Z demokracją mamy do czynienia wówczas, gdy funkcjonują w państwie instytucje dające obywatelom wpływ na decyzje polityczne. Wiąże się ona z regularnie przeprowadzanymi wolnymi i uczciwymi wyborami do organów przedstawicielskich (zwłaszcza do parlamentu) oraz z respektowaniem przez władze podstawowych praw i wolności, takich jak wolność słowa, wolność zgromadzeń czy wolność zrzeszania się. Demokracja wymaga w efekcie politycznego pluralizmupluralizm politycznypolitycznego pluralizmu – różne partie polityczne rywalizują ze sobą o głosy wyborców. Akceptują jednocześnie równe dla wszystkich reguły gry oraz uznają werdykt wyborców – zwycięzcy przejmują władzę, przegrani przechodzą do opozycji.
Ponieważ demokracja oznacza „rządy ludu”, może prawidłowo funkcjonować tylko wówczas, gdy mieszkańcy kraju czują się obywatelami należącymi do jednej wspólnoty politycznej – organy władzy są wówczas postrzegane jako jej reprezentacja. Taka społeczność sprawuje kontrolę nad swoimi przedstawicielami i może, przez udział w wyborach, ich usunąć, zastępując innymi. Brak poczucia przynależności obywateli do politycznej wspólnoty sprawi, że instytucje demokratyczne, jeśli w ogóle powstaną, będą miały charakter fasadowy, zaś decyzje polityczne podejmą nieformalne ośrodki władzy – oligarchowie, przywódcy klanowi czy zorganizowane grupy interesów. Partie polityczne w takiej sytuacji opierają się często na relacjach klientelistycznychklientelizmklientelistycznych, zaś władza nie ponosi realnej odpowiedzialności przed społeczeństwem.
RjOr73h4KTZnT
Ilustracja przedstawiająca rzeźbę, która składa się z kamiennych puzzli. Puzzle są rozłączone, ale ustawione w kolejności umożliwiającej odczytanie napisu Democracy. Ostatni puzzel z literą y leży na pozostałych. W tle rosną drzewa.
Czy demokracja jest „łatwa”?
Źródło: S_K_S, licencja: CC BY-NC-SA 2.0.
Demokratyczna kultura polityczna
Sprawne funkcjonowanie demokracji wymaga również określonej kultury politycznej. Jeśli instytucje demokratyczne zostaną wprowadzone w społeczeństwie, w którym nie ceni się takich wartości, jak debata, tolerancja czy szacunek do politycznych rywali, bardzo szybko ulegną one degeneracji. Demokracja jako ustrój opierający się na zasadzie równości politycznej nie będzie dobrze funkcjonowała również w warunkach istniejącej w społeczeństwie sztywnej hierarchii, zwłaszcza wówczas, gdy ta ostatnia jest ugruntowana kulturowo i powszechnie akceptowana. Brak demokratycznej kultury politycznej może sprawić, że rywalizacja polityczna przekształci się w działania, którym towarzyszy przemoc, a przegrani nie będą uznawali wyników wyborów.
bg‑turquoise
Zastanów się, dlaczego brak demokratycznej kultury politycznej może sprzyjać politycznej przemocy.
W świetle rozmaitych rankingów państw, według ich ustrojów politycznych, za najbardziej demokratyczne uznawane są te kraje, w których występują świadome swojego istnienia wspólnoty polityczne oraz funkcjonuje rozwinięta demokratyczna kultura polityczna. Państwowe instytucje przedstawicielskie cieszą się tam dużym społecznym autorytetem, zaś demokratyczne procedury popierane są przez ogromną część opinii publicznej.
Wskaźnik demokracji opiera się na 60 wskaźnikach pogrupowanych w pięciu różnych kategoriach: proces wyborczy i pluralizm, swobody obywatelskie, funkcjonowanie administracji publicznej, partycypacja polityczna oraz kultura polityczna. Kraje z przedziału 8–10 to pełne demokracje; z przedziału 6–7,99 to wadliwe demokracje; z przedziału 4–5,99 to systemy hybrydowe; z przedziału 0–3,99 to systemy autorytarne (oprac. na podst.: „The Economist”).
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Problemy z demokratyzacją
Historia zna jednak przypadki wprowadzania reżimów demokratycznych w krajach pozbawionych demokratycznej tradycji lub przy społecznych uwarunkowaniach, które nie sprzyjały tej formie ustrojowej. W większości młodych państw Europy Środkowo‑Wschodniej, w których ustanowiono po I wojnie światowej ustroje demokratyczne, nie przetrwały one dekady, przekształcając się łatwo w reżimy autorytarne. Tak było choćby w Polsce, gdzie w warunkach ostrych konfliktów politycznych, rozdrobnienia parlamentu i społecznych podziałów przewrót majowyzamach majowyprzewrót majowy Józefa Piłsudskiego z 1926 r. zakończył po kilku latach demokratyczne rządy.
