Projektowanie obiektów małej architektury krajobrazu – baza wiedzy

Ławki

Funkcje ławek
Ławki, projektowane w przestrzeni miejskiej, w parku, w ogrodzie czy w lesie, służą głównie wypoczynkowi, dlatego powinny być przede wszystkim wygodne i bezpieczne w użytkowaniu (na przykład nie mogą się przewracać). Ławka powinna być dostosowana do rozmiarów i kształtów ludzkiego ciała. Wygląd i konstrukcja ławki także mają znaczenie – ławka musi harmonizować pod względem estetycznym i kompozycyjnym z otoczeniem.

Standardowe wymiary ławek
Ławki można projektować z oparciem lub bez. Standardowe wymiary ławki to: od trzydziestu pięciu do czterdziestu pięciu centymetrów wysokości oraz od czterdziestu do pięćdziesięciu centymetrów szerokości, oparcie powinno mieć wysokość od trzydziestu pięciu do czterdziestu centymetrów. Siedzisko i oparcie powinny mieć jak najbardziej ergonomiczny kształt. Najlepiej, jeśli ławka jest wyprofilowana łukowo, a oparcie jest odchylone o od stu do stu dziesięciu stopni w stosunku do siedziska. Długość standardowej ławki parkowej wynosi od stu pięćdziesięciu do stu osiemdziesięciu centymetrów, mogą na niej usiąść równocześnie trzy lub cztery osoby. Wysokość takiej ławki liczona od poziomu gruntu to około dziewięćdziesiąt centymetrów.

Rodzaje ławek
Ze względu na stopień połączenia z gruntem możemy ławki podzielić na:

• siedziska na murkach,

• ławki trwale związane z gruntem,

• ławki wolnostojące.

Ze względu na materiał użyty do budowy możemy wyróżnić następujące typy ławek:

• ławki o konstrukcji drewnianej – wykonane w całości z drewna; zazwyczaj w ogrodach lub zabytkowych parkach;

• ławki o konstrukcji kamiennej – wykonane np. z piaskowców, sjenitów, granitów; niezbyt dobrze sprawdzają się w naszym klimacie, bo są zimne w zimie i gorące latem; krawędzie takiej ławki powinny być zaokrąglone, a powierzchnia wygładzona;

• ławki o konstrukcji metalowej, stalowej lub żeliwnej – wykonane najczęściej z odpowiednio profilowanych rur stalowych, do nóg ławki mocuje się ramy z rur, a na nich siedzisko i oparcie z blachy perforowanej lub siatki;

• ławki o konstrukcji metalowej z drewnianym siedziskiem – ta konstrukcja jest najczęściej wykorzystywana w projektowaniu ławek parkowych; są to ławki wolnostojące, których nogi można przymocować do nawierzchni za pomocą śrub fundamentowych lub rozporowych; można je także zakotwić w fundamencie betonowym głębokim na sześćdziesiąt centymetrów do głębokości od trzydziestu do trzydziestu pięciu centymetrów; nogi takiej ławki są wykonane zazwyczaj z kształtowników stalowych; elementy drewniane są mocowane do metalowych; siedzisko i oparcie wykonuje się z zaokrąglonych listew lub desek; przykręca się je za pomocą śrub z płaskimi łbami;

• ławki o konstrukcji murowanej z siedziskiem wykonanym z drewna – taka konstrukcja jest na trwale związana z gruntem; do budowy wykorzystywane są kamienne płyty, kostki, kamień murowy lub cegły silikatowe albo klinkierowe.

Prace przy ławce murowanej z siedziskiem drewnianym obejmują: wylanie fundamentów na głębokości od sześćdziesięciu do osiemdziesięciu centymetrów; wymurowanie cokołów z zaprawy cementowej (po stwardnieniu betonu) oraz wykończenie fug za pomocą zaprawy lub mas fugujących. Do cokołów za pomocą śrub fundamentowych lub kotwiących przytwierdza się elementy metalowe – ceowniki lub kątowniki, do których z kolei mocuje się za pomocą śrub z płaskimi łbami elementy siedziska i oparcia (listwy, deski). Takie rozwiązanie zabezpiecza na dłużej ławkę przed niszczącym wpływem warunków atmosferycznych. Gdyby drewno znajdowało się bezpośrednio przy betonie, szybciej ulegałoby korozji i zniszczeniu.

