Przeczytaj
Mistrz Eckhart i mistyka spekulatywna
Słowo „mistyka” (od gr. mystikós - tajemny) na ogół nam się kojarzy z religią, a nie filozofią, ze stanem, w którym człowiek osiąga bezpośrednie przeżycie łączności z Bogiem. Powiązanie mistyki z filozofią może tym bardziej dziwić, że mistyka w swej czysto religijnej postaci opiera się na duchowym doświadczeniu (modlitwie i kontemplacjikontemplacji) i pomija rozumową abstrakcję. Jednakże w średniowieczu oprócz mistyki tego rodzaju, czyli tzw. mistyki ascetycznej, uprawiano również mistykę spekulatywnąspekulatywną, zwaną mistycyzmem.
Nurt ten rozwinął się w XII w., a jego zwolennicy zajmowali się zarówno praktykowaniem, jak i teorią mistyki: nie tylko dążyli do bezpośredniego obcowania z Bogiem, lecz także szukali teoretycznych uzasadnień dla swych usiłowań. Jedni w opozycji do scholastykischolastyki próbowali wykazać, że Boga można poznać wyłącznie poprzez stany mistyczne (św. Bernard, 1091–1153), drudzy dążąc do syntezy mistyki i scholastycznej filozofii, drogi do poznania Boga szukali zarówno w wierze i objawieniu, jak i rozumie (Hugon ze św. Wiktora, 1096–1141).
W XIV w. mistycyzm najbujniej rozwijał się w Niemczech, a jednym z głównych przedstawicieli mistyki tego okresu był Jan Eckhart.
Jan Eckhart (ok. 1260–1327), zwany Mistrzem Eckhartem, urodził się w Niemczech w Turyngii i podobnie jak św. Tomasz należał do zakonu dominikanów.
Był nauczycielem w Paryżu, następnie zaś w Niemczech: w Strasburgu i Kolonii. Zajmował wysokie stanowiska w hierarchii kościelnej (prowincjał Saksonii, wikariusz generalny Czech). Jednocześnie prowadził ożywioną działalność kaznodziejską po niemiecku. Przed śmiercią wytoczono mu proces, którego efektem była bullabulla papieska potępiająca 27 tez z jego pism łacińskich. Do końca XIX w., kiedy odkryto łacińskie dzieła Eckharta, jego naukę znano tylko ze słynnych Kazań oraz traktatów w języku niemieckim. W przeciwieństwie do oschłego stylu scholastyki dzieło Eckharta wyróżnia się pięknem języka, bogactwem metafor i uczuciowością.
Więcej na temat Wilhelma Ockhama przeczytasz w materiale „Wilhelm Ockham i krytycyzm „Nowej Szkoły”„Wilhelm Ockham i krytycyzm „Nowej Szkoły”.
Jan Szkot Eriugena i jego wpływ na mistycyzm średniowieczny
Mistrz Eckhart, choć do panteizmupanteizmu się nie przyznawał, to podkreślając obecność Boga w duszy i twierdząc, że „dno” duszy jest identyczne z Bogiem, faktycznie głosił pogląd panteistyczny. Inspiracją do takiego ujmowania rzeczywistości była dla mistyka m.in. myśl Jana Szkota Eriugeny, irlandzkiego filozofa z IX w. Eriugena, twórca systemu chrześcijańskiego w duchu neoplatońskim, twierdził, że świat powstał w procesie emanacji: Bóg, stwarzając rzeczywistość, wydał z siebie to, co
w nim samym było zawarte, jest więc „wszystkim we wszystkim”. Eriugena, choć konsekwentnym panteistą nie był, jako panteista był postrzegany i jako panteista wywarł wpływ na mistycyzm średniowieczny.
Słownik
(łac. bulla — bańka, bąbel) urzędowy dokument papieski
(łac. contemplatio — przypatrywanie się) sposób aktywności poznawczej realizowanej poprzez skupienie, pogrążenie się w myślach, uważna obserwacja, w mistyce środek najdoskonalszego poznania lub najwyższy rodzaj poznania
(gr. pan – wszystko, theos - bóg) pogląd, który odrzuca istnienie bóstwa osobowego i głosi, że boskość jest tożsama z przyrodą lub istnieje w przyrodzie immanentnie, tkwiąc wewnątrz każdego ze stworzeń
(łac. schola - szkoła), kierunek w średniowiecznej filozofii chrześcijańskiej, dążący do rozumowego uzasadniania wiary i dogmatów religijnych bez konieczności odwoływania się do doświadczenia; kierunek ten był związany z nurtem uniwersyteckim
(od łac. speculatio - wypatrywanie, rozmyślanie) tzn. oparty na myśleniu abstrakcyjnym, dociekaniach teoretycznych