Znaczenie przywódcy w państwach niedemokratycznych

Max Weber, charakteryzując rodzaje władzy, zaproponował jako jeden z nich władzę charyzmatycznąwładza charyzmatycznawładzę charyzmatyczną. Ten rodzaj władzy oparty jest na osobistych cechach jednostki, czyniąc ją wyjątkową na tle społeczeństwa. Weber nie analizował, czy działania charyzmatycznego przywódcy przynoszą pozytywne, czy negatywne z punktu widzenia państwa i społeczeństwa skutki. Wskazywał tylko na pewne cechy jednostkowe, które powodują, że większość społeczeństwa, zwłaszcza grupy gorzej wykształcone i wykluczone, są skłonne bezgranicznie zaufać przywódcy. Ważne jednak, szczególnie przy zdobywaniu władzy, są okoliczności, odniesienie się do grup, które uważają się za wykluczone, a po zdobyciu władzy odpowiednia polityka informacyjna i zapewnienie masom realizacji części obietnic.

Chiny

R1VujlpeaI0vK1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę rasy azjatyckiej. Mężczyzna ma okrągłą twarz. Jego włosy są krótkie. Mężczyzna jest lekko łysiejący. Pod dolną wargą ma brodawkę. Mężczyzna jest ubrany w prosty strój przypominający mundur.

Jednym z przywódców, którzy swoją władzę oparli na charyzmie i odpowiednio skonstruowanej polityce indoktrynacji społeczeństwa, był chiński przywódca Mao Zedong.

Z pochodzenia był chłopskim synem, w młodości zaangażował się w działania polityczne. Po rewolucji 1911 roku i obaleniu w Chinach monarchii początkowo zajmował się studiami w szkole kształcącej nauczycieli, gdzie spotkał się z ideologią marksistowską. Wtedy ukształtowały się jego poglądy i potrzeba radykalnej zmiany sposobu rządzenia państwem. Uważał również za konieczne reedukowanie społeczeństwa, które jego zdaniem było bierne i zadowolone z niewolniczego trybu życia.

Wydarzenia na scenie politycznej Chin

RcDEqxsYF8OsF1

Ilustracja przedstawia flagę koloru czerwonego, na której w lewym górnym rogu znajduje się złoty sierp i młot.

Chiny w początkach lat 50. XX w. miały bardzo poważne problemy gospodarcze. Były one skutkiem zacofania państwa jeszcze w czasach schyłkowego cesarstwa, wojny domowej, ale również izolacji kraju na arenie międzynarodowej po zwycięstwie komunistów. Brak umiejętności tych ostatnich do zarządzania gospodarką, przy równoczesnej likwidacji wszystkich kompetentnych specjalistów, którzy byli uważani za zwolenników KuomintangukuomintangKuomintangu, jeszcze pogłębiał ten stan. Polityka gospodarcza chińskich komunistów wiązała się również z wprowadzeniem gospodarki centralnie planowanej.

W ramach 5‑latki (1958–1962) Mao postanowił doprowadzić do wzrostu gospodarczego Chin, tzw. wielkiego skoku. Zaplanowano wzrost produkcji przemysłowej ponadsześciokrotnie, a rolniczej – ponaddwukrotnie. W tym celu zaczęto organizować społeczeństwo w komuny ludowe. Brak wiedzy kierownictwa partii, w tym Mao Zedonga, bo on był głównym pomysłodawcą, na temat zasad funkcjonowania gospodarki i wysyłanie rolników do hut stali w okresie żniw doprowadziły do marnotrawstwa i chaosu. Z polityki wielkiego skoku wycofano się po dwóch latach. Doprowadziła ona do kryzysu gospodarczego i głodu.

W okresie wielkiego skoku zmarło kilkanaście milionów ludzi. W znacznej części odpowiedzialny za ten kryzys był Mao Zedong. Przedstawiciele partii próbowali ograniczyć wpływy Mao na politykę państwa i partii. Chcąc utrzymać swoją pozycję, w 1966 roku Mao rozpoczął tzw. rewolucję kulturalną, której głównym celem było odzyskanie przez niego kontroli nad partią. Od 1966 roku Mao zaczął likwidować „zwolenników kapitalizmu” w szeregach kierownictwa partii, potem również na terenie całych Chin. Główną rolę w rewolucji kulturalnej odgrywała armia, zwłaszcza młodzi żołnierze, którzy bezgranicznie ufali przywódcy. Prześladowania dotknęły wielu milionów ludzi. Równocześnie rozszerzał się kult jednostki i wszędzie zaczęły pojawiać się portrety Mao. Główne założenia swojej ideologii Zedong zawarł w czerwonej książeczce (właśc. Cytaty z dzieł Przewodniczącego Mao), która stała się obowiązkową lekturą jego zwolenników.

