Protisty

1. Jakie organizmy należą do protistów?

• Protisty to grupa niespokrewnionych ze sobą organizmów, które pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczanych do roślin, zwierząt i grzybów.

• Nie ma żadnej zaawansowanej ewolucyjnie cechy, która byłaby wspólna dla wszystkich protistów.

• Protisty w większości to organizmy jednokomórkowe, rzadziej wielokomórkowe.

• Protisty nie mają wyspecjalizowanych tkanek ani organów.

• Organizmy te występują zarówno w środowisku wodnym (wody słodkie i słone), jak i lądowym (mokre gleby i piaski).

• Znane są gatunki pasożytnicze, żyjące we wnętrzu innych organizmów.

• Niektóre gatunki protistów przypominają grzyby, rośliny lub zwierzęta.

2. Czynności życiowe protistów

Większość protistów oddycha tlenowo. Prowadzą one wymianę gazową całą powierzchnią ciała. Gatunki pasożytnicze zdolne są do przeprowadzania fermentacjifermentacjafermentacji.

Wśród protistów występują zarówno organizmy samożywne, jak i cudzożywne.

Sposób rozmnażania protistów zależy od budowy ciała. U jednokomórkowców dominuje podział komórki, zaś formy wielokomórkowe często rozmnażają się płciowo lub bezpłciowo za pomocą zarodników.

3. Protisty jednokomórkowe

• Mają mikroskopijną budowę.

• Zazwyczaj oddychają tlenowo. Wyjątkiem jest np. świdrowiec, organizm pasożytniczy przeprowadzający fermentację.

• Rozmnażają się bezpłciowo.

• Przykłady protistów jednokomórkowych: pantofelek, świdrowiec, wiciowiec kołnierzykowy, zarodziec malarii, ameba, euglena.

RrM8k8wpuN7gj

Fotografia przedstawia owalną, szaro‑brązową komórkę pantofelka. Widoczne są w niej wodniczki tętniące w kształcie "gwiazd" oraz mniejsze, okrągłe wodniczki pokarmowe.

Rev9RWr3F47qf

Zdjęcie spod mikroskopu świetlnego przedstawia świdrowce wśród widocznych od góry czerwonych krwinek. Świdrowce zabarwione są na fioletowo i są ok. 3 razy większe od jednej czerwonej krwinki. Ich ciało jest wydłużone i śrubowato skręcone. Mają charakterystyczną błonę falującą.

R1QdMCCwXjvq0

Czarno‑biała fotografia spod mikroskopu przedstawia wiciowca kołnierzykowego. Od obłego ciała protista odchodzi kołnierzyk rzęsek, a spomiędzy nich wyłania się długa, skierowana do góry wić. Od drugiej strony komórki wychodzi struktura, za pomocą której wiciowiec przymocowuje się do podłoża.

R1PRXTd1bieOK

Na zdjęciu mikroskopowym widoczna jest euglena zielona. Ma wrzecionowaty kształt. W chloroplastach znajduje się chlorofil. Z przodu jej ciała znajduje się czerwona plamka oczna.

RTB3MPbI3nEZI

Zdjęcie przedstawia plechę śluzowca na ziemi. Ma ona postać nieregularną, gąbczastą o żółtym, jaskrawym kolorze. Jej powierzchnia jest nieregularna.

R19wlFRcQPa90

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia zarodźca malarii na czerwonym tle. Ma on półksiężycowaty kształt. W jego środku widoczne są fioletowe organelle. Wokół niego znajdują się inne, liczne komórki.

1

Obserwacja 1

Ważne!

W tej obserwacji biorą udział żywe protisty. Pamiętaj, że niezależnie od tego, z jak małymi organizmami masz do czynienia, należy im się szacunek. Po zakończeniu obserwacji zapewnij im dobre warunki poprzez umieszczenie ich w zbiorniku wolnostojącym (w stawie, jeziorze lub kałuży).

Problem badawczy: Jaki kształt ma ciało pantofelków?

R1Hst8xDJu4cQ

Hipoteza 1 Pantofelki mają okrągłe ciało., Hipoteza 2 Pantofelki mają wydłużone ciało.

Hipoteza 1 Pantofelki mają okrągłe ciało., Hipoteza 2 Pantofelki mają wydłużone ciało.

Co będzie potrzebne

• słoik;

• siano;

• woda ze zbiornika wolnostojącego (ze stawu, jeziora lub kałuży);

• pipeta;

• szkiełko podstawowe;

• szkiełko nakrywkowe;

• mikroskop świetlny.