R1Vkj2qfOXT3A
Ilustracja przedstawiająca dojrzałego mężczyznę dosiadającego konia. Postać ma krzaczaste brwi i sumiaste wąsy. Ubrany jest w mundur, wąskie spodnie, długie buty do jazdy konnej, na głowie ma czapkę, na talii skórzany, szeroki pasek. Przez prawe ramię ma przewieszoną szarfę. Stopę opiera o strzemię, po lewej stronie umocowana szabla. Po prawej stronie stoi fotograf z aparatem umieszczonym na statywie, na drugim planie stoją żołnierze, a w tle kilkukondygnacyjne kamienice.
Józef Piłsudski na Kasztance odbiera defiladę wojsk 11 listopada 1926 r. Przypomnij sobie, w jaki sposób Józef Piłsudski uzasadniał przeprowadzenie zamachu stanu.
Niepowodzeniem zakończyła się próba ustanowienia demokracji w Republice WeimarskiejRepublika WeimarskaRepublice Weimarskiej – państwie niemieckim, które funkcjonowało w okresie międzywojennym. Instytucje demokratyczne zostały tam wprowadzone na gruncie autorytarnej kultury politycznej, ukształtowanej jeszcze w czasach Cesarstwa Niemieckiego. Nie cieszyły się więc one szacunkiem w konserwatywnej części społeczeństwa. Były kontestowane również przez radykalną lewicę komunistyczną, która dążyła do ustanowienia dyktatury proletariatu – zgodnie z założeniami ideologii marksizmu‑leninizmu. Partie, które popierały demokratyczny charakter rządów, cieszyły się mało stabilnym poparciem nieznacznej większości społeczeństwa. Wielki Kryzys Ekonomiczny z lat 1929–1932 sprawił, że nawet ono się załamało, otwierając drogę do władzy nazistom.
Demokratyzacja została wywołana również upadkiem komunizmu w Europie w 1989 r. Monopolistyczne rządy partii komunistycznych zastępowane były wówczas wzorowanymi na państwach zachodnich systemami wielopartyjnymi, z wolnymi wyborami i realnym wpływem obywateli na rządy. Zmiany te doprowadziły w wielu przypadkach do spektakularnych sukcesów krajów postkomunistycznych – udało się stworzyć w nich dobrze funkcjonujące instytucje państwa prawa, ograniczono korupcję, nastąpił także dynamiczny rozwój ekonomiczny. Niekiedy jednak zmiany demokratyczne wywoływały również ostre kryzysy. W Jugosławii stały się początkiem kilku wojen domowych oraz – ostatecznie – rozpadu tego kraju. W tym wieloetnicznym państwie zabrakło bowiem poczucia przynależności do jednej wspólnoty, zaś demokratyzacja sprawiła, że każdy z żyjących tam narodów zapragnął własnego państwa.
bg‑turquoise
Zastanów się, czy potrafisz podać inny przykład dezintegracji państwa po jego demokratyzacji.
Słownik
industrializacja
industrializacja
przebiegający w XIX i XX w. proces zmian ekonomicznych i społecznych, który doprowadził do przejścia od społeczeństwa rolniczego (agrarnego) do społeczeństwa przemysłowego (industrialnego)
klientelizm
klientelizm
nieformalny układ zależności między dominującym patronem a podporządkowanym mu klientem, polegający na wymianie osobistych usług
pluralizm polityczny
pluralizm polityczny
cecha państwa demokratycznego, charakteryzująca się istnieniem na scenie politycznej różnorodnych rywalizujących ze sobą partii oraz grup interesu
Republika Weimarska
Republika Weimarska
zwyczajowa nazwa niemieckiego państwa demokratycznego, które powstało w 1918 r. po rozpadzie Cesarstwa Niemieckiego
urbanizacja
urbanizacja
proces koncentrowania się ludności na małych obszarach, wyrażający się w rozroście miast oraz zwiększaniu się ich liczby; skutek industrializacji
zamach majowy
zamach majowy
przeprowadzony przez Józefa Piłsudskiego w maju 1926 r. przewrót wojskowy, skutkujący przejęciem władzy przez obóz sanacyjny i powstaniem w Polsce systemu autorytarnego