Mostki, kładki, pomosty

Funkcja mostków, kładek i pomostów
Mostki, kładki i pomosty to konstrukcje wsparte na krawędziach zbiornika wodnego lub umocowane w jego dnie przez dodatkowe podpory. Są traktowane jako część traktów pieszych i muszą spełniać określone wymogi bezpieczeństwa. Ponieważ ich konstrukcja wiąże się z wykonaniem obliczeń wytrzymałościowych, projekt powinien być wykonany przez osobę z uprawnieniami budowlanymi.

Rodzaje mostków
Mostki w zależności od materiału, z którego zostały zbudowane, możemy podzielić na:

• drewniane,

• kamienne,

• betonowe.

Ze względu na kształt mogą być:

• proste,

• łukowe.

Konstrukcje mostków
Mostek musi być związany z gruntem za pomocą fundamentów. Do jego budowy należy używać surowców trwałych i odpornych na niszczący wpływ warunków atmosferycznych. Nawierzchnia mostka nie może być śliska, a wszystkie elementy muszą być zamocowane na trwałe, bez wystających niebezpiecznych elementów, jak gwoździe czy wkręty.
W przypadku konstrukcji o większej wysokości trzeba na mostku zamontować poręcze, tak zaprojektowane, aby wytrzymały ciężar dorosłych osób i aby przez przerwy między balustradami nie przedostały się dzieci. Trzeba pamiętać, żeby nawierzchnia dochodząca do mostka i powierzchnia mostka znajdowały się na takim samym poziomie – stosowanie progów zmniejszy dostępność mostka dla niepełnosprawnych.

Budowa przyczółka
Proste konstrukcje mostków mogą być wykonane z drewna (najbardziej odpowiednie do tego celu jest drewno dębowe lub egzotyczne; należy zwrócić uwagę na toksyczność niektórych gatunków). Przy połączeniu brzegów odległych o od dwóch do dwóch i pół metra możemy wykorzystać belki o wymiarach dwanaście na sześć lub czternaście na siedem. Najpierw wykonujemy przyczółki, stanowiące oparcie dla przęseł i zabezpieczenie brzegu. Ich podstawę może stanowić fundament o głębokości od pięćdziesięciu do stu dwudziestu centymetrów (w zależności od gruntu). Dolna część konstrukcji powinna być szersza. Przyczółek należy wylać z betonu w przygotowany szalunek lub wymurować z kamieni, bloków kamiennych lub otoczaków. Górna część przyczółka może być przykryta przez przęsła mostka. W celu zabezpieczenia elementów drewnianych przed wilgocią stosujemy izolację poziomą wykonaną z papy izolacyjnej.

Budowa pomostu
Wsparciem dla przęseł mogą być też filary zamocowane w dnie zbiornika (z pali drewnianych lub betonowych bloków ustawionych na fundamencie, kształtek kamiennych, cegieł klinkierowych). W górnej części filarów należy zamontować kształtki stalowe potrzebne do zamocowania przęseł. Filary można połączyć podporą poprzeczną (belki drewniane lub kształtowniki stalowe). Po zamocowaniu przęseł należy zamocować balustrady o wysokości od jednego i jednej dziesiątej do jednego i dwóch dziesiątych metra. Przy mostkach drewnianych balustrady wykonujemy z takiego samego materiału, co przęsła. Słupki muszą być trwale i solidnie zamocowane do konstrukcji mostka. Na końcu montujemy poręcz. Ostatnim etapem jest zamocowanie pomostu z desek o grubości co najmniej trzydziestu dwóch milimetrów. Deski stanowiące pomost powinny być przykręcane śrubami z płaskim łbem.
Konstrukcje łukowe, które też mogą być stosowane w mostkach, wymagają specjalistycznych wyliczeń. Przy murowanych konstrukcjach łukowych najpierw wykonujemy fundamenty, a następnie na drewnianej konstrukcji murujemy elementy kamienne za pomocą zaprawy cementowej. Można również zbudować mostek o konstrukcji betonowej, wtedy na filarach przygotowujemy łukowaty szalunek, w którym mocujemy zbrojenie i zalewamy mieszanką betonową. Nawierzchnia mostku może być żwirowa lub kamienna. Balustrady mogą być w takim wypadku murowane lub metalowe.

