Polityczna mozaika

R13utlXvY8bha1

Cesarz Wilhelm II Hohenzollern rządził od 1888 do 1918 r., kiedy został zmuszony do abdykacji, zmarł w 1941 roku. Wprowadził on Niemcy na kurs nowej polityki (tzw. Weltpolitik), której celem było zbudowanie potęgi kolonialnej i europejskiej cesarstwa. Działania cesarza doprowadziły do wzrostu napięć w Europie i zaostrzenia konfliktu, szczególnie z Wielką Brytanią. Niektórzy obserwatorzy twierdzili, że jego imperialistyczne cele wypływały z kompleksów cesarza. Urodził się on z niedowładem jednej ręki i nawet jako dorosły człowiek potrzebował pomocy przy krojeniu i ubieraniu się.
Scharakteryzuj sposób, w jaki przedstawiony został cesarz Wilhelm II. Zwróć zwłaszcza uwagę na ubiór i postawę.

W drugiej połowie XIX w. doszło w Europie do zasadniczych zmian politycznych. W 1871 r. zakończył się proces jednoczenia Niemiec. Na scenie politycznej pojawił się nowy gracz, który w znaczący sposób zaczął wywierać wpływ na wydarzenia w Europie. W 1888 r. na tron cesarski wstąpił Wilhelm II i od tego momentu Niemcy weszły na drogę polityki światowej (WeltpolitikWeltpolitikWeltpolitik), wykazując imperialistyczne ambicje.  Jednocześnie w kryzys popadło wielonarodowościowe imperium habsburskie. W 1867 r. utworzono dualistyczną monarchięmonarchia dualistycznadualistyczną monarchię austro‑węgierską, a niektóre narody wchodzące w skład tego państwa uzyskały autonomię, np. Polacy w Galicji. Drugim imperium, dla którego ten okres w historii wiązał się z kryzysem i powolnym rozpadem, było Imperium Osmańskie. Trudności wewnętrzne przeżywała też pozostająca w jarzmie samodzierżawia Rosja. Na drugim krańcu kontynentu europejskiego ważną rolę polityczną odgrywały Francja i Wielka Brytania. Ta pierwsza, poniżona przegraną w wojnie z Prusami w latach 1870–1871, szukała okazji do rewanżu i odzyskania utraconych Alzacji i Lotaryngii, starając się także wzmocnić swoją pozycję poprzez nawiązywanie korzystnych sojuszy międzynarodowych. Wielka Brytania usiłowała jeszcze trzymać się na uboczu wielkich politycznych rozgrywek, pilnując przede wszystkim swoich interesów w koloniachkoloniekoloniach. Jednak im bardziej zbliżał się koniec XIX w., tym okazywało się to trudniejsze.

Kocioł bałkański

Jednym z najbardziej konfliktogennych obszarów Europy pod koniec XIX w. stały się Bałkany. Sytuację geopolityczną na tym terenie od połowy tego stulecia określano mianem „kotła bałkańskiego”. Imperium Osmańskie, które od XIV w. sprawowało kontrolę nad Bałkanami, znajdowało się w stanie rozkładu, tracąc jednocześnie kontrolę nad terenami w Europie. W wyniku konfliktów i kryzysów, do których doszło w XIX w., wiele narodów bałkańskich uzyskało autonomię i zaczynało myśleć o uzyskaniu niepodległości. Osłabienie Imperium Osmańskiego stworzyło szansę dla państw europejskich do ingerencji na tym obszarze. Szczególnie zainteresowane rozwojem sytuacji były Rosja i Austro‑Węgry. Ta pierwsza, szermując hasłem panslawizmu, starała się doprowadzić do zjednoczenia Słowian mieszkających na Bałkanach i poszerzyć tym sposobem swoje wpływy na tym obszarze. Podobny cel przyświecał monarchii habsburskiej, z tym że w jej przypadku polityka na Bałkanach była podporządkowana temu, by powstrzymać rozwój tamtejszych nacjonalizmów, mogących w przyszłości zagrozić integralności wielonarodowego cesarstwa. Dodatkowym elementem, który wpływał na destabilizację polityczną Bałkan pod koniec XIX w., były sprzeczne interesy tamtejszych narodów. Dążyły one do wyzwolenia się spod wpływów tureckich i stworzenia własnych państw w granicach narodowych, to zaś (w wyniku dużego przemieszania etniczno‑religijnego tego obszaru) prowadziło do wzajemnych roszczeń terytorialnych. Kryzys Imperium Osmańskiego, ingerencje mocarstw europejskich oraz rozwój nacjonalizmów skutkowały licznymi konfliktami na Półwyspie Bałkańskim i ogólnym zaostrzeniem się sytuacji w tym rejonie.

