Co dają wolne wybory?

Jednym z podstawowych warunków właściwego funkcjonowania państwa demokratycznego są wolne, cykliczne wybory do ciał przedstawicielskich, a w niektórych przypadkach – bezpośrednie wybory organów egzekutywy. Wolność wyborów oznacza brak ingerencji egzekutywy w proces wyborczy poza ramami organizacyjnymi. To także możliwość prowadzenia nieskrępowanej kampanii wyborczej, równy dostęp wszystkich komitetów wyborczych do mediów publicznych i jasne zasady finansowania kampanii, również ze środków publicznych. Wolność wyborów to wreszcie gwarancja dla każdego obywatela, że jego ewentualne wątpliwości co do właściwego przeprowadzenia procedur i uzasadnione protesty wyborcze zostaną rozstrzygnięte przez niezależne sądy i niezawisłych sędziów.

Drugim ważnym elementem gwarantującym demokratyczne przeprowadzenie wyborów jest ich cykliczność. Każdy obywatel powinien mieć świadomość, jak długo trwa kadencja organów przedstawicielskich, ponieważ możliwość ponownego oddania głosu jest jednym z podstawowych mechanizmów kontroli władzy przez obywatela. W systemach, w których nie obowiązuje zasada recall, obywatel nie ma możliwości odwołania swojego przedstawiciela w trakcie trwania kadencji, dlatego powinien znać przybliżoną datę jej upływu, aby mógł przygotować się do oceny poczynań legislatywy i wybranego przez siebie przedstawiciela. W ten sposób może podjąć świadomą decyzję w kolejnych wyborach. Trzeba również pamiętać, że aby miały one charakter demokratyczny, oba warunki – wolność i cykliczność – muszą być spełnione.

Zasady demokratycznych wyborów

Państwo możemy nazywać demokracją, jeśli spełnia określone warunki gwarantowane ustawami konstytucyjnymi. Zaliczamy do nich oczywiście wolne i cykliczne wybory, ale istnieją również inne zasady, które definiują demokrację liberalną. Mogą one być realizowane przez demokratyczny system wyborczy, ponieważ zawiera się w nim zasada reprezentacji. Obywatele na mocy suwerenności wybierają swoich przedstawicieli, którzy w ich imieniu podejmują decyzje wpływające na całe społeczeństwo. Są to m.in. decyzje podatkowe, dotyczące struktury szkolnictwa czy akcesji do organizacji międzynarodowych. Każda z nich powinna być zrozumiała dla obywateli i podejmowana zgodnie z ich interesem. W ten sposób realizowane są zasady: suwerenności narodu i przedstawicielstwa.

W demokratycznych wyborach realizowane są również inne zasady, np. pluralizmu politycznego. Wybory mają charakter rywalizacyjny, co oznacza możliwość zgłaszania kandydatów do ciał przedstawicielskich przez komitety wyborcze reprezentujące różne grupy społeczne i odmienne spojrzenia na państwo i gospodarkę. Dzięki rywalizacji wyborczej obywatele mogą wybrać reprezentację, która najbardziej odpowiada ich oczekiwaniom.

Z zasadą pluralizmu politycznego można również połączyć poszanowanie praw mniejszości. Reprezentanci grup mniejszościowych mają oczywiście, jako obywatele, możliwość głosowania i kandydowania w wyborach. To jednak mogłoby nie wystarczyć do zapewnienia realizacji ich interesów. Dlatego w państwach demokratycznych wprowadza się różne mechanizmy ułatwiające mniejszościom uzyskanie reprezentacji. W Polsce na przykład komitety wyborcze mniejszości narodowych zwolnione są z konieczności uzyskania pięcioprocentowego progu wyborczego w skali całego kraju, wymaganej wobec innych komitetów, by uczestniczyć w podziale mandatów.