Kładki, przeprawy, pomosty
Brzegi zbiornika wodnego możemy również połączyć za pomocą kładki, czyli wąskiego krótkiego przejścia o konstrukcji podobnej do mostka. Kładki wykonujemy z jednej lub kilku belek wspartych na krawędziach przyczółków. Kładkę można też wykonać opierając krótkie ułożone poprzecznie i przymocowane wkrętami (z płaskim łbem) deski na dwóch przęsłach.
Zamiast mostka czy kładki, w płytkim zbiorniku można wykonać kamienną przeprawę posadowioną na cementowych wspornikach gwarantujących stabilność. Przeprawę można wykonać z bloków kamiennych lub cegieł klinkierowych zwieńczonych płytą kamienną. Można tu zastosować też konstrukcję kaskady, a miejsca do stąpania wykonać z elementów kamiennych lub betonowych.
Pomosty zazwyczaj są budowane z drewna. Ich konstrukcja może być podobna jak w przypadku mostków: betonowy lub kamienny przyczółek, na którym są wsparte belki główne. Następnie w dno zbiornika wbijane są słupy drewniane, stalowe lub betonowe podpory. Wzmocnieniem będą podpory poprzeczne, wsparte i przymocowane do pionowych słupów. Na belkach głównych mocuje się deski pomostowe, których powierzchnia powinna być ryflowana (mieć nacięcia przeciwpoślizgowe).
Pomost może być również w całości nadwieszony nad wodą. Jedna krawędź pomostu jest w takim przypadku umocowana na betonowym brzegu lub do przyczółka za pomocą kształtowników stalowych lub elementów żelbetowych połączonych ze ścianą zbiornika. Na takiej konstrukcji mocujemy deski pomostu, zachowując odpowiednie odstępy między nimi. Deski, podobnie jak w przypadku mostków, należy mocować za pomocą śrub z płaskim łbem. Balustrady na pomostach mocujemy podobnie jak w przypadku mostków.

Dachy zielone

Funkcja dachów zielonych
Dachy zielone, które są projektowane zarówno w przestrzeni miejskiej, jak i na terenach zielonych, na obiektach małej architektury, mają dużą wartość prozdrowotną i ekologiczną.
Utrzymują wilgotność powietrza, wpływają na redukcję kurzu i hałasu, chronią dachy przed przegrzaniem w lecie i stanowią izolację termiczną w zimie.

Rodzaje dachów zielonych
Dach zielony może przyjąć formę ogrodu ekstensywnego i intensywnego.
W ogrodzie intensywnym możemy posadzić trawy, byliny, krzewy i małe drzewa.
Dachy zielone ekstensywne mają warstwę wegetacyjną o grubości od siedmiu do dziesięciu centymetrów; sadzone są mchy, zioła, trawy, rozchodniki.

Konstrukcja dachu zielonego
Większość dachów zielonych składa się z następujących warstw:

• konstrukcji nośnej (strop) – przystosowuje do odpowiedniego obciążenia, ma zamontowane dopływy/odpływy wody;

• warstwy gruntującej – zabezpiecza strop przed wilgocią;

• paroizolacji – warstwa zabezpieczająca suchą termoizolację od góry i od dołu, wykonana np. z papy bitumicznej z wkładką aluminiową;

• warstwy termoizolacyjnej – wykonana ze styropianu, poliuretanu lub wełny mineralnej;

• warstwy hydroizolacyjnej – zabezpiecza przed zamakaniem stropu, wykonana z papy lub laminatów z tworzyw sztucznych;

• warstwy zabezpieczającej przed korzeniami roślin – nieprzepuszczalna dla korzeni roślin; wykonana z pap zbrojonych miedzią o grubości co najmniej 4,5 mm lub z laminatów z tworzyw sztucznych;

• warstwy drenażowej – odprowadza nadmiar wody, ułatwia dotarcie wody opadowej do korzeni, pełni funkcję napowietrzającą; wykonana ze żwiru, keramzytu, mat plecionych itp., ma grubość od kilku do kilkudziesięciu centymetrów; wyrównuje spadki na dachu;

• warstwy filtracyjnej – zapobiega przedostawaniu się drobnych części podłoża do warstwy drenażowej; wykonano z cienko utkanego materiału z tworzywa sztucznego;

• warstwy wegetacyjnej – przeznaczona dla rozwoju roślin, jej grubość wynosi od kilku do kilkudziesięciu centymetrów (osiem centymetrów – ogrody ekstensywne, pięćdziesiąt centymetrów – ogrody intensywne); warstwę tę tworzy podłoże lekkie mineralne z dodatkiem np. keramzytu.

