
W późniejszym okresie historycznym rozpoczęły się błyskawiczne podboje. W orbitę islamu weszły inne ludy – Persowie, Turcy, Mongołowie, Hindusi i Malajowie, tak iż islam stał się religią uniwersalną. W ten sposób powstała jedna, choć wielonarodowa, wielka „społeczność muzułmańska” – umma islamijja – która mimo różnorodności swoich wyznawców wykazuje do dzisiaj pełną jednolitość. Śmierć Mahometa spowodowała powstanie kalifatu, którego władcą został krewny Proroka Abu Bekr, po nim rządzili Omar, Osman i Ali. Pojawiły się pierwsze symptomy politycznego podziału imperium.
Pojawiają się dwa odłamy: z jednej strony wierni tradycji szyici i charidżyci, później zaś z szyitów wyłaniają się izmailici. Decydujący rozłam miał miejsce w wieku IX za panowania kalifa Al‑Mamuna i jego następców. Al‑Mamun stał się zwolennikiem racjonalistycznej wykładni Koranu, jednocześnie jednak coraz więcej zwolenników zdobywał sufizm – mistyczna odmiana islamu.
Sunnici i szyici
SzyiciSzyici i sunnicisunnici wierzą w Allaha, czczą proroka Mahometa, uznają KoranKoran za świętą objawioną księgę oraz przestrzegają zasad i nakazów religii. Jednak w tej religijnej społeczności doszło do rozłamu po śmierci Mahometa. Pojawiło się pytanie: Kto ma być jego następcą? Jedni uważali, że kalifemkalifem, czyli zwierzchnikiem powstającego państwa islamskiego, powinien być Abu Bakr, ojciec żony Mahometa – Aiszy. Drudzy – że Ali ibn Talib, jego kuzyn i zięć.
Rozgrywkę polityczną zwyciężył Abu Bakr, ale zwolennicy Alego nie chcieli się zgodzić, że to nie Ali został kalifem. Tak zrodził się szyicki odłam islamu. Słowo szyici pochodzi z arabskiego wyrażenia szi’at Ali, stronnictwo Alego. Większość muzułmanów stanowią jednak sunnici. Nazwa pochodzi od arabskiego słowa sunna, oznaczającego nauki Mahometa. Rozłam był w więc wynikiem sporu o to, kto ma rządzić ummąummą, wspólnotą muzułmanów.
Wpływ myśli Platona
Brak Polityki Arystotelesa w kanonie filozoficznych tekstów arabskich pozostaje drugim ważnym czynnikiem dla zrozumienia filozofii politycznej islamu. Tekst ten pozostał nieznany do XII w., a nieobecność ta sprawiła, że paradygmatem dla islamu okazał się wykład poglądów politycznych Platona, zawarty zarówno w jego Państwie, jak i Prawach. Doprowadziło to do daleko idących konsekwencji, ponieważ głównym punktem odniesienia islamu stała się idealistyczna postawa Platona, a nie wypływająca z realistycznej postawy Arystotelesowska krytyka Platońskich poglądów.
Zamiast tego odnajdujemy tutaj stricte Platoński wątek przywództwa politycznego, reprezentowanego przez namaszczonego (wyznaczonego przez Boga) Proroka, którego najpewniej przyrównać można do króla‑filozofa, stojącego na czele idealnego państwa (Platon). Do Platona odwołuje się także koncepcja głębokiego kastowego podziału społeczeństwa, sytuująca u szczytu władzy elitę (filozofów), a na najniższym szczeblu nieokrzesane masy. Doktryna ta, kształtująca się w ciągu kilku stuleci, sięga swoimi początkami do myśli jednego z twórców filozofii politycznej islamu Al‑Farabiego.
