Przeczytaj
Kim byli starożytni sceptycy?
Początki nurtu filozoficznego nazywanego sceptycyzmem (gr. sképtomai – być niezdecydowanym) sięgają IV i III w. p.n.e. Wtedy to rozpoczął się pierwszy okres działalności sceptyków, nazywany pirronizmem, od imienia założyciela szkoły, Pirrona z Elidy.
Pirronizm był przede wszystkim doktryną etyczną, a Pirron – jak wielu innych greckich etyków tamtego czasu – głosił eudajmonizmeudajmonizm. Charakterystyczne w jego poglądach było to, że szczęście rozumiał jako stan niewzruszonego spokoju i bezbolesnej obojętności. Osiągnąć go można było jedynie poprzez rezygnację z dążenia do poznania prawdy i powstrzymanie się od wszelkich sądówsądów. Dlaczego? Ponieważ, według Pirrona, nie jesteśmy w stanie powiedzieć nic pewnego o rzeczach, które nas otaczają, a niepewność ta rodzi niepokój. Drogą do szczęścia jest zatem obojętność wobec wiedzy.
Kontynuatorzy myśli Pirrona (najważniejsi z nich to: Arkezylaos, Karneades, Sekstus Empiryk, Ainezydem, Agrypa) – nazywający się sceptykami – rozwijali myśl swojego mistrza o tym, że nie wiemy, jakie są własności rzeczy, na gruncie logikilogiki (pierwotny, etyczny charakter pirronizmu utracił z czasem kluczowe znaczenie). Zajęli się analizą twierdzeń i dowodzili, że w żadnym istniejącym twierdzeniu nie ma więcej pewności niż w stwierdzeniu z nim sprzecznym. Przekonanie, że żaden sąd nie jest logicznie silniejszy (czyli pewniejszy) niż inne sądy, nazywa się izostenią, czyli równosilnością sądów.
Tropy sceptyckie
W jaki sposób sceptycy dowodzili izostenii? Opracowali pewne stałe argumenty, które pozwalały im zbić dowolne twierdzenie, dowodząc tym samym, że nie jest ono pewniejsze od twierdzenia z nim sprzecznego. Te argumenty nazywały się tropami. By zrozumieć, jak one działały, musimy uporządkować podstawowe pojęcia logiczne.
W czasach sceptyków istniały dwa zasadnicze poglądy na źródło poznania: albo odbywało się ono za pomocą zmysłów, albo za pomocą rozumu. Wiedza, którą zdobywa człowiek, wyraża się w zdaniach, te zaś mogą być albo prawdziwe, albo fałszywe. Zdania uznawane za prawdziwe stają się twierdzeniami uzasadnionymi i mogą posłużyć do wnioskowaniawnioskowania. Zaczynając od prawdziwego zdania (przesłanki), mogę – za pomocą praw logicznych oraz zgodnie z odpowiednimi regułami wnioskowania – sformułować nowe twierdzenie (wniosek). Jeżeli uznajemy za prawdziwe zdanie, że ludzie są śmiertelni, to również i ja – jako człowiek – z całą pewnością nie uniknę śmierci.
Sceptycy opracowali tropy, które pozwalały im dowodzić zarówno, że niemożliwe jest pewne poznanie zmysłowe (argument względności postrzeżeń), jak i że niemożliwe jest pewne wnioskowanie. Tu posługiwali się argumentami błędnego koła, nieskończonego dowodu oraz arbitralności uzasadnienia. By dowiedzieć się, na czym polegały te tropy, obejrzyj film edukacyjny, który znajduje się w dalszej części materiału.
Czy możemy zdobyć wiedzę pewną i ostateczną?
Gdy sceptycy zaczęli odchodzić od etycznych zainteresowań Pirrona, głównym problemem, którym się zajmowali, zostało pytanie, czy możliwe jest osiągnięcie wiedzy pewnej.
Wiedza pewna to taka, którą można uzasadnić. Jeśli ktoś chciałby nas przekonać, że ludzie nie potrzebują do życia tlenu, bez trudu moglibyśmy udowodnić, że się myli. Nasze twierdzenie nie opiera się na wierze w życiodajną moc tlenu – dzięki wiedzy chemicznej i biologicznej rozumiemy mechanizm oddychania oraz wiemy, z czego składa się atmosfera ziemska.
Ale czy na pewno potrafimy uzasadnić wszystko, co uznajemy za prawdziwe? Żeby oddychać, musimy przecież istnieć, musi też istnieć świat, w którym żyjemy. Skąd wiemy, że świat naprawdę istnieje, a nie jest tylko komputerową symulacją? Skąd wiemy, że my sami jesteśmy realni?
Każde rozumowanie opiera się na twierdzeniach, których nie da się uzasadnić. Istnieją pewne tezy, które przyjmujemy bez uzasadnienia, ponieważ są w oczywisty sposób prawdziwe. W starożytnych szkołach filozoficznych, jak np. w Akademii PlatonaPlatona, takie niepodważalne tezy nazywano dogmatami (gr. dógma - pogląd, mniemanie, postanowienie, dekret).
Choć dzisiaj słowo dogmat kojarzy ci się pewnie z religią, to nauka również opiera się na twierdzeniach, które przyjmowane są bez dowodu po to, aby na ich podstawie przeprowadzić dalsze rozumowanie. Przykładem takich twierdzeń są aksjomaty matematyczne.
Dogmatyzm jest takim stosunkiem do wiedzy, który dopuszcza uznanie pewnych tez bez uzasadnienia. Sceptycyzm to stanowisko przeciwstawne. Jego sens wyraża się w przekonaniu, że aby nasza wiedza o świecie była pewna, musi być całkowicie uzasadniona. Równocześnie jednak badania logiczne sceptyków doprowadziły ich do przekonania, że jest to niemożliwe, ponieważ każda wiedza opiera się na dogmatach. Stąd właśnie wynika właściwy, zdaniem sceptyków, powątpiewający stosunek do wiedzy – skoro niemożliwe jest osiągnięcie całkowitej pewności, należy raczej zawiesić swój sąd i mieć świadomość, że każde twierdzenie jest równie pewne, jak twierdzenie z nim sprzeczne.
Słownik
(gr. eudaimōn – szczęśliwy) pogląd etyczny, zgodnie z którym najwyższym dobrem i ostatecznym celem życia człowieka jest szczęście; eudajmonistami byli: Demokryt, Arystoteles, epikurejczycy, stoicy, św. Augustyn, św. Tomasz
(gr. logikós – zgodny z rozumowaniem) logika jest narzędziem filozofii i nauki, które służy do określenia warunków poprawnego rozumowania, a w szczególności – wnioskowania. Zajmuje się czynnościami poznawczymi, czyli procesem nabywania przekonań, które wyrażone są w zdaniach. W tym sensie logika jest teorią związków (przede wszystkim związków wynikania) między wyrażeniami językowymi
(427‑347 r. p.n.e. w Atenach) jeden z najsłynniejszych starożytnych filozofów, uczeń Sokratesa, mistrz Plotyna, założyciel Akademii. Twórca teorii idei. W teorii poznania głosił racjonalizm, w ontologii – idealizm
znaczenie zdania w sensie logicznym lub samo to zdanie
wnioskowanie jest takim procesem myślowym, w którym na podstawie przekonania o prawdziwości pewnych twierdzeń dochodzimy do uznania prawdziwości innych twierdzeń