Przeczytaj
Krótka historia Sudanu
Pierwsze państwo położone w północno‑wschodniej części Afryki nad Morzem Czerwonym powstało w X w. p.n.e. Jego czarni mieszkańcy, podobnie jak mieszkańcy większości kontynentu, byli animistamianimistami. Chrześcijaństwo dotarło tu w V w. Dwa wieki później na tereny dzisiejszego Sudanu przybyli Arabowie, za których sprawą mieszkająca w regionie ludność została w większej części zislamizowana i podzielona na dwa kalifaty – Fung i Darfur.
W XIX w. Sudan znalazł się pod kontrolą sąsiedniego Egiptu – kraju znajdującego się wówczas w strefie wpływów osmańskich, a następnie brytyjskich. W 1881 r. przeciwko Egipcjanom wybuchło powstanie Muhammada Ahmada Ibn Abd Allaha, który ogłosił się Mahdim. Powstańcy opanowali znaczną część kraju, jednak ostatecznie w 1898 r. ponieśli klęskę. W wyniku powstania utworzono w 1899 r. brytyjsko‑egipskie kondominiumkondominium, które przetrwało aż do roku 1956. Wycofywanie się Wielkiej Brytanii z klasycznej polityki kolonialnej zaowocowało przyznaniem autonomii Sudanowi w 1948 r.
W 1956 r. Sudan otrzymał niepodległość. Powstał sztuczny twór, w którego granicach musieli odtąd mieszkać Arabowie z Afrykanami, plemiona Dinków z Nuerami i Szillukami, muzułmanie z chrześcijanami i animistami. Władzę niemal natychmiast przejęli Arabowie.
Pierwsza wojna w Sudanie
Pierwsza wojna między arabską Północą i afrykańskim Południem wybuchła rok przed przyznaniem Sudanowi niepodległości. Najkrwawsze walki toczyły się w latach 1958–1964 w czasie rządów junty wojskowej gen. Ibrahima Abbouda. W tym czasie powstały owiane złą sławą partyzanckie oddziały Anya‑Nya (Jad Węża)Anya‑Nya (Jad Węża).
Po zamachu stanu w 1969 r., dokonanym przez prosowieckiego gen. Dżafara Muhammada an‑Nimejri, do Sudanu zaczęły trafiać sowieckie bombowce. Ułatwiło to stronie rządowej zakończenie wojny w 1972 r.
Dzięki mediacji cesarza Etiopii Hajle Syllasje oraz Światowej Rady KościołówŚwiatowej Rady Kościołów trzem prowincjom Południa przyznano autonomię i szerokie swobody religijne.
Druga wojna w Sudanie
Jednak już w 1983 r. wybuchła druga wojna, która pochłonęła ponad dwa miliony ofiar. Rząd ściśle związany z Narodowym Frontem Islamskim zlikwidował autonomię i wprowadził prawo szariatu. Wszyscy mieszkańcy zostali zmuszeni do posługiwania się językiem arabskim oraz do nauki Koranu. Dodatkowym punktem zapalnym stały się odkryte na Południu złoża ropy naftowej, z których zyski czerpali jedynie muzułmanie.
26 kwietnia 1983 r. prezydent an‑Nimejri ogłosił stan wyjątkowy, oficjalnie w celu zapewnienia przestrzegania prawa szariatu – wydarzenie to doprowadziło do zamieszek w kraju.
Powstanie, które wybuchło wśród czarnych mieszkańców Sudanu, rozprzestrzeniało się w błyskawicznym tempie. Prezydent an‑Nimejri do jego stłumienia wysłał urodzonego na Południu zaufanego oficera – Johna Garanga wraz z batalionem piechoty. Garang jednak, zamiast walczyć z powstańcami, stanął na ich czele i utworzył Ludową Armię Wyzwolenia Sudanu (SPLA)Ludową Armię Wyzwolenia Sudanu (SPLA), która po dziesięciu latach liczyła już 50 tys. osób. Politycznym skrzydłem armii stał się Ludowy Ruch Wyzwolenia Sudanu, który zapewnił sobie poparcie Etiopii, Ugandy i Stanów Zjednoczonych, tych ostatnich tak długo, dopóki rząd w Chartumie reprezentował opcję prosowiecką. Sudańscy Arabowie, oprócz ZSRS, mogli liczyć także na Chiny, Jemen, Irak i Iran.
