Początki nurtu filozoficznego nazywanego sceptycyzmem (gr. sképtomai – być niezdecydowanym) sięgają IV i III w. p.n.e. Wtedy to rozpoczął się pierwszy okres działalności sceptyków, nazywany pirronizmem, od imienia założyciela szkoły, Pirrona z Elidy.

RdNgxFHSZrMOU1

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna ma wystające spod nakrycia głowy długie, kędzierzawe włosy. Na jego twarzy są zmarszczki. Mężczyzna ma gęstą brodę i wąsy. Mężczyzna stoi. Jest ubrany w szatę sięgającą do stóp. Trzyma ją lekko uniesioną w prawej ręce tak, że odsłania sobie stopy obute w sandały.

Pirronizm był przede wszystkim doktryną etyczną, a Pirron – jak wielu innych greckich etyków tamtego czasu – głosił eudajmonizmeudajmonizmeudajmonizm. Charakterystyczne w jego poglądach było to, że szczęście rozumiał jako stan niewzruszonego spokoju i bezbolesnej obojętności. Osiągnąć go można było jedynie poprzez rezygnację z dążenia do poznania prawdy i powstrzymanie się od wszelkich sądówsądsądów. Dlaczego? Ponieważ, według Pirrona, nie jesteśmy w stanie powiedzieć nic pewnego o rzeczach, które nas otaczają, a niepewność ta rodzi niepokój. Drogą do szczęścia jest zatem obojętność wobec wiedzy.

Kontynuatorzy myśli Pirrona (najważniejsi z nich to: Arkezylaos, Karneades, Sekstus Empiryk, Ainezydem, Agrypa) – nazywający się sceptykami – rozwijali myśl swojego mistrza o tym, że nie wiemy, jakie są własności rzeczy, na gruncie logikilogikalogiki (pierwotny, etyczny charakter pirronizmu utracił z czasem kluczowe znaczenie). Zajęli się analizą twierdzeń i dowodzili, że w żadnym istniejącym twierdzeniu nie ma więcej pewności niż w stwierdzeniu z nim sprzecznym. Przekonanie, że żaden sąd nie jest logicznie silniejszy (czyli pewniejszy) niż inne sądy, nazywa się izostenią, czyli równosilnością sądów.

RNQN0wWsjahxj

Zdjęcie przedstawia skupienie cząsteczek i ich rozchodzenie się w przestrzeni.

W jaki sposób sceptycy dowodzili izostenii? Opracowali pewne stałe argumenty, które pozwalały im zbić dowolne twierdzenie, dowodząc tym samym, że nie jest ono pewniejsze od twierdzenia z nim sprzecznego. Te argumenty nazywały się tropami. By zrozumieć, jak one działały, musimy uporządkować podstawowe pojęcia logiczne.

RzRrs7V3Ovbuc1

Zdjęcie przedstawia ceglany mur z zawieszoną na nim rzeźbą dojrzałego mężczyzny w garniturze. Mężczyzna ma ciemne włosy oraz bujne wąsy. Rzeźba jest podpisana jako Hercule Poirot.

W czasach sceptyków istniały dwa zasadnicze poglądy na źródło poznania: albo odbywało się ono za pomocą zmysłów, albo za pomocą rozumu. Wiedza, którą zdobywa człowiek, wyraża się w zdaniach, te zaś mogą być albo prawdziwe, albo fałszywe. Zdania uznawane za prawdziwe stają się twierdzeniami uzasadnionymi i mogą posłużyć do wnioskowaniawnioskowaniewnioskowania. Zaczynając od prawdziwego zdania (przesłanki), mogę – za pomocą praw logicznych oraz zgodnie z odpowiednimi regułami wnioskowania – sformułować nowe twierdzenie (wniosek). Jeżeli uznajemy za prawdziwe zdanie, że ludzie są śmiertelni, to również i ja – jako człowiek – z całą pewnością nie uniknę śmierci.

Sceptycy opracowali tropy, które pozwalały im dowodzić zarówno, że niemożliwe jest pewne poznanie zmysłowe (argument względności postrzeżeń), jak i że niemożliwe jest pewne wnioskowanie. Tu posługiwali się argumentami błędnego koła, nieskończonego dowodu oraz arbitralności uzasadnienia. By dowiedzieć się, na czym polegały te tropy, obejrzyj film edukacyjny, który znajduje się w dalszej części materiału.

Gdy sceptycy zaczęli odchodzić od etycznych zainteresowań Pirrona, głównym problemem, którym się zajmowali, zostało pytanie, czy możliwe jest osiągnięcie wiedzy pewnej.

Wiedza pewna to taka, którą można uzasadnić. Jeśli ktoś chciałby nas przekonać, że ludzie nie potrzebują do życia tlenu, bez trudu moglibyśmy udowodnić, że się myli. Nasze twierdzenie nie opiera się na wierze w życiodajną moc tlenu – dzięki wiedzy chemicznej i biologicznej rozumiemy mechanizm oddychania oraz wiemy, z czego składa się atmosfera ziemska.

Ale czy na pewno potrafimy uzasadnić wszystko, co uznajemy za prawdziwe? Żeby oddychać, musimy przecież istnieć, musi też istnieć świat, w którym żyjemy. Skąd wiemy, że świat naprawdę istnieje, a nie jest tylko komputerową symulacją? Skąd wiemy, że my sami jesteśmy realni?

Każde rozumowanie opiera się na twierdzeniach, których nie da się uzasadnić. Istnieją pewne tezy, które przyjmujemy bez uzasadnienia, ponieważ są w oczywisty sposób prawdziwe. W starożytnych szkołach filozoficznych, jak np. w Akademii PlatonaPlatonPlatona, takie niepodważalne tezy nazywano dogmatami (gr. dógma - pogląd, mniemanie, postanowienie, dekret).

Dogmatyzm jest takim stosunkiem do wiedzy, który dopuszcza uznanie pewnych tez bez uzasadnienia. Sceptycyzm to stanowisko przeciwstawne. Jego sens wyraża się w przekonaniu, że aby nasza wiedza o świecie była pewna, musi być całkowicie uzasadniona. Równocześnie jednak badania logiczne sceptyków doprowadziły ich do przekonania, że jest to niemożliwe, ponieważ każda wiedza opiera się na dogmatach. Stąd właśnie wynika właściwy, zdaniem sceptyków, powątpiewający stosunek do wiedzy – skoro niemożliwe jest osiągnięcie całkowitej pewności, należy raczej zawiesić swój sąd i mieć świadomość, że każde twierdzenie jest równie pewne, jak twierdzenie z nim sprzeczne.

Słownik