RJ4r9jmhN3MVm1

Zdjęcie przedstawia tłum ludzi rasy azjatyckiej. Ludzie siedzą na ziemi i trzymają małe, czerwone książeczki.

W 1969 roku Mao mógł być pewien, że odzyskał kontrolę nad partią, i represje złagodniały. Nowy premier Chin Zhou Enlai postanowił poprawić kondycję chińskiej gospodarki, która po raz kolejny ucierpiała ze względu na chaos, który był  będący skutkiem rewolucji kulturalnej. Postawił na poprawę stosunków ze Stanami Zjednoczonymi. Rewolucję kulturalną zakończyła śmierć Mao Zedonga w 1976 roku. Jego ciało zostało zabalsamowane i złożone w mauzoleum na placu Tienanmen w Pekinie (Beijing). Do dziś są ludzie, którzy oddają mu hołd jako twórcy komunistycznego państwa chińskiego, zwłaszcza na chińskiej prowincji.

Korea Północna

R9OXropRYjXAI1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny rasy azjatyckiej. Ma zaczesane do tyłu ciemno‑siwe włosy. Mężczyzna ma nadwagę. Jest szeroko uśmiechnięty. Nosi okulary w dużych oprawkach. Ubrany jest w garnitur.

Inne państwo, które również jest rządzone w sposób totalitarny, to Korea Północna. W przypadku Korei możemy mówić o utrwalonym totalitaryzmietotalitaryzmtotalitaryzmie i panującej dynastii Kimów stojących na czele państwa. Koreę Północną możemy uznać za modelowe państwo totalitarne. Ważnym, definicyjnym elementem totalitaryzmu jest trwający już trzecie pokolenie kult jednostki. Zaczął się od pierwszego, przypadkowego przywódcy Korei Północnej – Kim Ir Sena. W 1945 roku Korea znalazła się pod okupacją dwóch państw alianckich, będących równocześnie przeciwnikami w rodzącej się „zimnej wojniezimna wojnazimnej wojnie”: Stanów Zjednoczonych i Związku Sowieckiego. Linią podziału był 38. równoleżnik. W okresie zimnowojennym każde z supermocarstw dążyło do włączenia do swojej strefy wpływów nowo powstających lub odradzających się państw. Konflikt dotyczył również Korei. W jej północnej części, kontrolowanej przez władze ZSRS, powstał Cywilny Komitet Okupacyjny. W jego skład weszli przedstawiciele lokalnych ruchów lewicowych i komunistycznych. W 1946 roku władzę przejął Tymczasowy Komitet Ludowy Korei Północnej, na którego czele stał Kim Ir Sen, walczący w czasie II wojny światowej w szeregach wojsk sowieckich w Mandżurii. Wynika stąd, że niekoniecznie osobiste zasługi, jak sugeruje obecna propaganda w Korei Północnej, wyniosły go do władzy.

W 1950 roku doszło do wojny koreańskiej, zapoczątkowanej atakiem północnokoreańskiej armii i zdobyciem przez nią większości półwyspu z Seulem. Mimo interwencji wojsk amerykańskich nie udało się pokonać Koreańskiej Armii Ludowej, wspieranej przez wojska chińskie, i doszło do utrwalenia podziału na dwa państwa koreańskie. Na północy na czele państwa stał Kim Ir Sen, mimo że nie odniósł sukcesu w tworzeniu komunistycznej Korei. Swoje rządy oparł on na założeniach marksizmu i maoizmumaoizmmaoizmu, ale próbował tworzyć własną drogę do komunizmu, która została nazwana dżuczedżuczedżucze.