Powstańcy nie tworzyli jednolitego ugrupowania, co po części było skutkiem zamieszkiwania na Południu wielu różnych plemion. Oprócz SPLA walczyły jeszcze oddziały Ruchu na rzecz Sprawiedliwości i RównościRuchu na rzecz Sprawiedliwości i Równości oraz Narodowego Sojuszu Demokratycznego.
Zamach stanu w 1985 r. i próba demokratyzacji rządów przyniosły zmianę sytuacji na froncie. Nowe władze próbowały porozumieć się ze zbuntowanym Południem, obiecując powrót do dawnej autonomii. Kres rozmowom przyniósł kolejny zamach stanu w 1989 r., w wyniku którego do władzy powrócili wojskowi. Prezydent Omar el‑BashirOmar el‑Bashir zaostrzył represje za nieprzestrzeganie prawa koranicznego. O autonomii nie było już mowy.
Najcięższe walki toczyły się o tereny roponośne. W 1991 r. po upadku rządów Mengystu Hajle Marjama w Etiopii powstańcy stracili jednego sojusznika. Szybko jednak stała się nim nowo powstała ErytreaErytrea. Strona rządowa również osłabła w wyniku rozłamu wśród muzułmanów, jaki dokonał się w tym samym roku.
Pierwsze po wielu latach wojny porozumienie pokojowe podpisano w 1997 r. Zostało ono natychmiast zerwane, ponieważ nie obejmowało najsilniejszego ugrupowania – SPLA. Ponownie zaczęto prowadzić rozmowy dopiero w 2002 r., co nie oznaczało przerwania walk. By zmiękczyć stanowisko powstańców, rząd w Chartumie wprowadził we wrześniu 2002 r. całkowitą blokadę pomocy humanitarnej.
Rozmowy Garanga z rządem o autonomii zaowocowały buntami w szeregach jego własnej armii. Lam AkolLam Akol i Riek Machar Machar} oświadczyli, że do końca będą walczyć o niepodległe państwo, a swego niedawnego dowódcę oskarżyli o zdradę. Konflikt ten ma również podłoże plemienne. Lam Akol stanął na czele Szilluków, a Riek Machar – Nuerów, podczas gdy John Garang faworyzował swych współplemieńców – Dinków. Jak twierdzili zachodni obserwatorzy, charyzmatyczny przywódca Południa, przechodzący od marksizmu do radykalnych zasad chrześcijaństwa, niezmiennie wierzył jedynie w ideę zjednoczonego Sudanu. Jako doktor ekonomii natomiast z pewnością zdawał sobie sprawę z tego, że wyniszczone wojnami i prawie dziś bezludne Południe nie ma szans na samodzielne istnienie.
9 stycznia 2005 r. podpisano układ pokojowy w Nairobi. Zakładał on m.in. autonomię prowincji południowych na sześć lat, a następnie referendum w sprawie niepodległości, redukcję armii i podział dochodów z pól naftowych po połowie.
9 lipca 2005 r. John Garang został zaprzysiężony na wiceprezydenta i stanął u boku swego dotychczasowego wroga, Omara el‑Bashira. Mimo krytyki podnoszonej z obozu niedawnych sojuszników Garanga, rozwiązanie takie dawało cień szansy na wyciszenie konfliktu. Trzy tygodnie później wiceprezydent zginął w katastrofie lotniczej, wracając z Ugandy. Międzynarodowy zespół śledczy ustalił, że winni wypadku byli piloci, i wykluczyli prawdopodobieństwo zamachu. W Sudanie wybuchły jednak kolejne zamieszki, a perspektywa pokoju znów się oddaliła.
W wyniku tej wojny swoje domy opuściły ponad 4 mln mieszkańców południa kraju. Wielu spośród nich utraciło możliwość zdobywania żywności i zarabiania na siebie, w wyniku czego choroby, niedożywienie i głód stały się powszechne. Liczba ofiar szacowana jest między 1,5 a 2 mln osób.
W styczniu 2011 r. odbyło się zapowiadane referendum w sprawie niepodległości. Ponad 98% głosujących opowiedziało się za odłączeniem południowych prowincji od Sudanu. W wyniku tego 9 lipca 2011 r. nowe państwo proklamowało niepodległość. Już 14 lipca 2011 r. nowe państwo, Sudan Południowy, został przyjęty w skład Organizacji Narodów Zjednoczonych, a dwa tygodnie później przystąpił do Unii Afrykańskiej.