Kolejna zasada dotyczy prymatu konstytucji. Model systemu wyborczego jest wpisany w konstytucję i muszą być z nią zgodne ustawy regulujące przebieg wyborów, ordynacja wyborcza lub kodeks wyborczykodeks wyborczykodeks wyborczy. Konstytucja zawiera również prawa i wolności obywatelskie regulujące zgodnie z zasadą równości wobec prawa, cenzusy wyborcze oraz zasady odpowiedzialności polityków przed wyborcami, które można uznać za realizację zasady państwa prawa.

Demokratyczne, wolne i cykliczne wybory są podstawą państwa demokratycznego. Zawierają się w nich fundamenty demokracji. Ważną cechą wolności wyborów jest przestrzeganie zasady kadencyjności władz.

Demokratyczne wybory poprzedzane są zawsze kampanią wyborcząkampania wyborczakampanią wyborczą. Daje ona możliwość zaprezentowania programów i kandydatów komitetów wyborczych rywalizujących o głosy obywateli, którzy uważają, że mają predyspozycje do reprezentowania interesów wszystkich mieszkańców państwa. Sposób prowadzenia kampanii wyborczej również jest określony w ustawie i powinien być zgodny z zasadami konstytucyjnymi.

Przeprowadzanie kampanii wyborczej możliwe jest dzięki fundamentalnym zasadom demokracji, jakimi są prawo do zgromadzeń czy prawo do wolności słowa, wyrażania własnych opinii i poglądów, oczywiście również w granicach konstytucyjnych, czyli wtedy, gdy nie są to poglądy antydemokratyczne i godzące w wolność oraz godność jednostki. Warunkiem koniecznym demokratycznych wyborów jest także zapewnienie właściwych okoliczności samego aktu głosowania.

W praktyce zasada demokratycznych wyborów może być realizowana dwojako. Państwa o długich tradycjach demokratycznych (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone) stosują do dziś model wyborów większościowych, opartych na czterech przymiotnikach wyborczych, a ich obywatele głosują w jednomandatowych okręgach wyborczych.

Młodsze demokracje natomiast często decydują się na pięcioprzymiotnikowy system wyborczy, który, uwzględniając zasadę proporcjonalności, gwarantuje większą reprezentatywność społeczeństwa i daje możliwość większej dbałości o prawa mniejszości.

RoGMu34J1A1td

Zdjęcie przedstawia salę obrad polskiego Sejmu. Sala jest pusta. Sala ma kształt półkola - tu znajdują się ławy poselskie. Na końcu sali, na podwyższeniu zazwyczaj zasiada Marszałek Sejmu, a po jego prawej stronie Rada Ministrów. Przed stołem Marszałka stoi mównica dla posłów.

Przyjrzyjmy się więc przymiotnikom wyborczym, które w praktyce gwarantują realizację zasad demokratycznego państwa prawa.

Warto dodać, że tajność głosowania to obowiązek instytucji państwa, które powinny zapewnić odpowiednie warunki w lokalu wyborczym. Sam obywatel ma pełne prawo informowania o swoich preferencjach wyborczych. Na tym prawie opierają się sondażownie, robiące np. badania exit polls, które umożliwiają podanie przybliżonych zwycięzców tuż po zamknięciu lokali wyborczych.

W charakterystyce proporcjonalnego systemu wyborczego nie można pominąć piątego przymiotnika. System proporcjonalny to taki, w którym mandaty parlamentarne przyznaje się proporcjonalnie do liczby oddanych głosów. Im więcej głosów otrzymał komitet wyborczy, tym więcej mandatów parlamentarnych dostaną jego przedstawiciele. Ponieważ nie jest możliwe bezpośrednie przełożenie procentu głosów na procent mandatów (nie da się dzielić człowieka na ułamki), zostały zaproponowane tzw. formuły wyborcze, które ułatwiają podział mandatów według określonych, takich samych zasad dla wszystkich komitetów.

Zasada proporcjonalności wyborów odzwierciedla preferencje wyborców, ale równocześnie może powodować duże rozdrobnienie parlamentu i trudności w powołaniu stabilnego rządu. Żeby ograniczyć to niebezpieczeństwo, wprowadzono klauzule zaporowe (progi wyborcze), eliminujące z podziału mandatów partie najmniejsze.

Słownik