Realizm w obrazach Aleksandra Gierymskiego

Stanisław Witkiewicz (1851‑1915), pisarz, malarz i teoretyk malarstwa, bardzo cenił twórczość Aleksandra Gierymskiego (1850‑1901). Uważał, że malarz umie odtworzyć na swoich płótnach nie tylko otaczające go realia, ale – posługując się światłem, barwnymi kontrastami, odpowiednią kompozycją – potrafi oddać nastrój utrwalanej chwili:

Powyższe słowa Witkiewicza trafnie oddają istotę malarstwa Gierymskiego. Jego obrazy bowiem nie tylko przedstawiają sam krajobraz, ulice Warszawy czy portrety jej mieszkańców należących do różnych grup społecznych, ale też przekazują informacje na temat ich charakterów, nastrojów oraz uczuć.

Metoda twórcza Gierymskiego była bardzo złożona, artysta bacznie obserwował rzeczywistość, przemierzał ulice Warszawy, fotografował i tworzył szkice. Chciał wiernie oddać realia miasta, dlatego często poprawiał i przerabiał dzieła. Zdarzało się, że poprawki były wprowadzane wielokrotnie zanim malarz uznał obraz za satysfakcjonujący pod względem kompozycji, ukształtowania świetlno‑barwnego, a przede wszystkim – pod względem oddania charakterów postaci i nastroju danej sytuacji.

R1HhXPtIJXatS

Obraz przedstawia portret mężczyzny w sile wieku. Postać ukazuje prawy półprofil pociągłej twarzy. Mężczyzna ma ciemne brwi, zwężone oczy, prosty nos, gęstą brodę i wąsy. Patrzy przed siebie. Na głowie ma kapelusz z podwiniętym rondem. Mężczyzna siedzi na drewnianym, rozłożonym krześle. Zakłada lewą nogę na prawą. Oburącz trzyma drewnianą laskę. Opiera ją o lewą łydkę. Ubrany jest w garnitur zapięty na jeden, górny guzik, kamizelkę, spodnie i skórzane buty.

Mistrzostwo pióra Bolesława Prusa

Umiejętność oddania psychologicznego charakteru postaci, a równocześnie mistrzowski opis przestrzeni to także cechy pisarstwa Bolesława Prusa (1847‑1912), szczególnie widoczne w Lalce (wyd. 1890). Sam pisarz wymieniał następujące elementy, które uważał za niezbędne do stworzenia „dobrej” powieści realistycznejpowieść realistycznapowieści realistycznej, bo do takiego gatunku utwór przynależy:

RHWF6eTKP3k0Z

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Postać ukazuje w całości pociągłą twarz. Mężczyzna stoi. Jest zaprezentowany od kolan w górę. Jego włosy są krótkie, falujące, zaczesane ku górze. Mężczyzna ma niewielką brodę hiszpankę i wąsy. Nosi okulary w drucianej oprawce. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat. Ręce zakłada na plecy.

Realizm słowa a realizm obrazu

Realizm w sztuce i literaturze to prąd szczególnie ważny w prozie XVIII i XIX wieku, w którym dominowała metoda odwołująca się do przyjętego w danej kulturze społecznego obrazu świata. Cechą charakterystyczną owej metody było uznanie realności owego świata, a także głęboka wiedza na jego temat (historyczna, socjologiczna i psychologiczna).

W przypadku Lalki Bolesława Prusa i obrazów Aleksandra Gierymskiego można wskazać elementy poetyki realizmu, wyrażane za pomocą języka bądź barwnych plam. Można ich poszukiwać na kilku poziomach obu dzieł:

• w warstwie ikonograficznej, odwzorowującej poszczególne miejsca, obiekty, postaci (porównanie motywów);

• w warstwie kompozycyjnej, poszukując punktu widzenia obserwatorów rzeczywistości – narratora powieści oraz artysty, którzy wprowadzają czytelnika i widza do swoich dzieł (porównanie sposobu kompozycji danej sceny powieściowej oraz malarskiej);

• w warstwie językowej oraz malarskich środków wyrazu (porównanie językowego i malarskiego oddania świata przedstawionego).

Słownik