Niepodległość Sudanu Południowego nie przyniosła jednak oczekiwanej stabilności w regionie. Przedmiotem sporu między dwoma państwami stały się terytoria nadgraniczne, bogate w złoża ropy naftowej. Jeszcze przed secesją Sudanu Południowego armia sudańska zajęła region Abyei, będący częścią prowincji Kordofan Południowy. Wiosną 2011 r. rozpoczęły się tam walki z udziałem różnych grup paramilitarnych, wspieranych przez Sudan Południowy. Rebelianci – po początkowych sukcesach i zajęciu znacznej części prowincji – zostali jednak wyparci przez wojsko Sudanu pod koniec tego samego roku. Wiosną 2012 r. wybuchły z kolei walki o miasto Heglig, przez które przechodzą instalacje naftowe. W maju 2012 r. Unia Afrykańska rozpoczęła misję mediacyjną między zwaśnionymi państwami. Mediatorem organizacji został Thabo Mbeki, były Prezydent Republiki Południowej Afryki. We wrześniu tego samego roku przedstawiciele Sudanu i Sudanu Południowego zawarli porozumienie. Zobowiązali się w nim do ustanowienia zdemilitaryzowanej strefy buforowej wzdłuż granicy między dwoma krajami. W 2013 r. obie strony wycofały swoje siły z rejonu konfliktu, co pozwoliło na wznowienie transportu ropy naftowej.
Stosunki z sąsiadami
Rząd w Sudanie przez długi czas skonfliktowany był także z Libią, którą w 1976 r. oskarżył o popieranie nieudanego zamachu stanu, a w 1981 r. o zbombardowanie pogranicznych wiosek.
Sudan oskarżany jest także przez Czad o popieranie rebelianckiego ruchu na rzecz demokracji i wolności, którego celem jest obalenie prezydenta Idrissa Déby’ego. W odpowiedzi Sudan obarczył rząd w Ndżamenie odpowiedzialnością za popieranie powstańców z Darfuru. Pod koniec grudnia 2005 r. obydwa państwa pozostawały w stanie wojny. Do rozpoczęcia działań zbrojnych nie doszło dzięki mediacji Unii Afrykańskiej i Libii. W lutym 2006 r. rząd sudański i rząd czadyjski podpisały w Trypolisie porozumienie, na mocy którego wyrzekły się przemocy we wzajemnych stosunkach. Konflikt został oficjalnie zakończony porozumieniem z Dakaru z 13 marca 2008 r. Mimo pokoju, do 2010 r. trwała rebelia bojówek czadyjskich.
Na terenie Sudanu swoje bazy ma także ugandyjska Armia Bożego OporuArmia Bożego Oporu.
Przeszłość kolonialna daje o sobie znać, antagonizmy etniczne i religijne oraz sztucznie przebiegające granice uczyniły z Sudanu węzeł sprzeczności i konfliktów. Jeżeli do tego dodać fakt działania w Sudanie i z jego terytorium terrorystów islamskich, to mamy wyjątkowo złożoną sytuację.
Źródło: Ryszard Kapuściński. Cytat za: B. Ziółkowski, Konflikty zbrojne we współczesnej Afryce. Stan obecny na tle historycznym – zarys, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2002.
Słownik
(łac. anima – oddech, dusza, życie); pogląd, zgodnie z którym istoty nieludzkie, takie jak zwierzęta, rośliny czy przedmioty nieożywione mają duszę
południowosudańska separatystyczna armia partyzancka stworzona w trakcie pierwszej wojny domowej w Sudanie
organizacja terrorystyczna powstała w 1987 r. w północnej Ugandzie, jej ofiarami padło kilkadziesiąt tysięcy osób
kolonia lub inne terytorium zarządzane wspólnie przez dwa lub więcej państw
sudański ruch partyzancki działający na południu kraju, mający reprezentację polityczną
(Justice and Equality Movement, JEM); grupa partyzancka pod przywództwem Chalila Ibrahima zaangażowana w konflikt w Darfurze, walcząca przeciwko wojskom Sudanu
ekumeniczna organizacja chrześcijańska, założona w 1948 r. w Amsterdamie, ma siedzibę w Genewie
organizacja międzynarodowa o charakterze politycznym, wojskowym i gospodarczym, zrzeszająca wszystkie państwa afrykańskie