Pogoda

Pogoda to chwilowy stan atmosfery w danym miejscu i czasie. Czynniki wpływające na kształtowanie się elementów pogody (m.in. temperaturę powietrza, ciśnienie atmosferyczne, zachmurzenie, opady, wiatry) dzielimy na meteorologiczne i niemeteorologiczne.

Czynniki niemeteorologiczne kształtujące pogodę

Szerokość geograficzna

Szerokość geograficzna określa stopień i czas naświetlenia terenu promieniami słonecznymi. Wraz ze wzrostem szerokości geograficznej zmniejsza się wysokość Słońca nad horyzontem – ilość dostarczanego ciepła maleje. Im większe wysokości Słońca nad horyzontem, tym wyższe temperatury powietrza.

R1AkItggajLi9

Schemat przedstawia strefy oświetlenia Ziemi. Z lewej strony znajduje się Słońce. Od północy do południa globu znajdują się strefa okołobiegunowa, koło podbiegunowe północne, strefa umiarkowanych szerokości geograficznych, zwrotnik Raka ,strefa międzyzwrotnikowa z równikiem, zwrotnik Koziorożca, strefa umiarkowanych szerokości geograficznych, koło podbiegunowe południowe, strefa okołobiegunowa.

Rozkład lądów i mórz

Nierównomierne nagrzewanie się oraz ochładzanie wody i lądu powoduje zróżnicowanie temperatury powietrza – ten fakt wywiera wpływ na wilgotność powietrza oraz rozkład i wielkość opadów atmosferycznych w ciągu roku. Nierównomierne nagrzewanie się i ochładzanie wody i lądu wpływa również na różnice ciśnienia atmosferycznego, w wyniku czego powstaje wiatr.

Wysokość nad poziomem morza (wysokość bezwzględna)

Od wysokości nad poziomem morza zależy ciśnienie atmosferyczne (wraz z wysokością spada średnio o 11,5 hPa co 100 m), temperatura powietrza (wraz z wysokością spada średnio o 0,6°C co 100 m) i wielkość opadów (z reguły ich ilość rośnie wraz z wysokością).

Rzeźba terenu

Rzeźba terenu ułatwia bądź utrudnia przepływ mas powietrza, co w konsekwencji wpływa na temperaturę powietrza i wielkość opadów (np. opady orograficzneopady orogaficzneopady orograficzne). Jest to widoczne zwłaszcza w przypadku dużych form ukształtowania terenu (np. rozmieszczenie gór na kontynencie – bariery orograficzne, które wymuszają ruch mas powietrza, przykładowo powstanie tzw. Alei Tornad) czy położeniu w kotlinach, które wpływa na obniżenie wielkości opadów lub nawet ich brak. Stoki dosłoneczne mają wyższe temperatury od przeciwległych. Jeżeli w obniżeniach terenu (np. kotlinach śródgórskich) zalegną zimniejsze, cięższe masy powietrza, a Słońce ogrzeje stoki na większych wysokościach, może dojść do inwersji termicznejinwersja termicznainwersji termicznej.

Rodzaj (charakter) podłoża

Rodzaj podłoża decyduje o różnej pojemności cieplnej środowiska, np. ląd nagrzewa się i oddaje ciepło szybciej niż woda. Latem więc ląd jest cieplejszy, a zimą chłodniejszy niż morze. Pokrycie terenu (pokrywa śnieżna, nawilgocenie, rodzaj skał) też ma wpływ na kształtowanie się np. temperatury powietrza czy wilgotności.

Barwa podłoża

Od barwy podłoża zależy zdolność pochłaniania i odbijania promieniowania słonecznego – tzw. albedoalbedoalbedo. Ciemne podłoże (np. woda, las) pochłania dużo promieniowania i oddaje atmosferze dużo ciepła – temperatura powietrza jest wysoka. Mówimy wówczas o niskim albedo. Z kolei przy wysokim albedo większość promieni odbija się od podłoża, a temperatura powietrza jest niska. Możemy to zaobserwować na przykładzie śniegu.

Prądy morskie

Ciepłe prądy morskie, które płyną u wybrzeży, powodują wzrost temperatury i opadów, a zimne obniżają temperaturę i ilość opadów. Mogą nawet powodować ich brak. Na wybrzeżach, przy których płyną zimne prądy morskie, mogą tworzyć się pustynie, np. na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej – pustynia Atakama, a na południowo‑zachodnim wybrzeżu Afryki – pustynia Namib.

Czynniki meteorologiczne kształtujące pogodę

Układy baryczne

W atmosferze istnieje tendencja do wyrównywania ciśnienia, przemieszczanie się powietrza zachodzi zawsze od ośrodka wysokiego ciśnienia do ośrodka niskiego ciśnienia. Poziomy ruch powietrza wywołany przez różnicę ciśnienia atmosferycznego to wiatr. Zmieniające się układy baryczne mają wpływ na zmiany pogody – np. zimą w Polsce niże baryczne przynoszą cieplejsze powietrze i opady, przy wyżach barycznych słoneczna pogoda może być związana z silnym mrozem.

Masy powietrza

Masa powietrza to rozległa część powietrza troposferycznego o jednorodnych cechach fizycznych, termicznych, wilgotnościowych itp., nabytych wskutek dłuższego przebywania nad danym obszarem. Główne masy powietrza to powietrze równikowe, zwrotnikowe, polarne, arktyczne lub antarktyczne. Masy powietrza kształtują wysokość temperatury powietrza, wilgotność, opady, a także ciśnienie atmosferyczne. Przykładowo jeżeli nad obszar Polski napływa powietrze zwrotnikowe, temperatury powietrza rosną, jeżeli napływa powietrze arktyczne, temperatury powietrza obniżają się.

Fronty atmosferyczne

Front atmosferyczny to powierzchnia styku między masami powietrza o różnej temperaturze (strefy przejściowe). Wyróżnia się fronty główne (stacjonarne), rozdzielające główne masy powietrza, oraz fronty wtórne – oddzielające powietrze morskie i kontynentalne w danej strefie lub masy powietrza różniące się stopniem przekształcenia. Fronty atmosferyczne są związane ze strefami opadów (opady frontalne). W zależności od rodzaju frontu atmosferycznego temperatura powietrza wzrasta (front ciepły) lub obniża się (front chłodny).

Słownik