R176xHd4wIgh01

Ilustracja przedstawia portret młodego mężczyzny. Jego twarz jest pociągła, czoło wysokie, nos wydatny. Mężczyzna ma duże, wyraziste oczy. Jego włosy są falujące, bujne, zaczesane ku górze.

Søren Kierkegaard (1813‑1855) spędził niemal całe swoje życie w Kopenhadze, gdzie się urodził, uczył, tworzył i prowadził życie towarzyskie i rodzinne. Studiował filozofię i teologię, przygotowując się do pełnienia urzędu pastora w Kościele ewangelickim, do czego jednak nie doszło. Zarówno życie Kierkegaarda, jak i jego myślenie filozoficzne, pozostawało pod widocznym wpływem kilkuletniej miłości zakończonej rozstaniem, a także pod wpływem religijnej obsesji ojca, który wychował syna w surowej atmosferze, przesyconej religijną grozą. W życiu Kierkegaarda, osoby nadwrażliwej, daje się dostrzec gorączkowe poszukiwanie identyfikacji na gruncie religijnym przez żywą wiarę, która stanowiła dla niego przeciwieństwo zinstytucjonalizowanej nauki kościelnej.

Religijność A i Breligijność A i BReligijność A i B

W swoich tekstach filozoficznych o charakterze teologicznym S. Kierkegaard dokonał istotnego rozróżnienia religijności. Religijność, która oznacza życie zgodne z przyjętymi normami etycznymi, wypełnianie obowiązków ustalonych wobec Boga, a także istnienie pewnego rodzaju systemów pośredniczących między człowiekiem a Bogiem (przykazania, Kościół), nazwał religijnością A. Może ona być realizowana w każdym miejscu i w każdej chwili, gdyż opiera się na naturze ludzkiej, jest zgodna z naturalnym porządkiem istnienia. Podkreślił w niej jednak Kierkegaard brak wysiłku ze strony człowieka, jego bierność wobec Boga. Z ironią zaznaczył, że religijność Areligijność Areligijność A cechuje przemożne pragnienie osiągnięcia wieczności nawet przez tych, którzy nie są zdecydowanymi chrześcijanami. Zresztą filozof nie uznał tej religijności za chrześcijańską, ale dzięki niej, po całkowitym od niej oderwaniu, możliwe było osiągnięcie religijności Breligijność Breligijności B, która jest jej całkowitym przeciwieństwem.

Ma ona specyficznie chrześcijańskie zabarwienie, ma charakter paradoksalny. Według filozofa – „zieje” z niej „nieskończona przepaść między Bogiem a człowiekiem”; człowiek bowiem nie jest w stanie zrozumieć istoty Boga. Przyjęcie religijności B zmusza do całkowitego odrzucenia rozumu, przedmiotem wiary staje się bowiem to, co absurdalne (podobieństwo do myśli przypisywanej Tertulianowi: credo, quia absurdum – wierzę, bo to niedorzeczne). A to, według Kierkegaarda, ma największe znaczenie dla wiary. Wywołuje ona grozę, lęk, bo człowiek nie jest jednak w stanie oderwać się od skończoności. Religijność B nie przynosi pociechy, wręcz przeciwnie – wzmaga męczarnie; chrześcijaństwo nie jest religią radosną (próby takiego przedstawiania chrystianizmu traktował Kierkegaard jako jego fałszowanie), pozbawia oparcia w wiedzy, uniemożliwia odwołanie do doczesnego rozumu, dzięki temu umożliwia jednak oparcie w nieskończoności.

Egzystencjalizacja religii – konflikt Abrahama

W Bojaźni i drżeniu przedstawił Kierkegaard cztery wersje historii wiekowego Abrahama, któremu Bóg nakazał złożyć w ofierze jedynego syna Izaaka, pociechę jego starości. Po tym wprowadzeniu filozof kieruje jednak swoją uwagę nie na posłuszeństwo patriarchy wobec Boga, ale na indywidualną odpowiedzialność człowieka. Abraham nie ma pewności, czy rozmawiał z Bogiem i tej pewności nie może zyskać, gdyż wówczas nie miałby wiary. Człowiek nie może rozmawiać z Bogiem, nie ma z nim „wspólnego języka”. Ma więc do wyboru – albo sprzeniewierzyć się poleceniu Boga, albo przekroczyć normy etyczne, które także ustanowione zostały na mocy Jego praw. Jednakże Kierkegaard nie próbuje obciążać Boga, bo Jego zamysły nie mogą być pojęte przez człowieka. Jest przekonany, że nic nie zwalnia człowieka z konieczności podejmowania samodzielnej decyzji, co wywołuje niepokój, rozterki, cierpienie; nigdy bowiem nie uzyska się pewności dokonania właściwego wyboru. Pewność wynika z rozumu, a wiara jest absurdalna, z rozumem nie ma nic wspólnego.

Skamandryta w poezji i prozie

RKAWyoDORomyd

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Jest łysiejący. Ma krótko przystrzyżone włosy. Jego twarz jest pociągła, ukazane sią na niej zmarszczki. Mężczyzna ma głęboko osadzone oczy, nosi okulary. Ubrany jest w garnitur, koszulę i krawat.