RcfBWIfOrOC0K1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę rasy azjatyckiej. Ma krótkie, czarne włosy zaczesane do tyłu. Jest szeroko uśmiechnięty. Nosi okulary w dużych oprawkach. Ubrany jest w prosty strój przypominający mundur.

Za jego rządów zaczęło się budowanie kultu jednostki i totalitarnego państwa opartego na centralnie planowanej gospodarce, kontroli i indoktrynacji społeczeństwa (przez wskazanie mu zewnętrznego wroga)  i likwidacji przeciwników politycznych. Powstał także system obozów koncentracyjnych. Kim Ir Sen zmarł w 1984 roku, udało mu się jednak ustanowić dynastię Kimów. Władzę po nim objęli kolejno jego syn Kim Dzong Il i wnuk Kim Dzong Un.

R16YROhVgjCIO1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę z nadwagą rasy azjatyckiej, który siedzi. Ma krótkie, zaczesane do tyłu czarne włosy. Ubrany jest w czarny, prosty strój, który przypomina mundur.

Władza dynastii Kimów nadal opiera się na tych samych podstawach. Wszyscy przeciwnicy reżimu trafiają do obozów pracy lub obozów koncentracyjnych. W Korei Północnej obowiązuje odpowiedzialność zbiorowa, dlatego za sprzeciw wobec polityki partii lub chęć ucieczki poza granice Korei odpowiada cała rodzina, do trzeciego pokolenia. Społeczeństwo jest indoktrynowane od najmłodszych lat. Państwo przejęło kontrolę nad wychowaniem dzieci od trzeciego roku życia, organizuje obywatelom pracę i czas wolny, a w telewizji jest tylko rządowy kanał przekazujący „jedynie słuszną prawdę”.

Gospodarka Korei Północnej jest centralnie planowana, a sankcje nakładane przez państwa świata powodują głód i zacofanie wśród mieszkańców. Ludność Korei Północnej często może przetrwać tylko dzięki pomocy humanitarnej państw zachodnich i specjalnej strefie ekonomicznej na granicy Korei Północnej i Południowej. Jednocześnie Kim Dzong Un, rządzący obecnie państwem, przeprowadza bardzo kosztowne próby z bronią jądrową i rakietami międzykontynentalnymi, chcąc realnie zagrozić Stanom Zjednoczonym, występującym w koreańskiej propagandzie jako największy z wrogów. Kim Dzong Un jest nieprzewidywalnym dyktatorem, oskarżanym o likwidację członków własnej rodziny i współpracowników, którzy sprzeciwiali się jego decyzjom lub stanowili zagrożenie dla jego władzy. Może stać się również zagrożeniem, jeśli program atomowy Korei Północnej będzie się dalej rozwijał. Korea Północna, podobnie jak Chiny, należy do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jednak w przeciwieństwie do Chińskiej Republiki Ludowej nie jest stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa, organu ONZ. Koreańska Republika Ludowo‑Demokratyczna nie wpuszcza na swoje terytorium obserwatorów zewnętrznych. Społeczność międzynarodowa nie ma żadnych humanitarnych możliwości nacisku na działania Kim Dzong Una.

Kuba

Kolejnym dyktatorem, który z pewnością charakteryzował się dużą charyzmą, był Fidel Alejandro Castro Ruz.

RbvjhVfv5m9JL1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę. Ma krótkie, czarne włosy, bujną brodę oraz krótkie wąsy. Ma podłużny nos. Ubrany jest w koszulę, na którą ma założoną kurtkę. Mężczyzna stoi przed mikrofonami.

Castro pochodził z rodziny kubańskich plantatorów trzciny cukrowej, zdobył wykształcenie w kolegium jezuickim, po czym ukończył prawo na Uniwersytecie w Hawanie i został adwokatem. W latach 40. XX w. w ramach działalności politycznej dołączył do Kubańskiej Partii Ludowej. W tym samym roku generał Fulgencio Batista dokonał zamachu stanu. Startował on w wyborach prezydenckich, w których jego oponentem był Roberto Agramonte z ortodoksyjnej Kubańskiej Partii Ludowej.

Zamach stanu powiódł się, przekreślając szanse Agramonte na zostanie prezydentem. Dyktatura Batisty nie cieszyła się popularnością, a na reakcję innych polityków nie trzeba było czekać długo.

