Przeczytaj
Podbój basenu Morza Śródziemnego
Przez następne 50 lat trwał rzymski podbój świata greckiego. W 190 p.n.e. Antioch III Wielki, władca hellenistycznego państwa Seleukidów został pokonany przez Rzymian i ich pergamońskiego sojusznika w bitwie pod Magnezją. Zakończyła się ona całkowitą masakrą wojsk seleucydzkich. Zginęło ponad 40 tys. żołnierzy Antiocha, a także 20 z 26 jego słoni bojowych. Rzymianie prawdopodobnie stracili jedynie ponad 300 swoich żołnierzy. Kolejna wojna z królestwem Macedonii zakończyła się wygraną przez Rzym w 168 r. p.n.e. bitwą pod Pydną, w wyniku której z Macedonii uczyniono cztery odrębne republiki rzymskie. W latach 148‑146 p.n.e. trwała wojna Rzymu z greckim Związkiem Achajskim. Zdecydowała ona o ostatecznym podbiciu i włączeniu państw hellenistycznych do państwa rzymskiego, a Macedonia z Grecją stały się rzymskimi prowincjami. W 133 r. p.n.e. Attalos III, król Pergamonu w Azji Mniejszej, zapisał swoje państwo Rzymowi w testamencie – tak powstała prowincja Azja. W okresie republiki imperium rzymskie tworzyły obszary podbite gdzie tworzono prowincje (ze stacjonującymi legionami) oraz tereny zależne („sojusznicy i przyjaciele ludu rzymskiego”), które po pewnym czasie w różny sposób zamieniały się w prowincje.
W latach 112–106 p.n.e. Rzym prowadził wojnę z afrykańskim królem Numidii – Jugurtą. Pomimo ogromnej przewagi Rzymian Jugurta skutecznie powstrzymywał kolejne armie, przekupując wodzów rzymskich i wpływowych polityków w samej stolicy. Dopiero Gajusz Mariusz okazał się nieprzekupny i pokonał Jugurtę. Ostatecznie jednak Numidia stała się prowincją rzymską dopiero 60 lat później.
Wojny domoweWojny domowe, trapiące imperium przez większość I w. p.n.e., wcale nie zahamowały podbojówpodbojów. Wręcz przeciwnie – wszyscy politycy liczący się w rozgrywkach wewnętrznych prowadzili akcje zdobywcze. Zyskiwali oni sobie w ten sposób posłuszeństwo legionówlegionów, a także sławę zwycięzców oraz wielkie bogactwa.
Właśnie jako wódz zasłynął Sulla – zarówno w trakcie wojny ze zbuntowanymi italskimi sprzymierzeńcami Rzymu (91‑88 p.n.e.), jak i z królem pontyjskim Mitrydatesem VI (88‑63 p.n.e.). Po wyjeździe Sulli władca ten ponownie zagroził rzymskiemu panowaniu na Wschodzie. Mitrydatesa ostatecznie pokonał Gnejusz Pompejusz. W latach 66–63 p.n.e. przekształcił on Pont, Syrię i Judeę w prowincje rzymskie.
Z kolei podstawą politycznej potęgi Juliusza Cezara był podbój Galii, dokonany w latach 58–52 p.n.e.
Oktawian August po zwycięstwie nad Markiem Antoniuszem i Kleopatrą w 30 r. p.n.e. stał się natomiast panem Egiptu, likwidując tym samym ostatnie królestwo hellenistyczne. Morze Śródziemne zaczęło być odtąd wewnętrznym akwenem imperium rzymskiego.
Zahamowanie podbojów w czasach cesarstwa
W czasach Augusta granice państwa rzymskiego zostały oparte na pasie pustyń w Afryce, Eufracie w Azji i Dunaju oraz Renie w Europie. August dokończył podbój Ilirii (włączona ona została do Dalmacji) i Hiszpanii oraz opanował Panonię. Po klęsce w Lesie Teutoburskim w 9 r. n.e. gdy plemiona germańskie pod wodzą Arminiusza zniszczyły trzy legiony rzymskie, cesarstwo wycofało wojska za Ren, który stał się trwałą granicą imperium.