Twórczość SkamandrytówSkamanderSkamandrytów okazała się niezwykle atrakcyjna dla współczesnych im odbiorców. Jak pisze Jerzy Kwiatkowski:

REgOzDelwb9g71

Zdjęcie przedstawia niewielką rzeczkę płynącą między dwoma porośniętymi trawą brzegami. Na jej brzegach rosną gdzieniegdzie drzewa. W tle mały mostek.

Jarosław Iwaszkiewicz był również jednym z pierwszych tłumaczy dzieł Kierkegaarda na język polski, a z jego przekładów korzystamy po dziś dzień. Nie dziwi więc fakt, że badacze literatury Skamandryty doszukują się w niej powiązań z filozofią Duńczyka. Najwyraźniej dostrzegalne są one w prozie Iwaszkiewicza. Przykładem takiego tekstu jest opowiadanie Młyn nad Utratą z roku 1936. Chociaż powyższy opis J. Kwiatkowskiego dotyczy poezji, możemy je również odnieść do utworów prozatorskich.

Czy jazz może być egzystencjalny?

Ten zaledwie kilkudziesięciostronicowy tekst porusza liczne zagadnienia religijno‑metafizyczne oraz stawia przed czytelnikami fundamentalne pytania o miejsce sztuki w świecie i egzystencji człowieka. Sam utwór rozpoczyna się od przywołania cytatu z negro spirituals. Dobór ten nie jest wyłącznie zabiegiem estetycznym, ale przemyślanym nawiązaniem do filozofii egzystencji.

Negro spirituals to śpiew religijny mający korzenie w społeczności czarnoskórych niewolników przełomu XVIII i XIX wieku, zamieszkałych na terenie obu Ameryk. Ten gatunek muzyczny charakteryzował się m.in. gorącymi i ekstatycznymi śpiewami, podbudowanymi zasadami duchowego odrodzenia, braterstwa i przede wszystkim równości.Indeks górny 1¹1Indeks górny 1¹

Kto jest świętym?

R1ExvhAIbTALz1

Obra przedstawia portret młodej kobiety. Jej twarz jest owalna, oczy ciemne, wyraziste, policzki zaróżowione. Twarz kobiety okalają upięte, kręcone, ciemne włosy. Kobieta ma suknie z głębokim dekoltem, na ramionach szal.

Głównymi bohaterami opowiadania są trzej mężczyźni, z których każdy reprezentuje skrajną postawę względem zagadnień religijnych. Pierwszy z nich, Julek Zdanowski, jest osobą bezwarunkowo oddaną Bogu. Swoją relację z Absolutem uważa za skrajnie bliską – do tego stopnia, że nie dostrzega autorytetu nawet w miejscowym kapłanie. Regularnie odbywa rytuały religijne, stara się do nich odpowiednio przygotować i wewnętrznie je przeżyć. Ta sytuacja ulega zmianie, gdy poznaje kobietę, Jadwigę Łowiecką, w której w krótkim czasie się zakochuje.

Najbliższym przyjacielem Julka jest Karol Hopfer, częsty bywalec warszawskich salonów. Jego priorytety i postawa życiowa są skrajnie odmienne od postawy Julka. Życie Karola skoncentrowane jest przede wszystkim wokół zabaw. Jednak w tym wszystkim dostrzega on potrzebę objęcia egzystencji człowieka w pewne określone ramy, poszukuje odpowiedzi na fundamentalne pytania o miejsce człowieka w świecie, jego rolę w nim.

Trzecim z bohaterów Młyna jest Desmond King, czarnoskóry nauczyciel języka angielskiego, poeta. Pomimo że z początku mieszkańcy Krzywizny podchodzą do niego z dystansem, bardzo szybko akceptują przybysza. Desmond King jest katolikiem. W swoich wypowiedziach często przywołuje cytaty z poezji Henry’ego Longfellowa, amerykańskiego poety, przedstawiciela romantyzmu.

Pozorny spokój panujący na Krzywiźnie burzy się, gdy Julek Zdanowski spotyka Jadwigę Łowiecką. Jest to, starsza od niego, zamężna kobieta, która wychowuje dwóch synów. Jak pisze Iwaszkiewicz:

Ze względu na tę relację Julek odchodzi od Kościoła, przestaje aktywnie uczestniczyć w obrzędach religijnych. Warto zadać sobie pytanie: dlaczego tak się dzieje? Czy jest to jego własna decyzja, czy dokonuje tego wyboru na prośbę ukochanej?

Twórczość prozatorska Iwaszkiewicza jest pełna barw – nie tylko na poziomie stylistycznym, ale również znaczeniowym. Tam, gdzie człowiek nie zadręcza się egzystencjalnymi rozterkami, panuje światło. Gdy tylko bohaterowie mierzą się z własnym losem, świat pogrąża szarość. W Młynie nad Utratą nieustannie towarzyszy czytelnikowi widmo nadchodzącej śmierci. Jest to śmierć nienaturalna, przedwczesna.

Podstawowym zagadnieniem, jakie porusza Iwaszkiewicz w swoim opowiadaniu, jest możliwość bycia świętym.

Słownik