W koloniach

R1bzqMnt6vA6R1

Karykatura autorstwa Boba Satterfielda z 1904 r. odnosząca się do konsekwencji kolonializmu.
Zinterpretuj karykaturę. Zastanów się, przedstawiciele jakich państw zostali ukazani na pierwszym planie?

Polityczny podział był także uwarunkowany rozwojem sytuacji w koloniach. Największe imperium kolonialne stworzyła Wielka Brytania, opanowując niemal 40% obszarów na kuli ziemskiej, w tym m. in. Indie zwane perłą korony brytyjskiej czy Afrykę Południową. Kanada, Australia oraz Nowa Zelandia otrzymały status dominiumdominiumdominium. Na drugim miejscu uplasowała się Francja, sprawująca kontrolę nad Azją Południowo‑Wschodnią oraz krajami Afryki Północnej. Ambicje imperialne przejawiały także inne kraje europejskie, na czele z Niemcami, które stosunkowo późno – bo dopiero w ostatniej dekadzie XIX w. – przystąpiły do rywalizacji kolonialnej. Wywoływała ona szereg konfliktów między potęgami europejskimi, na przykład Wielka Brytania konkurowała z Francją o wpływy w zachodniej Afryce. Konflikt ten udało się zażegnać kompromisowo w Faszodzie w 1898 r. i Francja (w zamian za wpływy w Maroku) wycofała się ze spornych obszarów. Kolejnym regionem generującym konflikty była Azja Środkowa, o wpływy nad którą rywalizowała Wielka Brytanią z Rosją. Konflikt ten, który w historiografii nosił nazwę Wielkiej Gry, uniemożliwiał na razie jakiekolwiek zbliżenie między obu państwami. Obszarem sprzecznych interesów potęg europejskich były Chiny, bowiem tamtejszy rynek otwierał przed państwami kolonizującymi wielkie możliwości. Każde z państw europejskich „wykroiło” dla siebie pewien obszar działalności, ale nie objęło to Stanów Zjednoczonych, które, pojawiwszy się na tym terenie zbyt późno i nie mając dużych możliwości reakcji, zaczęły w efekcie propagować tzw. politykę otwartych drzwipolityka otwartych drzwipolitykę otwartych drzwi. Polegała ona na tym, aby umożliwić wszystkim zainteresowanym krajom prowadzenie na równych prawach działalności ekonomicznej na terytorium całych Chin, a nie tylko w swojej strefie wpływów.

Antagonizmy i sojusze

Konflikty w koloniach oraz antagonizmy w Europie prowadziły do powstania sojuszy polityczno‑militarnych. Rywalizacja rosyjsko‑austro‑węgierska doprowadziła do zawarcia porozumienia między imperium habsburskim a Niemcami w 1879 roku. Dwa lata później do tego sojuszu dołączyły skonfliktowane z Francją o Tunis Włochy, podpisując tzw. trójprzymierzetrójprzymierzetrójprzymierze. W ten sposób ukształtował się w Europie pierwszy blok polityczno‑militarny, który przetrwał w niezmienionej postaci do wybuchu I wojny światowej.

Decydując się na zawarcie przymierza z państwem habsburskim, Niemcy odrzucili jednocześnie możliwość zacieśnienia relacji z Rosją. Ta zaś, poszukując sojusznika, zwróciła się w stronę Francji, która (dążąc do odzyskania odebranych jej w 1871 r. Alzacji i Lotaryngii) w równym stopniu była zainteresowana podpisaniem sojuszu z Rosją. Car Aleksander III przybył do Francji i podpisał z republiką szereg porozumień o charakterze ekonomicznym i politycznym. Wielka Brytania starała się wciąż jeszcze unikać ściślejszego związania że sprawami europejskimi, ale coraz silniejszy nacisk ze strony Niemiec zarówno w Europie, jak i w koloniach stopniowo wpychał ten kraj w sojusz z Francją. Powoli kształtował się więc w Europie podział na dwa główne bloki przymierza, o różnym potencjale politycznym, ekonomicznym i społecznym. 

Najważniejsze wydarzenia w Europie i na świecie w drugiej połowie XIX w.

Słownik

Słowa kluczowe

kolonie, zjednoczenie Włoch, zjednoczenie Niemiec, świat w II połowie XIX w., świat na początku XX w., trójprzymierze, trójporozumienie

Bibliografia

Historia 1789‑1990. Wybór tekstów źródłowych dla szkół średnich, J. Eisler, M. Sobańska‑Bodnaruk, Warszawa 1995.

Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001.

P. Kennedy, Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1994.