Według Al‑Farabiego Bóg udzielił swojej najwyższej władzy wybranemu Prorokowi Mahometowi. Mahomet został zatem boskim reprezentantem władzy na ziemi, stał się najwyższym władcą i ustawodawcą. Jego supremacja przejawia się w niekwestionowanym przywództwie politycznym, w tym sensie reprezentuje on pełnię władzy Platońskiego króla‑filozofa. Następcy Proroka, kalifowie, zachowują jego pozycję, jest ona już jednak osłabiona poprzez nadrzędność prawa boskiego.
-
-
Poglądy Awicenny i Awerroesa oddziałały w ogromnym stopniu na rozwój myśli scholastycznej XIII i XIV wieku. Pierwszy z nich rozpowszechnił problematykę ontologiczną, obejmującą zagadnienie bytu i związane z nim rozważania nad istotą i istnieniem. Do Awicenny nawiązywali między innymi Albert Wielki, św. Bonawentura, Tomasz z Akwinu i Jan Duns Szkot. Wpływ Awerroesa objął przede wszystkim prężny ośrodek paryski, gdzie grupa jego zwolenników, tzw. awerroistów łacińskich (Siger z Brabantu, Boecjusz z Dacji), przyjęła skrajne tezy o wieczności świata i jego determinizmie, oraz powszechnej duszy ludzkiej, wykluczającej nieśmiertelność indywidualną. Poglądy te w ewidentny sposób nie zgadzały się z nauką Kościoła, co spowodowało ostrą krytykę i potępienie. Tezy o przewadze konieczności nad wolną wolą człowieka i odrzucenie indywidualizmu sprzyjały koncepcji mówiącej o przewadze zbiorowości nad jednostką. Przyczyniło się to do silniejszego zaakcentowania znaczenia więzów społecznych człowieka, co w swoich skutkach łączyło się z silniejszym akcentowaniem roli społeczeństwa i narodu. W pewien sposób awerroizm wpłynął więc na rodzący się w XIV wieku nacjonalizm, którego czołowym przedstawicielem był jeden z uczniów Sigera z Brabantu, Piotr Dubois.
Słownik
(arab. chalifa – następca, dosłownie „cień Boga na ziemi”) tytuł przywódcy społeczności islamskiej po śmierci Mahometa; kalif często występował jako „zastępca Boga” lub „następca proroka Boga” – chalifat rasul Allah
centralna instytucja społeczno‑polityczna islamu
bezpośrednie Słowo Boga i podstawowe źródło praw w islamie; święta księga islamu
wyznaczony przez władcę oficjalny uczony, sprawujący jurysdykcję
(arab. as‑sunnah – droga) tradycja uzupełniająca nauki Koranu; podstawa odłamu sunnickiego w islamie
największe ugrupowanie religijne w islamie; sunnici nie uznają aspiracji szyickich imamów do sprawowania zwierzchności nad wszystkimi muzułmanami; zasady prawa sunnickiego i szyickiego różnią się w szczegółach; oba ugrupowania zarzucają sobie odstępstwo od zasad islamu, czasem wręcz nawołując do podjęcia walki przeciwko sobie; wysiłki teologów muzułmańskich, by pogodzić obie doktryny, są niweczone przez spory polityczne
nazwa największego, obejmującego ok. 90% wyznawców odłamu islamu; wierny ortodoksyjnej tradycji sunny, uznający wszystkich kalifów do 1258 r. za prawowitych następców Mahometa
w islamie ogólna nazwa określająca muzułmanów należących do różnych, licznych ugrupowań szyizmu; w szyizmie powszechny jest mistycyzm oraz otaczanie kultem imamów, następców Alego; szyici czekają na powrót ostatniego z imamów jako zbawcy całej ludzkości
(arab. szī'at Ali – stronnictwo Alego) odłam islamu nadający wszelkiemu prawu znaczenie duchowe; określa poszukiwanie właściwej drogi wiodącej do oświecenia, którego źródłem musi być miłość do Boga, a nie obawa przed karą
(arab. społeczność muzułmańska) pojęcie wielonarodowej wspólnoty wszystkich wyznawców islamu