Castro początkowo próbował przeciwstawić się dyktaturze Fulgencio Batisty drogą prawną, kierując do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o pociągnięcie go do odpowiedzialności po zamachu stanu w 1952 roku. Ponieważ nic nie uzyskał, w 1953 roku po raz pierwszy próbował obalić dyktatora, wykorzystując partyzantów. Został aresztowany i skazany na 15 lat więzienia. W 1955 roku wyszedł na mocy amnestiiamnestiaamnestii, wyemigrował do Meksyku, gdzie zorganizował Ruch 26 lipca (M‑26), którego celem było obalenie dyktatury Batisty, niecieszącego się popularnością wśród obywateli Kuby. Mimo tego Batista w 1958 roku wygrał wybory dzięki fałszerstwom wyborczym. Sprowokowało to ponowne działania Castro, który sprzymierzył się z Ernesto Che Guevarą i przedstawił program rewolucji demokratycznej i narodowej, reformy rolnej, nacjonalizacji przemysłu.

Ze względu na nieskuteczną politykę Batisty i złą sytuację gospodarczą Kuby partyzanci zyskiwali coraz większe poparcie. W sylwestrowy wieczór roku 1958 zaatakowali Hawanę i zmusili Batistę do opuszczenia wyspy przy całkowitej bierności hawańskiego garnizonu. Władzę na Kubie przejął Fidel Castro. Początkowo zwycięstwo rewolucji zostało przyjęte przez ludność Kuby z entuzjazmem. Na czele państwa stanął demokrata Miguel Urrutia, a reforma rolna pozbawiła posiadłości ziemskich przede wszystkim obywateli Stanów Zjednoczonych. Castro przeprowadził również nacjonalizację amerykańskiego kapitału bez odszkodowania. Spowodowało to negatywną reakcję władz amerykańskich, które początkowo popierały nowe władze na Kubie. Nastąpiło zerwanie stosunków dyplomatycznych ze Stanami Zjednoczonymi i usunięcie Kuby z Organizacji Państw Amerykańskich. W grudniu 1961 roku Castro ogłosił Kubę państwem marksistowsko‑leninowskim. Ze względu na nałożone na Kubę przez Stany Zjednoczone embargo gospodarcze i turystyczne, Castro ostatecznie uzależnił wyspę od „bratniej pomocy” ze strony państw bloku wschodniego. 80–85% wymiany handlowej Kuby pochodziło z kontaktów ze Związkiem Sowieckim.

R19g5Erpcfzib1

Zdjęcie przedstawia dwóch mężczyzn. Obydwaj mają ciemne włosy oraz brody z wąsami. Mają na głowie berety. Są ubrani w mundury. Mężczyzna po lewej stronie siedzi. Mężczyzna po prawej stronie stoi i ma uniesioną prawą rękę.

Castro wprowadził na Kubie system monopartyjnysystem monopartyjnysystem monopartyjny. Jedyną legalnie działającą partią jest Komunistyczna Partia Kuby, większość obywateli należy do związków zawodowych i Komitetu Obrony Rewolucji. Na Kubie odbywają się cykliczne wybory do jednoizbowego parlamentu i została wprowadzona formuła recall, czyli możliwość odwołania deputowanego podczas sprawowania mandatu. W roku 1976 roku doszło do uchwalenia konstytucji. Nie ograniczała ona wprawdzie władzy samego Fidela Castro, ale regulowała system polityczny Kuby. Jej społeczeństwo cieszyło się ograniczoną wolnością osobistą, początkowe próby ateizacji zostały również zaniechane, a Castro zgodził się na wizytę papieża Jana Pawła II na wyspie. Z drugiej strony działająca na Kubie policja polityczna reagowała na wszelkie działania opozycyjne. Fidel Castro rządził dzięki własnemu autorytetowi i działaniom policji do 2006 roku, kiedy jego pozycję osłabiła choroba. Tymczasowo obowiązki prezydenta państwa i inne funkcje przejął wówczas brat Fidela – Raúl Castro Ruz, który ostatecznie przejął władzę w lutym 2010 roku. Trudno określić system polityczny Kuby totalitaryzmem, można raczej mówić o skonsolidowanym autorytaryzmieskonsolidowany autorytaryzmskonsolidowanym autorytaryzmie.

Słownik