Instrukcja

1. Do słoika włóż garść siana, a następnie nalej do niego wody ze zbiornika wolnostojącego.

2. Pozostaw hodowlę na 2 tygodnie w ciepłym miejscu.

3. Przenieś za pomocą pipety trochę cieczy z hodowli na szkiełko podstawowe.

4. Przykryj preparat szkiełkiem nakrywkowym.

5. Preparat umieść na stoliku mikroskopu i ustaw powiększenie 50-, 100- i 200‑krotne. Zlokalizuj pantofelki.

6. Wykonaj w zeszycie rysunek komórki pantofelka i opisz go.

7. Zanotuj wyniki i wnioski. Zweryfikuj hipotezę.

R1BT9sCG5C5tU

Fotografia spod mikroskopu przedstawia komórkę pantofelka. Wewnątrz widoczne są wodniczki – wyglądają jak bąbelki. Powierzchnia pantofelka pokryta jest rzęskami, które na fotografii są zamazane ze względu na ich szybki ruch.

R1MNn73njT5y1

Wyniki: (Uzupełnij). Wnioski: (Uzupełnij).

Wskazówki i klucze odpowiedzi

Pokaż podpowiedź

Wyniki

Szczegóły budowy komórek pantofelka można dostrzec pod dużym powiększeniem mikroskopu.

Wnioski

Czy na podstawie otrzymanych wyników możesz potwierdzić którąś hipotezę?

Pokaż odpowiedź

Wyniki

Pantofelki mają wydłużone ciało. Z zewnątrz pokryte jest rzęskami.

Wnioski

Ciało pantofelka jest wydłużone. Hipoteza 2 jest prawdziwa, a hipoteza 1  – fałszywa.

4. Protisty wielokomórkowe

• Protisty wielokomórkowe mogą osiągać duże rozmiary i tworzyć plechyplechaplechy.

• Oddychają tlenowo.

• Rozmnażają się płciowo i bezpłciowo.

• Są samożywne. W ich komórkach znajdują się chloroplasty zawierające chlorofil oraz inne barwniki ułatwiające prowadzenie fotosyntezy, a także nadające im charakterystyczne zabarwienie. Nazwy grup protistów pochodzą od dominującej barwy komórek: brunatnice są żółtobrunatne. Produkty prowadzonej przez nie fotosyntezy są magazynowane w komórkach jako substancje zapasowe. Ich ściana komórkowa zbudowana jest między innymi z celulozy.

• Unoszą się w toni wodnej albo żyją przytwierdzone do dna w miejscach, gdzie dociera światło.

Rk097sTI7UD1x

Fotografia przedstawia toń morską z licznymi brązowymi, rozległymi brunatnicami. To brunatnice, wyrastające aż pod powierzchnię Morza Sargassowego.

RNArhzrq0M0gW

Fotografia przedstawia zbliżenie brązowo‑zielonego protista leżącego na piasku nadmorskim. Wygląda jak spłaszczone drzewko. W środkowej części znajdują się owalne zgrubienia. To bałtycki morszczyn pęcherzykowaty.

RDGsv5fBsSVgU

Na zdjęciu znajduje się listownica. Widoczna jest jej część przypominająca długie, płaskie, brunatne liście oraz część przypominająca długą, nagą łodygę.

5. Znaczenie protistów

• Protisty są jednymi z producentów tlenu na Ziemi.

• Drobne, swobodnie unoszące się na powierzchni wody protisty tworzą plankton roślinny (fitoplankton), podstawowy pokarm ryb i innych zwierząt wodnych.

• Protisty osiadłe na dnie zbiorników formują rozległe, podwodne łąki będące schronieniem i miejscem żerowania oraz rozrodu zwierząt.

• Obumarłe, opadające na dno protisty są rozkładane, a zawarte w nich związki mineralne użyźniają wodę, umożliwiając rozwój kolejnych pokoleń samożywnych organizmów.

• W medycynie stanowią składniki leków zalecanych w chorobach układu pokarmowego.

• Protisty, które zawierają dużo związków jodu, znajdują zastosowanie przy leczeniu chorób tarczycy.

• W przemyśle kosmetycznym używa się protistów do produkcji kremów i maseczek nawilżających skórę oraz poprawiających jej elastyczność.

• W Japonii i Chinach niektóre gatunki protistów są wykorzystywane jako składnik potraw (np. sushi), a inne używane do nawożenia gleby.

• Protisty wywołują groźne choroby, np. malarię, toksoplazmozę czy śpiączkę afrykańską.

Podsumowanie

• Protisty to organizmy jedno- lub wielokomórkowe.

• Protisty zasiedlają różne środowiska, jednak najczęściej spotykane są w środowiskach wodnych.

• Wyróżnia się protisty samożywne i cudzożywne. Niektóre gatunki mogą zmieniać sposób odżywiania w zależności od dostępności światła.

• Większość protistów oddycha tlenowo. Gatunki pasożytnicze mogą przeprowadzać fermentację.

• Protisty rozmnażają się bezpłciowo (poprzez podział lub fragmentację) i płciowo (za pomocą komórek rozrodczych).

Słownik

Zadania