O autorze

RN3Q8AXG7ZUV51

Zdjęcie przedstawia siedzącego mężczyznę w średnim wieku. Czoło wysokie, łysiejące. Na bokach włosy nieco dłuższe. Dłonie oparte i splecione trzyma na kolanach. Mężczyzna ubrany w garnitur, koszulę ze stójką, pod szyją zawiązany szal.

Julian Ursyn Niemcewicz (1758–1841) – poeta, prozaik, dramatopisarz, tłumacz i polityk związany z obozem Czartoryskich, zwolennik zmian zmierzających do usprawnienia funkcjonowania kraju. Podczas insurekcji kościuszkowskiej pełnił funkcję sekretarza Tadeusza Kościuszki. Należał do Stronnictwa Patriotycznego. Był również posłem na Sejm Wielki (1788–1792) i współautorem projektu Konstytucji 3 maja, uchwalonej w 1791 r., a także jednym z głównych zwolenników wprowadzenia jej w życie. Literackim przejawem wspierania przez pisarza reform, które wprowadzać miała ustawa zasadnicza, jest Powrót posła – komedia polityczna napisana w 1790 r., a wystawiona po raz pierwszy w Warszawie 15 stycznia 1791 r.

Cechy dramatu

Słowo „dramat” kojarzy się z poważnym, niekiedy wręcz traumatycznymtraumatycznytraumatycznym wydarzeniem lub z rodzajem filmu, w którym życie bohaterów nie zmierza do szczęśliwego zakończenia. Dramat to także jeden z trzech rodzajów literackich, który obejmuje utwory przeznaczone do wystawienia na scenie. Charakteryzuje się bezpośredniością prezentowania świata ujętego jako ciąg zdarzeń fabularnych tworzących akcję, brakiem podmiotu literackiego (jakim w epice jest narrator), którego wypowiedź pośredniczyłaby między światem przedstawionym a czytelnikiem. Tekst utworu dzieli się na główny, składający się z wypowiedzi postaci należących do świata przedstawionego, oraz tekst poboczny, zwany didaskaliami, który zaadresowany jest do twórców spektaklu. Cechy te determinują sposób konstruowania fabuły oraz bohaterów.

Poetyka komedii charakterów

Konstruując postacie, Niemcewicz czerpał z poetyki komedii charakterów, która rozwijała się w baroku pod wpływem włoskiej komedii dell’artekomedia dell’artekomedii dell’arte. Za najwybitniejszego przedstawiciela tego gatunku uznaje się Moliera, autora m.in. Świętoszka. Typowe dla komedii charakterów jest schematyczne przedstawienie postaci, pozbawienie ich głębszego wymiaru psychologicznego. Ich charaktery są jaskrawe, a poglądy jasno sformułowane. Imiona lub nazwiska sugerują, jak mają być interpretowane i oceniane przez odbiorcę. Nazwiska takie nazywamy znaczącymi. Cechy bohaterów utworu pozostają niezmienne i są między sobą spolaryzowanespolaryzowaćspolaryzowane. Bohaterowie prezentują skrajnie różne postawy, co stanowi siłę napędową akcji. Oto, co mówi o sobie i o swoim mężu Starościna:

Z kolei w usta Walerego, którego możemy uznać za alter egoalter egoalter ego autora, Niemcewicz wkłada takie słowa:

Nazwiska znaczące

Nazwiska znaczące to jeden z powszechnie stosowanych sposobów przedstawiania postaci w literaturze oświecenia. Jest to przezwisko pisane dużą literą, mające już na wstępie zasygnalizować widzowi dominującą cechę bohatera i określić w ogólności rolę wyznaczoną mu przez autora. Posługiwanie się nazwiskiem znaczącym dawało możliwość wprowadzania do utworu elementów humorystycznych bądź satyrycznych, gdyż najczęściej nazwiska te tworzone były od słów pospolitych. Jedną z postaci, które w Powrocie posła noszą nazwiska znaczące, jest Starosta Gadulski:

Szarmancki to typ bawidamka i lekkoducha, który również nosi nazwisko znaczące. Mianem osoby szarmanckiej określamy kogoś, kto przejawia niecodzienną, wyszukaną grzeczność w stosunku do kobiet. Ten prezentujący buduarową moralność bohater, tylko z pozoru troszczy się o płeć piękną, tak naprawdę jest wydrwigroszem i wyrachowanym łowcą posagów. Lekceważy sprawy kraju i jest obojętny wobec wyższych wartości. W didaskaliach określony jest jako modny kawaler.

Nazwiska znaczące odnajdziemy też m.in. w twórczości komediowej Ignacego Krasickiego: Staruszkiewicz, Dumski, Konceptowicz (Solenizant), Bywalski, Filutowicz (Łgarz), Spokojski, Uczciszewska, Uśmiechiewicz (Po modnemu).

Didaskalia

Terminem tym określa się tekst poboczny dramatu, w druku zawsze wyróżniony graficznie (zazwyczaj kursywą). Autor utworu zamieszcza w nim informacje dotyczące m.in. zachowania, gestykulacji, sposobu wypowiadania się postaci czy jej ubioru. Didaskalia są traktowane przeważnie jako wskazówki twórców sztuki teatralnej lub adaptacji filmowych. Jedną z takich sugestii autorskich można odnaleźć przy wypowiedzi Szarmanckiego:

Charakterystyka pośrednia i bezpośrednia

Charakterystyka postaci w utworze literackim to sposób przedstawienia wyglądu, zachowań, psychiki, postawy moralnej i relacji z innymi bohaterami. Występuje w dwóch formach, jako charakterystyka bezpośrednia i pośrednia.
Charakterystyka bezpośrednia występuje głównie w tekstach epickich, jest formułowania wprost przez narratora lub bohaterów utworu. Charakterystyka pośrednia wynika ze słów, myśli działań postaci, a odbiorca, na podstawie tych informacji, sam musi wyciągnąć wnioski. Nieobecność podmiotu literackiego w utworach dramatycznych powoduje, że postacie poznajemy poprzez ich działania. W dialogach zaś zarysowują się charaktery postaci, ich punkty widzenia, stanowiska, racje. Partie monologowe, z kolei, mogą być źródłem autocharakterystykiautocharakterystykaautocharakterystyki. Do częstych zabiegów należy porządkowanie zestawu osób dramatu przez stosowanie kontrastu i paralelizmówparalelizmparalelizmów.

Słownik