Niektórzy późniejsi cesarze starali się kontynuować politykę ekspansji, np. Klaudiusz, panujący w latach 41–54 n.e., podbił Brytanię i Mauretanię. Najwybitniejszym wodzem spośród cesarzy rzymskich był Marek Ulpiusz Trajan. To właśnie za jego panowania (lata 98–117) Rzym osiągnął apogeum rozrostu terytorialnego. Trajan podbił Dację, Armenię, Mezopotamię i Arabię.
Wybrane prowincje imperium rzymskiego | ||
|---|---|---|
Nazwa prowincji | Położenie | Data przyłączenia |
Sycylia | Sycylia | 241 p.n.e. |
Sardynia | Sardynia | 238 p.n.e. |
Korsyka | Korsyka | 238 p.n.e. |
Galia Przedalpejska | północna Italia | 225–173 p.n.e. |
Hiszpania | Półwysep Iberyjski | 198–133 p.n.e. |
Dalmacja | wschodnie wybrzeża Adriatyku | 177 p.n.e. |
Macedonia | północna Grecja | 168–148 p.n.e. |
Afryka | północne obszary obecnej Libii i Tunezji | 146–105 p.n.e. |
Achaja | południowa Grecja | 146 p.n.e. |
Galia | tereny obecnej Francji i Belgii | 121–52 p.n.e. |
Egipt | północno‑wschodnia Afryka | 30 p.n.e. |
Mezja | północna część Serbii | 29 p.n.e. |
Recja i Noricum | tereny obecnej Szwajcarii i Austrii | 15 p.n.e. |
Panonia | południowe Węgry | 12 n.e. |
Brytania | tereny Anglii, Walii i południowej Szkocji | 43–80 n.e. |
Tracja | tereny obecnej Bułgarii | 46 n.e. |
Dacja | tereny obecnej Rumunii | 106 n.e. |
Z dalszych wojen zaborczych zrezygnował jednak już jego następca Publiusz Eliusz Hadrian (117–138). Wycofał on też wojska rzymskie z Armenii i Mezopotamii oraz przystąpił do budowania umocnień granicznych, takich jak np. nazwany jego imieniem wał w północnej Brytanii. Hadrian starał się też ograniczyć liczbę żołnierzy i tym samym zmniejszyć wydatki państwa na armię. Podboje przestały interesować elitę rzymską i późniejsi cesarze bardzo rzadko podejmowali wyprawy zdobywcze. Rozbudowywano natomiast umocnienia graniczne (limeslimes).
Znajdź na mapie wał Hadriana i wyjaśnij, w jakim celu go zbudowano.
Słownik
w starożytnym Rzymie: jednostka wojskowa
początkowo nazywano tak drogę graniczną, później zaś umocnienia wyznaczające granice imperium rzymskiego; był to system budowany w oparciu o przeszkody naturalne, np. rzeki Ren czy Dunaj, w jego pobliżu stacjonowały legiony w sile od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy żołnierzy; swoją funkcję obronną spełniał zwłaszcza od I do IV w.; jednym z najsłynniejszych limes był wał Hadriana, którego pozostałości można zwiedzać w północnej Anglii przy granicy ze Szkocją; przez rzymskich twórców limes przedstawiany był jak swego rodzaju „święta granica”, możliwa do przekroczenia tylko przez barbarzyńców, ponieważ cywilizowani ludzie jej nie przekraczali
zdobycie cudzych terytoriów w walce zbrojnej i narzucenie władzy ludności zamieszkałej na tych terytoriach
(l.mn. poleis) w starożytnej Grecji: miasto‑państwo, w którym wszelkie istotne decyzje były podejmowane przez zgromadzenie ludowe
wojna między obywatelami tego samego kraju
Słowa kluczowe
Hadrian, Sulla, podboje rzymskie, Galia, wojna domowa, Cesarstwo Rzymskie, imperium rzymskie, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
Kasjusz Dion, Historia rzymska, Ossolineum, Wrocław 2005.
Plutarch, Żywoty sławnych mężów, Ossolineum, Wrocław 1956.
Wielka Historia Świata, t. 1–12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.