W pierwszych latach po założeniu dachy zielone wymagają pewnych zabiegów, jak odchwaszczanie, dosadzanie nowych roślin czy nawożenie. Na niektórych dachach wprowadza się też systemy nawadniania roślin. Po upływie czasu dobrze urządzony ogród, zwłaszcza ekstensywny, nie wymaga prawie żadnych prac.

Schody

Funkcja schodów ogrodowych
Schody i pochylnie służą bezpiecznemu poruszaniu się po nierównym terenie, gdzie różnice wysokości przekraczają sześciu procent. Stopniom powinna zawsze towarzyszyć pochylnia dla osób niepełnosprawnych. Schody traktowane są jak część traktów pieszych i obowiązują na nich te same zasady bezpieczeństwa co na nawierzchniach (na przykład nie powinny być śliskie).

Rodzaje schodów
Ze względu na materiał, z którego są wykonane, schody ogrodowe można podzielić na:

• ziemne (stopnie wykopywane bezpośrednio w ziemi),

• drewniane (ułożone z bali, kostek, klocków itp.),

• murowane (z kostki kamiennej, brukowej lub betonowej, z płyt kamiennych, z łamanego kamienia, z cegieł itp.),

• betonowe (z betonu wylewanego na szalunki),

• betonowe z okładzinami (beton wykładany np. płytkami).

Ze względu na miejsce, w jakim schody są projektowane, możemy podzielić je na:

• terenowe;

• ogrodowe.

Najprostsze do wykonania są schody drewniane. Do ich budowy możemy użyć palisad, wykopujemy na skarpie grunt w formie schodów i wbijamy palisady do dwóch trzecich wysokości.

Palisady można wzmocnić deskami lub taśmami stalowymi. Powierzchnię stopni i spoczników wykonuje się ze żwiru, drobnego kamienia lub bruku drewnianego.

Konstrukcja schodów
Schody muszą być bezpieczne dla użytkowników – nie mogą mieć nierównej lub śliskiej powierzchni, a równocześnie powinny być zharmonizowane z otoczeniem pod względem kompozycyjnym, estetycznym i funkcjonalnym.
Wielkość schodów i pochylni musi być dostosowana do rozmiarów obiektu i wysokości skarpy. Strome schody powinny mieć barierki lub murki po bokach, tzw. policzki. Do wytyczenia i zabezpieczenia bocznych krawędzi schodów używa się palisad i krawężników. Palisady, z których stawiamy ściankę oporową, muszą być co najmniej do jednej trzeciej wysokości wkopane w ziemię.
Każdy rodzaj schodów składa się z tzw. biegu schodów, który jest sumą wszystkich stopni w jednym ciągu. Zazwyczaj jest to od trzech do dwunastu stopni. Schody ogrodowe mogą mieć kilka biegów, dzieli je spocznik. Ta część, na której opieramy stopę, nazywana jest stopnicą. Pionowe elementy stopni to podstopnice. Stopnie i podstopnice opierają się na belkach wspornikowych zwanych wangami lub na bocznych belkach policzkowych. Krawędzie stopni zwane są noskami.

Zasady bezpieczeństwa
Podczas projektowania schodów należy pamiętać o następujących zasadach bezpieczeństwa: – najwyższy stopień musi być równy z nawierzchnią; – spocznik musi być zakończony stopniem z kolejnego biegu; – powierzchnia spocznika powinna się różnić od powierzchni stopni pod względem rodzaju użytego materiału albo innego rysunku, koloru itp.; – noski stopni powinny być zaokrąglone lub ścięte, o promieniu pięciu milimetrów; – szerokość schodów powinna być równa szerokości drogi dochodzącej.

Dla bezpieczeństwa użytkowników powierzchnia schodów musi być systematycznie odwadniania: na stopniach powinny być spadki od pięciu dziesiątych do dwóch procent, a woda ze spocznika – o ile jest krótki – powinna być odprowadzana odpowiednimi spadkami na bieg schodów.
Jeśli schody mają dużo stopni albo spocznik ma więcej niż dwa metry długości, wówczas należy stosować odwodnienie punktowe lub liniowe.