Zlodowacenia wpływające na rzeźbę powierzchni Polski, w tym także na rzeźbę Tatr, miały miejsce w plejstocenie. Niektóre źródła mówią o trzech zlodowaceniach, według innych było ich aż osiem. Najstarsze zlodowaceniezlodowaceniezlodowacenie, które objęło całe terytorium Polski (po Sudety i Karpaty), to zlodowacenie południowopolskie, nazywane również zlodowaceniem Sanu. Kolejne obniżenie temperatury przyczyniło się do powstania zlodowacenia środkowopolskiego (Odry) i ostatniego zlodowacenia – północnopolskiego (Wisły).

Mimo że zasięg każdego z ostatnich zlodowaceń przesuwał się bardziej na północ, oddalał się więc od obszaru Tatr, to właśnie ze zlodowacenia północnopolskiego pochodzi najwięcej materiału morenowego w tych górach. Każde zlodowacenie zaznaczyło się bardziej od poprzedniego, ponieważ pogłębiały się istniejące już kotły lodowcowe i mogły powstawać większe pole firnowe.

Obecnie w Tatrach w strefie klimatu umiarkowanego granica wiecznego śniegu, czyli linii, powyżej której mogą tworzyć się lodowce górskie, znajduje się na wysokości 2200–2300 m n.p.m. Jednak mimo sprzyjających warunków klimatycznych w Tatrach nie występują lodowce. Dzieje się tak, ponieważ szczyty wznoszące się powyżej granicy wiecznego śniegu mają stromo nachylone stoki, gdzie śnieg nie zalega, gdyż zsuwa się na niższe partie. W trakcie zlodowacenia Sanu granica ta znajdowała się na wysokości 1250–1300 m n.p.m., dzięki czemu mogły tworzyć się pola firnowe na terenach mniej stromych. Mimo że zlodowacenie Sanu miało największy zasięg, w Tatrach lodowce powstawały przede wszystkim w dolinach rzecznych, gdzie rejony gromadzenia się śniegu i powstawania pól firnowych były ograniczone, a tym samym słabiej rozwijały się jęzory lodowcowe. Podczas zlodowacenia środkowopolskiego granica wiecznego śniegu była już na wysokości 1450–1500 m n.p.m. Ze zlodowaceniem związane są materiały fluwioglacjalne w północnej i południowej części Tatr. Materiał fluwioglacjalny z tego zlodowacenia możemy zauważyć w Dolinie Białej Wody, w górnej części Doliny Chochołowskiej i Kościeliskiej oraz w środkowej części Doliny Suchej Wody.

Podczas zlodowacenia Wisły granica wiecznego śniegu przebiegała na wysokości 1500–1600 m n.p.m. Podczas tego zlodowacenia w Tatrach występowały największe lodowce górskie. Z tego okresu pochodzą spotykane dzisiaj żłoby polodowcowe, kotły polodowcowe, moreny denne, boczne, środkowe, czołowe oraz terasy denne w dolinach tatrzańskich, a także stożki napływowe u ich wylotów. Największy lodowieclodowieclodowiec znajdował się w Dolinie Białki i miał długość około 14 km.

Rc6qOINLByG0g

Ilustracja przedstawia lodowiec Białki. Na schemacie kolorem niebieskim zaznaczono lodowiec w postaci licznych cienkich języków w przedniej części ilustracji, nachylonej pod znacznym kątem w stosunku do górskich wzniesień, i większych plam w okolicach szczytów i zboczy.

Na obszarze Tatr objętym zlodowaceniem, w najwyższych częściach dolin, powstały pola firnowo‑lodowe, które utworzyły kotły lodowcowe, a czasem, rozrastając się, niszczyły grzędy międzydolinne, tworząc cyrki lodowcowecyrk lodowcowycyrki lodowcowe i amfiteatry lodowcowe. Z form tych wypływały jęzory lodowcowe, które modelowały wcześniejsze doliny V‑kształtne, nadając im kształt litery „U”. Jęzory spływały żłobami w obniżenia dolin, a swój zasięg kończyły nieznacznie poza Tatrami. Miejscami tworzyły niewielkie lodowce przedgórskie. Lodowce niosły ze sobą materiał zwietrzelinowy i osadzały go w postaci morenmorenamoren.

Formy rzeźby polodowcowej znajdujące się w Tatrach to:

• dolina U‑kształtna, czyli dolina przekształcona przez wypływające z pól firnowych jęzory lodowcowe, której przekrój poprzeczny przypomina literę „U”. Dolina ma strome zbocza i poszerzone, dość szerokie dno. W miejscu, w którym znajdował się jęzor lodowca, dolina jest wygładzona, pokryta rysami, natomiast powyżej tej wysokości posiada ostre, postrzępione formy wytworzone przez wietrzenie fizyczne. Przykłady takich dolin w Tatrach to Dolina Białej Wody, Dolina Roztoki, Dolina Gąsienicowa;

• dolina zawieszona – to polodowcowa dolina boczna, która opada stromym stokiem do doliny głównej;

• kocioł polodowcowy, cyrk, kar, czyli zamknięcie doliny w kształcie kotła ograniczonego z trzech stron ścianami skalnymi, od niższego odcinka oddzielonego ryglem. Kary często wypełnione są jeziorami karowymi, do najbardziej znanych w Tatrach należą: Morskie Oko, Czarny Staw pod Rysami, Wielki Staw, Mały Staw, Czarny Staw Gąsienicowy;

• morena, czyli forma terenu usypana z materiału niesionego przez lodowiec. Wyróżniamy: moreny czołowe, denne, boczne i środkowe. W Tatrach moreny czołowe często tworzą zapory zamykające jeziora (np. morena przy Morskim Oku);

• muton – ogładzone i porysowane przez lodowiec garby i wzgórki skalnego podłoża, występują często na progach dolin i cyrków, np. mutony w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich, znajdujące się po słowackiej stronie Tatr.

Słownik