Czy dzieło literackie może być uniwersalne?

Przed orzekaniem o ponadczasowości danego utworu powinna wstrzymywać nas świadomość, że każdy tekst nosi piętno epoki, w której powstaje. Jest naznaczony atmosferą czasu, nastrojami społeczeństwa, a także zgodny z obowiązującymi prądami literackimi. Często też odnosi się do aktualnych problemów, które dla późniejszych czytelników mogą się okazać nie w pełni zrozumiałe. Mimo to pewne dzieła uznaje się – nie tylko w gronie historyków literatury – za ciągle aktualne.

Dlaczego tak się dzieje? Wpływ na to ma wiele różnorodnych czynników. UniwersalneuniwersalizmUniwersalne przesłanie utworu literackiego wiąże się zazwyczaj z ponadczasowymi wartościami wyrażonymi w tekście, na przykład z wiernością, poświęceniem, bohaterstwem. Podobnie, kiedy dzieło porusza fundamentalne pytania egzystencjalne dotyczące dobra i zła na świecie, osiągania szczęścia czy sensu istnienia, zadawane przez ludzi od najdawniejszych czasów. Samo nawiązanie do wielkich wartości lub pytań nie wystarcza jednak, aby dzieło zostało określone za uniwersalneuniwersalne dzieło literackieuniwersalne. Do tego potrzeba czegoś więcej.

Większość utworów uważanych za ponadczasowe prezentuje wysoką jakość artystyczną, począwszy od stylu pisarskiego, przez innowacyjność, oryginalność literackich rozwiązań, aż po złote myśli. Zdarza się, że sentencja wykracza poza ramy dzieła, stając się popularnym powiedzeniem. Wówczas powoływanie się na mądrość takiego utworu, czy przytaczanie cytatu, może pełnić funkcję argumentu w dyskusji.

Wiecznie trwające wesele w Bronowicach

RZ7PjJY3cdP9V1

Obraz przedstawia twarz młodego mężczyzny. Ma lekko zmierzwione, średniej długości włosy. Jego pociągłą twarz ozdabia zarost - niewielka broda i wąsy. Mężczyzna jest ubrany w koszulę i marynarkę.

Wesele Stanisława Wyspiańskiego spełnia wszystkie powyższe warunki. Od ponad stu lat ta młodopolska sztuka funkcjonuje niemal jak własność publiczna i należy do dzieł literackich najczęściej cytowanych przez Polaków. Określa się ją jako dramat narodowy, a zawarte w niej patriotyczne przesłanie uznaje się za uniwersalne. Swoją popularność utwór zawdzięcza także wybitnemu stylowi pisarskiemu Wyspiańskiego, dzięki któremu – mimo licznych stylizacji gwarowych czy archaizmów językowych – jest zrozumiały dla współczesnego czytelnika. Najważniejsze są jednak wiecznie aktualne problemy polskiego społeczeństwa, które artysta zobrazował w tym dziele.

Chociaż Wesele zostało oparte na prawdziwych wydarzeniach – uroczystości zaślubin poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną w chacie w Bronowicach – wykracza poza poetykę realizmurealizmrealizmu i towarzyską anegdotę, która zainspirowała powstanie utworu. Obrzęd weselny był dla Wyspiańskiego pretekstem do przedstawienia przekroju polskiego społeczeństwa. Pojawiające się podczas zabawy postaci są symbolicznymisymbolsymbolicznymi reprezentantami występujących wśród Polaków postaw, poglądów oraz idei.

R1d0EvBlrEd77

Obraz przedstawia niewielki, bielony wiejski dworek. Wejście do niego wsparte jest na czterech kolumnach. Przed dworkiem widać ogrodzony fragment ogrodu i duże drzewo.

Wyspiański wykorzystał w Weselu poetykę symbolizmusymbolizmsymbolizmu – kierunku rozwijającego się w literaturze w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Symbolizm zakładał unikanie jednoznaczności w sztuce. Opierał się na sugerowaniu odbiorcy określonych nastrojów, przeżyć i refleksji za pomocą symboli, czyli obrazów niemających ustalonego znaczenia, wyrażających treści niemożliwe do szczegółowego zdefiniowania. Taka konwencja sprzyjała próbie ukazania życia wewnętrznego polskiego narodu.

Wiejska chata, w której odbywa się wesele, staje się przestrzenią symboliczną. Podczas zabawy uwidaczniają się odwieczne polskie problemy, lęki oraz marzenia. Wesele nie przedstawia bowiem Polski w żadnym konkretnym momencie historycznym, lecz samą ideę polskości. Dlatego też w bronowickiej chacie pojawiają się legendarni bohaterowie oraz postaci z przeszłości. Wszyscy oni muszą zmierzyć się z panującymi wśród Polaków marazmem oraz niezgodą. I właśnie między innymi z tego powodu dramat Wyspiańskiego okazuje się zawsze aktualny.    

Słownik